Dok je na Trima vješticama, kroz naglašavanje separatnosti ženskog užitka koji se ne može transkribovati ni u standardnom, ni u alternativnom skopičkom režimu, polna razlika bila precizno postavljena, dotle ona u chiaroscuro crtežu Vještica i zmaj (1515) doživljava znakoviti kolaps. Prijašnju distinkciju - kao osnovu razumijevanja kako se upisuje seksualnost u vizuelno polje, u okvir i teksturu slike - sada zamjenjuje čudna ili čudovišna ‘kopulacija’, spajanje ili sjedinjenje iz košmarnog snoviđenja: fantazija se podiže za stepen više i postaje fantazmagorija, gdje zadovoljstvo biva upleteno u ambijent noćne more. Ranija konstrukcija - kroz naglašavanje odvojenosti femininog seksa - prerasta u dekonstrukciju ženskog tijela (ali, na štetu muške korporalnosti!) koje ulazi u neočekivanu, nerazgovijetnu komunikaciju, gdje uključeni a disparatni principi ne mogu postići balans, pa i kada bi se tražio. Polje seksualnosti nikada ne proizvodi jednačinu između dvije strane, i Baldung u Vještici i zmaju upravo naglašava tu fatalnu disproporciju, kada je u pitanju depikcija i deskripcija moći u rodnom prostoru. Čak i u grotesknoj sintezi - u utopijskoj, tačnije distopijskoj vizuri - unutrašnja protivrječnosti se neće izgladiti: dobijena figura - u ovom slučaju nastala opscenim ulančavanjem, cirkularnim povezivanjem - posljedica je ukrštanja oralnog, vaginalnog i analnog slikovlja koje, međutim, nije stavljeno u neku ‘razvojnu’ shemu, nego se događa u istom trenutku, u istom simboličkom korpusu. Ako je na Trima vješticama morfologija bila pažljivo profilisana, u Vještici i zmaju je zavladao polimorfički haos, gdje tijelo kao da izmiče ne samo konvencionalnim markerima, nego i strahovima i privlačnosti snažne deluzije.
Ovaj halucinantni efekt Vještice i zmaja počiva na Baldungovom mise-en-scèneu: kao da su, bez ‘prirodnog’ montažnog reza, unutar istog rama alternirana dva posve drugačija kadra, jedan koji donosi ženski akt, i drugi u kojem je muški element transponovan kao monstruozni, ružni dodatak. To ‘preklapanje’ unutar optičke ose prenosi se i na radnju unutar proscenijuma, što onda, na metanarativnom nivou, zapravo konstituiše i sam zaplet cijelog prizora: unutar autorovog napredujućeg pripovijedanja, protagonistkinja na crtežu koja je najmlađa od svih Baldungovih vještica dovedena je, za razliku od njenih sestara, u direktnu vezu sa maskulinom prezentnošću. Ono što je na prethodnim radovima bilo implicirano, sada je konačno i realizovano, ali na način koji je u suprotnosti sa ‘standardnom’ voajerističkom željom. Ili, da navedemo još jednu vrstu skoro podrazumijevane asocijativnosti, sa klasičnim ikoničkim očekivanjima, budući da Vještica i zmaj efektno, parodično i višesmisleno upotrebljavaju tradirano sveti Mihajlo ubija aždaju ikonografiju, gdje je u punom perverznom preokretu vještica preuzela ulogu arhanđela koji probija satansku neman. Etička suština prepoznatljivog religioznog prizora se hitro transformisala u skaradnu i blasfemičnu reinterpretaciju, pa se dogođaj od kosmičke važnosti - uz dubioznu asistenciju dva putta - snizio ili unizio do orgijastičke scene u kojoj se pobrojavaju mogućnosti ženske dominacije, ne unutar smjerne, bajkovite logike koja će kasnije biti sadržana u Ljepotica i zvijer fabuli, nego u necenzurisanoj verziji kada junakinja postaje seksualna agresorica.
Drugim riječima, ono što Baldung ironično akcentuje je promjena u samom kvalitetu i karakteru penetracije koja se odvija na crtežu, i to uporedo na dva mjesta. Na Vještici i zmaju se zaista događa snošaj, ali definitivno ne kao ostvarenje žudnji koje su bile podignute ranijim autorovim slikama: dok su se na prethodnim radovima vještice pripremale da odu ili odlete na sabat gdje su pretpostavljeno trebale da opšte sa đavolom, ovdje je jedna već stupila u ‘akciju’. No, sa potpuno pervertiranom hijerarhijom: snošaj na Vještici i zmaju nije dijaboličan po sebi, jer nema ženskog pokoravanja satanističkom autoritetu, već je prizor definisan zapravo kao subverzija sistema nastalom na hrišćanskom strahu o demonskom uticaju u svijetu kome se, primarno, potčinjavaju pripadnice slabijeg pola. Još preciznije, Baldungov erotični crtež počiva baš na prevlasti ženske figure koja dominira nad zmajem: u interakciji koja se odvija između njih, vještica kontroliše kopulaciju sa đavolskim izaslanikom, ali i zamjenskim predstavnikom muške metafore. Vještica ne služi, nego je uslužena: zadovoljstvo koje se pojavljuje i izvan proste satanističke inverzije hrišćanskog poretka, pa samim tim izbjegava i običnu i navodno obavezujuću etičku dihotomiju.
Mapiranje tijela se obavlja uz drugačiju taksonomiju i funkciju tjelesnih otvora: hipnoza koja imaginizira novi korpus. Mlada vještica se naginje da bi ‘izbacila’ u prvi plan stražnjicu: iz njene stidnice izlazi neidentifikovani sadžaj koji odlazi u razjapljenu zmajevu čeljust. Baldung opisuje kratki retorički spoj: iz vulve u vaginu dentatu, što je najmanji tropološki raspon. Najindikativnije je to što je emisija vještice, iako ona može biti samo u tečnom ili gasovitom stanju, neobično čvrsta i solidna, kako bi se naglasilo da se baš radi o penetraciji, a ne usisavanju ili upijanju. Tako Baldung stvara atipičnu, ali i dalje vrlo učinkovitu sliku kunilingusa u kojoj žena u oralnom seksu, međutim, ne prima isključivo užitak, nego ga i sama uslovljava. Štoviše, na djelu je erotski circus vitious: supstancijalna emisija kao da prolazi kroz cijelo zmajevo tijelo, a onda izlazi kroz njegov rep i i postepeno isparava u vazduh. Ali, ni tu se ne završava inscenirani seksualni odnos koji iskušava sve normativne granice: u horizontalnoj paraleli sa kunilingusom, na desnoj strani crteža, događa se istovremeno i analna penetracija. Sa dugačkim štapom najvjerovatnije od trske, položaj vještice - koji se prvobitno doimao tek kao vulgarno isticanje djevojkine pozadine - je takav da joj omogućava da sa faličkim kopljem probije ionako rašireni zmajev rektum, u varijanti analnog seksa gdje je muški član ovog kolopleta opet pasivan. Tako, pomenuta fantazmagorična dimenzija Vještice i zmaja počiva upravo na tome što su tri stadijuma seksualnosti, oralni, vaginalni i analni, umjesto sinhronog, gradirajućeg razvijanja, dovedeni u isti kontekst, ali sa sasvim različitim principom akcentovanja, selektovanja i ukrštanja, zbog čega Baldungov crtež posjeduje onirički eksces korporalnog i tekstualnog uvezivanja, gdje su od konfiguracije i oblika mnogo važniji topologija i mjesta spajanja: s obzirom da su odabrane krajnje ‘ne-prirodne’ tačke sjedinjavanja - sve se uparuje preko ‘pogrešnih’ tjelesnih otvora - i sama tekstura i ikonografija bivaju ‘ušivene’ uz pomoć neadekvatnih ili deplasiranih čvorova, koji ne mogu da spriječe još intenzivnije kretanje označitelja. Iako je sam crtež jednostavan u kompoziciji (ali nerazlučiv u semantičkoj sferi), on produkuje nekontrolisani višak, kako užitka, tako i traume.
Na Vještici i zmaju se događa svojevrsna simbioza, muški i ženski elementi ulaze u nejednaku relaciju, možda i kao groteskna realizacija Biblijskog imperativa: ‘i biće dvoje jedno tijelo’. U Baldungovoj kontrapunktnoj varijanti, žensko tijelo postaje invaziono, kolonizatorsko u ekstazi zadovoljstva, u transgresivnom narušavanju zadatih granica: probijanje kao artikulacija moći. Ali, kakva god da je ova sinteza, i kako god da je do nje došlo, ona ne može predugo trajati. Možda su i za samog Baldunga Vještica i zmaj predstavljali nesuzdržani eksces: stoga će posljednja autorova kompletna slika sa vješticama biti modelovana kao promišljeni tematski povratak i ikonodulijska rekonstrukcija.
Bonus video:
