Crna Gora bi u junu trebalo da finalizuje pregovore sa Evropskom unijom o pregovaračkom poglavlju koje se tiče javnih nabavki, ali prepreku na tom putu prave tenderi Rudnika uglja Pljevlja (RUP) iz 2022. godine, preko kojeg su kupljena dva bjeloruska dampera “belaz”, a zatim nastavljena kupovina djelova i opreme, saznaju “Vijesti”.
Evropska unija je bjeloruskoj državnoj kompaniji “Belaz” uvela sankcije sredinom 2021. godine zbog učešća njene uprave u zastrašivanju i represiji tokom izbora u Bjelorusiji u 2020. godini, kao i da su novcem kompanije finansirali kampanju predsjednika Aleksandra Lukašenka i gušenje protesta. Ove sankcije obuhvataju i to da “Belaz” ne može da posluje u zemljama Evropske unije, ali i kandidatima za članstvo koji su uskladili svoju spoljnu bezbjednosnu politiku sa EU.
Crna Gora se iste godine priključila sankcijama Evropske unije protiv Bjelorusije kojima je bila obuhvaćena i ova bjeloruska firma. Sada Evropska unija, prema saznanjima “Vijesti”, zamjera što Crna Gora nije sprovela sankcije protiv ove bjeloruske kompanije.
Sankcije uključiti u zakon
Izvor “Vijesti” je objasnio da navodno crnogorski Zakon o javnim nabavkama ne omogućava naručiocu da isključi ponudu koja dolazi od kompanije koja se nalazi pod sankcijama EU. Iz delegacije EU zamjeraju zbog samog zakona, ali i zbog toga što vladina administracija ne obavještava obveznike javnih nabavki o kompanijama koje se nalaze pod sankcijama, pa mnogi ne mogu ni znati da li im je neki partner pod mjerama EU.
Damperi, a kasnije i djelovi i oprema, nabavljani su od firme “Belaz Premar Services” (BPS) iz Republike Srpske, koja je zastupnica firme “Belaz” za region. Damperi su plaćeni 4.186.348 eura u 2022. godini, a zatim je bilo više nabavki djelova i opreme. Posljednji tender kojim se traže djelovi za “Belaz” raspisani su prošle sedmice 20. maja i još je u toku. Procijenjena vrijednost opreme je 48,4 hiljade eura.
Iako Rudnik uglja dampere nije kupio direktno od bjeloruskog “Belaza”, EU sada navodno ovu milionsku nabavku spori jer se sankcijama protiv te kompanije pridružila i Crna Gora, pa se kupovina kosi sa spoljnom politikom saveza. Ovaj tender je sproveden u momentu kada je na čelu RUP-a bio izvršni direktor Milan Lekić.
“Vijesti” su odgovore o ovom slučaju, odnosno da li je zatvaranje Pregovaračkog poglavlja 5 stvarno ugroženo, kako je propust napravljen, koje će biti posljedice i kako će se otkloniti, ali i pod tačno kojim sankcijama je “Belaz”, tražile od Delegacije EU u Crnoj Gori, kabineta premijera Milojka Spajića, ministarstava evropskih poslova i ekonomskog razvoja. Odgovori nisu stigli do zaključenja ovog broja.
Papiri još kod SDT-a
Zbog nabavke dampera je i Demokratska partija socijalista (DPS) u novembru 2022. godine protiv Lekića podnijela krivičnu prijavu Specijalnom državnom tužilašvu (SDT), ali zbog toga što su smatrali da su damperi preplaćeni za milion eura, odnosno da je “BPS” imao korist a RUP pretrpio štetu, a ne zbog kršenja sankcija protiv njihovog proizvođača.
Iz Rudnika uglja su “Vijestima” kazali da je novi menadžment upoznat i sa novom situacijom oko dampera i “Belaza” i da čekaju odluke nadležnih. Naveli su da je SDT u međuvremenu zatražio dokumentaciju o ovoj nabavci. Na čelu RUP-a sada je Nemanja Laković.
“S obzirom na to da su tražena dokumenta predata SDT-u bilo bi neodgovorno i neprofesionalno komentarisati bilo kakve navode dok se ne oglase nadležne institucije po ovom pitanju”, naglasili su iz ove kompanije.
EU: Belaz učestvovao u represiji
Vijeće Evropske unije je u junu 2021. donijelo odluku o uvođenju sankcija Bjelorusiji, u kojoj se navodi da predsjednički izbori u toj državi iz ljeta 2020. godine nisu bili po međunarodnim standardima i da su ih obilježili represija nezavisnih kandidata i nasilje protiv mirnih protesta. Osim toga, u maju 2021. godine Vijeće EU je oštro osudilo prisilno slijetanje aviona “Ryanaira”, pri čemu je, kako se navodi, bila ugrožena avio-bezbjednost dok su vlasti zadržale novinara Romana Protaševiča i Sofiju Sapegu.
“Evropski savjet je pozvao Vijeće EU da što prije usvoji dodatne listinge osoba i entiteta, na osnovu okvira sankcija. Zato bi 78 osoba i sedam entiteta trebalo dodati na listu restriktivnih mjera”, piše u toj odluci iz maja 2021.
Na tu listu je uključen i “Belaz” ili “Bjeloruski automobilski zavod”, koji se bavi proizvodnjom dampera za rudarenje i druge transportne opreme za građevinarstvo. U odluci se ističe da je kompanija značajan izvor novca za Lukašenkov režim, te da on govori da će je tamošnja Vlada uvijek podržavati i da je opisuje kao brend Bjelorusije i dio državnog nasljeđa.
Tvrdi se i da je “Belaz” pružao svoju imovinu i opremu za održavanje političkih događaja za podršku vlasti, pa direktno profitiraju od toga što podržavaju Lukašenka.
Zaključali radnike da ne podrže opoziciju
Navodi se da su zaposleni u ovoj firmi učestvovali u štrajkovima i mirnim protestima građana i opozicije tokom predsjedničkih izbora 2020. godine, pri čemu im je menadžment “Belaza” prijetio i zastrašivao ih.
“’Belaz’ je grupu zaposlenih zaključao kako bi ih spriječio da se priključe ostalima na protestu. Menadžment firme je ovaj štrajk medijima predstavio kao sastanak zaposlenih. Zato je ‘Belaz’ odgovoran za represiju građanskih sloboda i podršku Lukašenkovom režimu”, ističe se u odluci.
Za godinu vrijednost porasla za milion
RUP je tender za nabavku dampera prvobitno raspisao u septembru 2021. godine, kada su se tražile dvije mašine nosivosti od 120 do 150 tona. Ponude su otvorene u novembru te godine, ali je krajem 2021. tender zvanično poništen jer je prestala potreba za predmetom nabavke.
Tender je bio vrijedan 4.114.000 eura, a poništen je uz obrazloženje da im je novac trebao za isplatu dividende Skupštini akcionara Elektroprivrede, nabavku rezervnih i drugih djelova...
Novi tender iste vrijednosti je raspisan početkom marta 2022. godine, a trajao je do kraja tog mjeseca. Zatim je 10. marta izmijenjena njegova vrijednost i uvećana na 4.840.000 eura.
Na tenderu je sredinom aprila, kao najpovoljnija izabrana ponuda “BPS” iz Ugljevika i pljevaljskog podugovarača “West Balkans Machinery CG”. Ponuda im je bila vrijedna 4.186.348 eura. Tada su pribavljena dva dampera “belaz” nosivosti 136 tona, dok je model bio 7513D.
Po pisanju “Vijesti”, RUP je dva dampera “Belaz” nabavio i u martu 2021. godine za malo više od 3.000.000 eura, a na tenderu je tada izabrana istoimena “West Balkans Machinery” iz Beograda.
Bonus video:
