Nacrt izmjena zakona o finansiranju lokalne samouprave uvodi novi kriterijum u raspodjeli novca - procenat tekućih prihoda te opštine u ukupnim tekućim prihodima svih opština, odnosno opštine koje imaju procenat svojih tekućih prihoda iznad deset odsto od ukupnih prihoda gube mogućnost da dobijaju novac iz Egalizacionog fonda.
Opštine koje su tokom javne rasprave o nacrtu predale primjedbe boje se da će postati razvijene pa da neće dobijati novac, ili traže da se računa njihov niski stepen nerazvijenosti a ne pripadnost regionu, jer će tako dobiti više novca. Odnosno, samim opštinama nije cilj da postanu razvijene, kako bi se “skinule” sa ovog fonda.
Egalizacioni fond je poseban račun Ministarstva finansija na koji se usmjerava dio prihoda, koji su nekada bili državni, a oni se koriste kao dodatna pomoć opštinama koje imaju stopu razvoja ispod prosjeka.
Prema podacima koje je Ministarstvo finansija objavilo uz izvještaj s javne rasprave o nacrtu izmjena ovog zakona, samo tri opštine u Crnoj Gori imaju procenat svojih tekućih prihoda iznad deset odsto ukupnih tekućih prihoda svih opština. To su Podgorica s procentom od 25 odsto, Budva sa 12,96 odsto i Bar s procentom od 10,34 odsto. Od ovih opština jedino je Bar korisnik Egalizacionog fonda i ona je u ovoj godini iz ovog fonda dobila 3,1 milion eura, od ukupno 51,7 miliona koliko fond raspoređuje novca, tako da bi ubuduće mogla ostati bez ovog prihoda.
Tekući prihodi Opštine Bar iznose 32,1 milion eura, a prema ovoj metodologiji, ukoliko svoje prihode smanji za milion, dobiće tri miliona iz Egalizacionog fonda, odnosno od države će dobiti nagradu ako bude lošije radila.
Strategijom regionalnog razvoja Crne Gore za period 2023-2027, čija se analiza ispunjenosti nalazi pred poslanicima, bilo je predviđeno da se nerazvijenim opštinama dodjeljuje više novca, kao i da se u njima realizuje više kapitalnih projekata, kako bi se smanjio broj nerazvijenih opština. Jedno od mjerila uspješnosti te Stategije bilo je smanjenje broja opština koje koriste novac iz Egalizacionog fonda. Za početno stanje uzet je broj korisnica fonda iz 2022. godine kada ih je bilo 13, a planirano je da u 2027. godini deset opština koristi ovaj novac za nerazvijene. Međutim, u ovoj godini broj nerazvijenih opština koje koriste ovaj fond povećan je na 18, odnosno svega sedam opština ne dobija novac - Podgorica, Budva, Tivat, Herceg Novi, Kotor, kao razvijene opštine, zatim Prijestonica Cetinje jer ona dobija direktno jedan odsto državnog budžeta, kao i nova opština Zeta za koju će se kriterijumi razvijenosti utvrđivati tek naredne godine.
Ministarstvo finansija u obrazloženju potrebe za izmjenom zakona kao osnovni razlog navodi uvođenje dodatnog kriterijuma na osnovu koga se stiče pravo opštine za korišćenje sredstava iz Egalizacionog fonda, jer će time opštine s manjim fiskalnim kapacitetom (koje naplaćuju manje svojih prihoda) dobiti više novca iz fonda.
Predloženim izmjenama se ukida akontativna isplata sredstava Fonda, dok iz Ministarstva navode da će se povećati transparentnost, efikasnost i skratiti administrativne procedure.
Opština Ulcinj u svojim primjedbama traži da se izmijeni raspodjela novca od poreza na dohodak fizičkih lica, koji većinom ide opštinama, a ne državi, tako da se njima računa stepen nerazvijenosti, a ne to što pripadaju razvijenom primorskom regionu.
Zakon sada predviđa da 40 odsto novca od poreza na dohodak fizičkih lica dobijaju opštine koje se nalaze u centralnom i primorskom regionu, dok opštine u sjevernom regionu, plus Tuzi i Zeta, dobijaju 89 odsto poreza kojeg država naplati na njihovim teritorijama. Ulcinj, od svih primorskih opština, ima najniži stepen razvoja, zbog čega traži da se zakon izmijeni kako bi 40 odsto novca od poreza dobijale opštine sa stepenom razvoja iznad 100 odsto prosječne vrijednosti, a 89 odsto poreza sa svoje teritorije da dobijaju one koje su ispod prosjeka. Ovom izmjenom bi Ulcinj povećao procenat novca kojeg dobija sa 40 na 89 odsto.
Ministarstvo finansija nije prihvatilo ovaj predlog, navodeći da raspodjelom ovog poreza žele podstaći razvoj sjeverne nerazvijene regije.
Opština Danilovgrad u svojim primjedbama izražava zabrinutost da bi njen stepen razvijenosti mogao biti iznad prosjeka, odnosno da bi mogla preći u razvijene opštine, jer nema saznanja o budućoj kategorizaciji niti da li će uskoro biti donijeti novi pravilnici o računanju stepena razvoja.
Ministarstvo odgovara da će nova metodologija biti uređena podzakonskim aktima koji se donose u skladu sa Zakonom o regionalnom razvoju.
Iz Opštine Bar su naveli da raspodjela novca iz Fonda za 2026. godinu treba da bude izvršena do kraja oktobra 2025. godine, prema podacima iz 2024. godine, ali da se novim tekstom zakona predviđa da se akt o raspodjeli novca za 2026. godinu donosi do kraja novembra 2025. godine. Oni smatraju da bi time izgubili pravo na raspodjelu novca prema kriterijumima iz 2024, odnosno da njime gube stečena prava jer se uvodi retroaktivnost zakona koja nije ustavna.
Kako bi mogli da ispune tražene rokove, predlažu da izmjene zakona ne stupaju na snagu danom donošenja već osmog dana od dana objavljivanja, što je Ministarstvo prihvatilo.
Nove opštine tvrdile da će biti fiskalno održive, a sada trče u Egalizacioni fond
Prema Zakonu o teritorijalnoj organizaciji, kojim djelovi opština mogu postati samostalne opštine, uslov je između ostalog bio da se dokaže da će te nove opštine imati dovoljan fiskalni kapacitet, koji će se određivati na osnovu “sposobnosti područja za koje se zahtijeva teritorijalna promjena da iz raspoloživih prihoda obezbijedi kontinuirano finansiranje poslova koji su od interesa za lokalno stanovništvo”.
Odnosno, te buduće opštine će imati dovoljno svojih prihoda da se samostalno finansiraju i da neće biti na teret države.
Pokretači inicijativa za nove opštine Gusinje, Petnjica, Tuzi i Zeta su u periodu traženja samostalnosti dokazivali da i finansijski mogu biti nezavisne odnosno da će imati dovoljan fiskalni kapacitet.
Sve tri nove opštine Gusinje, Petnjica i Tuzi sada koriste novac iz Egalizacionog fonda jer nemaju dovoljan fiskalni kapacitet, dok je najnovija Zeta već u izjavama njenog rukovodstva tražila da bude dio Egalizacionog fonda u narednoj godini.
Tuzi sada iz tog fonda dobijaju dva miliona, Petnjica 1,14 miliona, a Gusinje 931 hiljadu.
Bonus video:
