Povećanja životnog standarda i blagostanje svih građana bili su glavni ciljevi u ekspozeima sve trojice premijera u posljednjih pet godina. Statistički, došlo je do rasta prihoda, ali najave brojnih štrajkova ukazuju da značajan broj građana to ipak ne osjeća.
Nakon okončanja trodecenijske vladavine DPS-a prosječna zarada za pet godina povećana je za 94 odsto, prosječna penzija za 84 odsto, ali je prosječna stopa inflacije iznosila 36,4 odsto, cijene hrane porasle su za 50,8 odsto, a cijena kvadrata stana u novogradnji gotovo da je uduplana (94 odsto).
Iako prosječna neto zarada sada iznosi 1.014 eura, i skoro da je duplo veća nego prije pet godina, količina hljeba koja se za njih mogla kupiti ostala je skoro ista. Za posječnu platu od 521 euro u julu 2020. godine mogle su se trgovati 1.042 vekne takozvane osnovne vrste hljeba od bijelog pšeničnog brašna od 50 centi. Sada, duplo veća plata vrijedi 1.192 vekne takvog hljeba, koji je u međuvremenu poskupio na 85 centi. Ukoliko bi se standard gledao samo kroz osnovnu životnu namirnicu, za pet godina poboljšan je za 14 odsto.
Prosječni penzioner je u avgustu 2020. godine za svoje primanje od 290 eura mogao dobiti 580 vekni hljeba, a sada njegovo prosječno primanje od 536 eura vrijedi 630 vekni. Odnosno, standard prosječnog penzionera poboljšan je za 8,6 odsto.
Značajan rast standarda imali su oni koji primaju minimalne penzije i plate. Korisnik minimalne plate od 222 eura na kraju 2020. godine za nju je mogao kupiti 444 hljeba po tadašnjim cijenama, dok sadašnji minimalac od 600 eura vrijedi 705 vekni. Prema ovome, njihov standard je povećan za 58 odsto, međutim, zbog velike sive ekonomije na tržištu rada pitanje je da li su ti zaposleni na minimalcu zaista živjeli od njega, ili su drugi dio zarade primali na ruke koji je kasnije samo legalizovan kroz rast minimalca uz niže dažbine.
STATISTIČKE ZAMKE O RASTU PLATA I PENZIJA
Minimalna penzija iz 2020. godine od 147 eura vrijedila je 294 tadašnje vekne, dok se za sadašnju od 450 eura može kupiti 529 hljebova, odnosno za 80 odsto više.
Međutim, nisu svima povećane plate za tih 94 odsto, ili penzije za 84 odsto. Na primjer, minimalna penzija je za pet godina povećana sa 147 na 450 eura, ili za 206 odsto. Međutim, kada se saberu sva redovna i vanredna usklađivanja ostalih penzija od početka 2021. godine do sada, ona akumulirano iznose 59 odsto. To je tek nešto više od rasta cijena hrane za isti period koji je zbirno iznosio 50,8 odsto.
Slično je i kod rasta zarada. Minimalna je povećana za 170 odsto, sa 222 na 600 eura. Međutim, za dio zaposlenih koji nije bio na minimalnoj, već je imao uvećanja samo kroz efekat smanjivanja dažbina iz programa Evropa sad 1 i 2, njegovo uvećanje zarade je iznosilo oko 35 odsto. Odnosno, bilo je na nivou inflacije za ovaj period od 36,4 odsto, a ispod rasta cijena hrane od 50,8 odsto.
1.014 je prosječna neto zarada sada i skoro da je duplo veća nego prije pet godina...
Finansijski sistem proteklih pet godina okarakterisalo je to što je, kroz programe Evropa sad 1 iz 2022. i Evropa sad 2 iz 2024. godine, došlo do rasta prosječnih zarada administrativnim mjerama, a ne rastom produktivnosti, ekonomije i javnih prihoda. Istovremeno se prešlo sa sistema oporezivanja zarada na veći obim oporezivanja potrošnje, što je uticalo i na rast inflacije.
EVROPA SAD 2 JOŠ NIJE POLOŽILA ISPIT ODRŽIVOSTI
Evropom sad 1 je povećan iznos minimalne zarade na 450 eura, uvođenjem neoporezivog dijela zarade od 720 eura i ukidanjem doprinosa za zdravstveno osiguranje. Dio državnih prihoda je nadoknađen povećanjem poreza na dobit, progresivnog oporezivanja, uvođenjem dijela akciza na nove proizvode i rastom postojećih, ali i smanjivanjem šverca cigareta kroz ukidanje slobodnih zona i sivog tržišta rada. Ovim mjerama su budžeti države za 2022. i 2023. ostali u ravnoteži.
Evropom sad 2 su prepolovljeni doprinosi za penzijsko osiguranje i povećana minimalna zarada sa 450 na 600 i 800 eura. Veliki gubitak u Fondu penzijskog i invalidskog osiguranja treba da se nadomjesti kroz povećanje stopa PDV-a na više proizvoda i usluga, od čega najviše na hotelski smještaj, uvećanje akciza, poreza na dobitke, naknada za priređivače... i više drugih mjera. Sve te mjere izračunate su kako bi neto zarada narasla na 1.000 eura, što je bilo glavno izborno obećanje istoimenog novog političkog pokreta premijera Milojka Spajića. Međutim, izvještaji o realizaciji budžeta posljednjih mjeseci ukazuju da očekivanja Ministarstva finansija ne idu kako su planirali. Dolazi do značajnog pada glavnih prihoda u odnosu na plan za 2025. kod doprinosa, PDV-a i akciza.
Niži nivo javnih prihoda, uz pad neto stranih investicija, pad prometa u turizmu, povećanje trgovinskog deficita i zastoja u pripremi i realizaciji velikih investicija, mogu da naprave ozbiljne probleme održivosti javnih finansija i smanje izglede za uspjeh Evrope sad 2.
Za komentar o dešavanjima u crnogorskoj ekonomiji u proteklih pet godina, “Vijesti” su zamolile više poslanika vladajuće koalicije iz Odbora za ekonomiju, ali nisu dobili odgovore.
ANĐUŠIĆ: I ONI KOJI SU ŽELJELI PROMJENE, NE MOGU BITI ZADOVOLJNI
Poslanik DPS-a u odboru za ekonomiju Mihailo Anđušić kazao je da “gotovo ne postoji segment funckionisanja državnog sistema kojim su građani, mahom i oni koji su legitimno željeli promjene, zadovoljni u posljednjih pola decenije”.
“Ipak, to često potenciram, stanje i dešavanja u crnogorskoj ekonomiji su nešto što sve nas treba najviše da zabrine, jer je stanje upravo takvo - više nego zabrinjavajuće. Laički, na prvi pogled se moglo reći da su programi ES1 i ES2 bili jedina svijetla tačka socio-ekonomske politike nove političke elite u posljednjih pet godina. Međutim, ono na šta smo svi upozoravali u početnoj fazi, počelo je u negativnom smislu da se efektuira mnogo ranije nego što smo i očekivali. Posljedice populističkog modela upravljanja ekonomijom postale su višestruke, učestale i mnogo opasne”, upozorava Anđušić.
On ukazuje da je nova Vlada ono što je građanima dala kroz administrativno povećanje zarada, uzela kroz veće poreze na potrošnju i inflaciju.
“Vlada je, kako bi obezbijedila da javne finansije uopšte funckionišu, usljed nabujale partitokratije, uvećanja plata na nerealnim osnovima, zaustavljanja investicija, brutalnih zaduženja, zavukla ruku u džep privrede i građana i višestruko naplatila svaki euro uvećanih plata i novih partijskih zapošljenja. To je posebno bilo vidljivo kroz sveopšu inflaciju u svim sferama života. Dok države u regionu i Evropi upumpavaju u svoje privrede desetine miliona eura, Crna Gora i pored svih obećanja nije bila u stanju da sprovede nijednu konkretnu mjeru kako bi ublažila inflatorne efekte. Ukinuta je akcija limitirane cijene, nisu uvedene robne rezerve, država nije u stanju da organizuje bilo kakav dijalog s trgovinskim lancima”, kazao je Anđušić.
POVEĆANJE POREZA NA TURIZAM IZAZVALO KATASTROFU
On ukazuje da se jedan od najboljih primjera pogubnosti ovakve ekonomske politike ogleda u povećanju stope poreza u hotelijerstvu sa 7 na 15 odsto
“To je direktno uticalo na enormne skokove cijena proizvoda i usluga u turizmu, što je, između ostalog, efektuirano kroz katastrofalnu turističku sezonu. Poljuljana bezbjednosna situacija, razorena saobraćajna infrastruktura, blokade nezadovoljnih građana, katastrofalna poreska politika, uništena avio dostupnost, situacija u Morskom dobru oko nepripremljenog tendera za plaže, direktni su i najslikovitiji primjeri kako se sistemski uništava turizam u jednoj državi i zašto imamo ovako katastrofalnu turističku sezonu”, kazao je Anđušić.
Prema zvaničnim podacima Monstata za period januar - jul ove godine, ostvareno je 370 hiljada noćenja manje nego u istom periodu prošle godine. Ovo će biti druga godina zaredom s padom broja noćenja...
KRETANJE JAVNOG DUGA
Neto javni dug države na kraju 2020. godine iznosio je 3,53 milijarde eura, ili 84,5 odsto tadašnjeg BDP-a uništenog posljedicama pandemije (koji je vrijedio 4,18 milijardi). Na ovaj nivo javnog duga nema uticaj zaduženje Vlade Zdravka Krivokapića od 750 miliona eura jer je ono ostalo u depozitima.
Posljednji podaci o neto javnom dugu odnose se na mart ove godine, kada je iznosio 4,2 milijarde, ili 53,1 odsto sadašnjeg procijenjenog BDP-a od 7,9 milijardi. Međutim, iz međunarodnih institucija - MMF, Svjetske banke i EU, već su procjenjivali da se u Crnoj Gori neće desiti očekivani rast zbog većeg trgovinskog deficita i pada u turizmu.
Niži nivo javnih prihoda, uz pad neto stranih investicija, pad prometa u turizmu, povećanje trgovinskog deficita i zastoja u pripremi i realizaciji velikih investicija, mogu da naprave ozbiljne probleme održivosti javnih finansija i smanje izglede za uspjeh Evrope sad 2
Konatar: Što prije prekinuti s lošom politikom sadašnje Vlade
Poslanik Pokreta URA Miloš Konatar kaže da od političkih promjena iz 2020. godine postoje dva različita perioda u crnogorskoj ekonomiji.
“Prvi je tokom vlada Zdravka Krivokapića i Dritana Abazovića obilježila stabilizacija javnih finansija, zaustavljanje zaduživanja za tekuću potrošnju, što je rezultiralo javnim dugom ispod 60 odsto u odnosu na BDP na kraju Abazovićeve Vlade. Takođe, u tom periodu smo imali povećanja zarada, penzija, socijalnih davanja koji su bili praćeni većom ekonomskom aktivnošću. Za vrijeme Abazovićeve 43. Vlade 2023. godine smo imali rekordnu turističku sezonu, uz istorijske rezultate ostvarene u energetskom sektoru, prije svega u EPCG. Dodatna vrijednost je vraćanje u državnu imovinu trajektne linije koja je ostvarila prihod u tri godine od preko 20 miliona eura, Luke Bar, Ulcinjske solane”, kazao je Konatar.
Drugi period, kako je naveo, počinje sa 44. Vladom Milojka Spajića i karakteriše ga narušavanje stabilnosti u javnim finansijama, vraćanje politici prekomjernog zaduživanja od preko 1,5 milijardi eura za samo godinu i po dana.
“Za vrijeme Spajićeve Vlade svjedočimo i narušavanju poslovnog ambijenta, povećanju poreza, donošenju novih zakona bez javnih rasprava i konsultovanja poslovne zajednice. Najproblematičnije ostaje narušavanje stabilnosti državnog penzionog fonda PIO koji je na istorijskom maksimumu. Uz sve to, ostaje zabrinutost zbog netransparentnih aranžmana s pojedinim stranim investitorima što narušava konkurenciju. Ovu 2024. možemo zapamtiti i po 370 hiljada noćenja manje u turizmu, što je direktna posljedica povećanja poreza i loše promocije Crne Gore, a EPCG od istorijske dobiti iz 2023. godine, 2025. godinu će završiti u minusu”, naveo je poslanik URA.
On ukazuje da je za normalizaciju crnogorske politike i ekonomije potrebno još mnogo reformi.
“Od 30. avgusta 2020. godine smo imali velika očekivanja, dosta toga važnog je urađeno, ali nas isto tako čeka još dosta posla i izazova, kao i neophodnih reformi. U svakom slučaju, mora se što prije prekinuti s lošom ekonomskom politikom trenutne Vlade Milojka Spajića, kako se ne bi poništile sve one dobre stvari koje su napravljene u posljednjih pet godina”, kazao je Konatar.
Vlada je, kako bi obezbijedila da javne finansije uopšte funkcionišu, usljed nabujale partitokratije, uvećanja plata na nerealnim osnovama, zaustavljanja investicija, brutalnih zaduženja, zavukla ruku u džep privrede i građana i višestruko naplatila svaki euro uvećanih plata i novih partijskih zaposlenja...
Anđušić: Javne finansije su na koljenima
Anđušić kaže da se u istoriji crnogorskih javnih finansija nije dogodilo da jun i jul karakterišu negativan platni promet i niža naplata ključnih prihoda države (PDV, akcize, doprinosi), usred turističke sezone.
“Nova politička elita, koja upravlja društveno-političkim procesima, nije za pet godina uspjela ni da započne realizaciju druge dionice auto-puta, niti bilo koje druge kapitalne investicije. U Crnoj Gori u posljednjih pet godina ne postoji stvaranje nove ekonomske vrijednosti. Sve u svemu, zaustavljena ekonomska aktivnost, narušeni biznis ambijent, protjerani investitori, stopirana investiciona politika, razoreni turizam, uništena avio-dostupnost i saobraćajna infrastruktura, sveopšta inflacija, nabujala partitokratija i korupcija u javnom sektoru, doveli su nas do faktičkog stanja da su danas, nakon pet godina, crnogorska ekonomija i njene javne finansije na koljenima”, naveo je Anđušić.
Broj zaposlenih nije povećan, već legalizovan
Broj zaposlenih u julu 2020. godine, prema metodologiji Monstata, iznosio je 174.000, dok u istom mjesecu ove godine iznosi 282.000.
Spajić je u martu ove godine, na tribini Ekonomskog fakulteta, ukazao da nije došlo do stvarnog velikog povećanja broja zaposlenih, već da su oni iz sive zone legalizovani. On je tada naveo da je prije sprovođenja programa Evropa sad 1 i 2 u Crnoj Gori bilo 210.000 zaposlenih, dok ih je danas 287.000.
“Da li vjerujete da je za dvije i po godine otvoreno skoro 80 hiljada radnih mjesta u Crnoj Gori? Naravno da nije. To je 80 hiljada radnih mjesta koja su legalizovana”, objasnio je Spajić.
Bonus video:
