Iako neki od mojih dragih kolega lakanovca negoduju što se preširoko primjenjuje termin jouissance, za potrebe ovog teksta neće biti pogrešno da se jedna od ključnih Lacanovih odrednica upotrijebi za cjelokupni užitak koji nam pruža sport. Jer, užitak u navijanju je uvijek spojen sa patnjom, budući da dijalektika između pobjeda i poraza počiva na ekonomiji zadovoljstva i bola, onog što dobijamo i onog što gubimo. Užitak je, na kraju, najekstatičniji kada je u njemu akumulirana određena količina nezadovoljstva i frustracije. Za Indiana Fever navijače i fanove Caitlin Clark, utakmica protiv do tada neporažene ekipe New York Liberty prošle subote predstavljala je upravo tu famoznu dimenziju jouissancea: nakon što je propustila, po prvi put nakon srednje škole, pet utakmica zbog povrede, Clark se trijumfalno vratila na teren u izuzetnoj pobjedi svog tima. Ako vjerujete potpisniku ovih redova, ono što je odigrala Clark u prvom poluvremenu te utakmice bila je i najbolja i najspektakularnija partija koja je ikad pružena u ženskoj košarci: 25 poena, uz šut za tri 6/8. (38 sekundi koje joj je bilo sasvim dovoljno da sruči zaredom tri from the logo trice je nešto najuzbudljivije što može pružiti savremeni sport.) Jouisssance: ne samo ogromno zadovoljstvo, nego i satisfakcija, nakon bolnog odsustva.
No, intenzitet jouissancea je uvijek precizan indikator da fenomen koji posmatramo nije samo vezan za sport ili, ako uzmemo u obzir veliki muški fandom koji ima Clark, običnu libidalnu projekciju. Politička situacija u Americi - različite interpretativne pozicije za tumačenje stvarnosti - učinila je da pojava harizmatične košarkašice, posebno počevši od njene treće godine u Iowi, bude predmet posve disparatnih tumačenja koja su, u najčešćem broju slučajeva sa imbecilno negativnim prizvukom, više govorili o kritičarima nego o njoj samoj: kao da je Caitlin Clark postala simptom u kojem su svi učitavali što su htjeli. Što, ultimativno, samo govori o beznadežnom ćorsokaku savremene američke interpretacije koja se bezuspješno vrti oko vokabulara kontaminiranog dnevno-političkim i ideološkim disputima, od kojih se čini da su najpromašeniji oni vezani za rasnu perspektivu. (Što, paradoksalno, znači da su internacionalni fanovi Caitlin Clark u povlaštenoj poziciji.) Dakle, zamorne, a neke i sasvim zastarjele političke fraze su, otud, upotrebljene za deskripciju novog fenomena, što je po definiciji manjkava strategija.
Ono što se u tim tumačenjima izostavlja je upravo ono što je najbitnije: često korištena sintagma o Caitlin Clark kao transcendentnoj igračici se samo treba uzeti u pravom značenju, a to je da je ona igračica koja transcendira ideološka ograničenja i skučenosti. Radikalna dimenzija tzv. CC efekta je u tome što je ona prevashodno estetski fenomen: u WNBA, ligi koja se hvališe da je puna atleticizma i fizikalnosti, Caitlin Clark vraća ideju da je vještina - to jest, τέχνη (tehne, kako su Stari Grci označavali umjetnost) - baš bit košarke kao sporta. Stil, posebna ikonografija, zanatska profinjenost: trojke Caitlin Clark koje šutira sa skoro 9-10 metara, superiorni court vision, ingenioznost asistencijâ, sve to reflektuje unutrašnju ljepotu košarke kao igre. Nije li to, u jednom smislu, najradikalnija revolucionarna promjena u današnjem društvu: larpurlartizam košarke, ili kako bi to glasilo u engleskom prijevodu: basketball for basketball’s sake. I tu nalazimo još jednu dimenziju jouissancea gledanja utakmica Caitlin Clark: užitak emancipacije od političkih preskripcija.
Ma kako može djelovati pretenciozno, zato mi se čini da u raspravi o jednoj košarkašici valja uvesti, eda bismo se dotakli višedimenzionalnosti njene igre i performansa, i termin Rolanda Barthesa iz njegove knjige Sade, Fourier, Loyola: u krajnjoj instanci, Caitlin Clark je logotet, osnivačica novog jezika, izumiteljica drugačijeg jezika sa kojim se do sada nismo susretali. (Zar nije prva reakcija svih novih fanova bila, u podjednakoj zapanjenosti i oduševljenju, ista konstatacija: ‘Ovako nešto nisam vidio/vidjela do sada’?) Sportski komentatori su, naravno, vrlo brzo utvrdili sličnost sa Stephom Curryjem kada je u pitanju nevjerovatna lakoća postizanja dalekometnih trojki, ali kao što je ženski jouissance uvijek već zaseban, tako je i novi jezik Clark, odnosno njena skoro perfektna sinteza preciznosti šutiranja i imaginacije u distribuciji lopte, nešto za što suštinski nemamo pandana. Jezik je uvijek sredstvo komuniciranja i pravljenja smisla: otud nije čudno što pripadnici takozvane Stare garde, čak iako zanemarimo određenu zavist i ljubomoru koju su pokazali prema narastajućoj zvijezdi, nisu ni mogli odgovarajuće razumjeti novu pojavu u njihovom sportu, prosto zato što ne govore tim jezikom koji, u cijelom mise-en-scèneu koji diktira Clark, nudi drugačiju arhitekturu napada u košarci.
Za kraj, s obzirom na moju poziciju filmskog kritičara, jedna filmska asocijacija koja će nas, ipak, opet podsjetiti na autonomnost košarke. Howard Hawks, najveći američki holivudski režiser, autor koji predstavlja, uz Alfreda Hitchcocka, dva pola koja najbolje određuju umjetnički i semantički domet kinematografije kao takve, rođen je baš u Indijani. Pošto su dvojica Majstora skoro u svemu bili kontrirajući i kontrastirajući, razlika se ogledala i u koncepciji ženskih likova: nasuprot hičkokijanske plavuše je stojala hoksijanska žena, heroina sa nesvakidašnje jakim agensom i harizmom u Starom Hollywoodu. Budući da je u današnjem ignorantskom Hollywoodu Hawksova veličanstvena baština sasvim skrajnuta - jedini i iznenađujući izuzetak bi, zapravo, bio vrlo dobri Twisters (2024) - možda se ona svejedno pojavila na neobičnom mjestu, koje je ionako dubinski sinematično. Za razliku od njenih saigračica u Fever timu, Sophie Cunningham i Lexie Hull koje bi bile, u prizvanoj filmskoj dihotomiji, hičkokijanske plavuše, Caitlin Clark je upravo otjelotvorenje hoksijanske žene, doslovno i likom i djelom. Poput heroina autora Bringing Up Baby (1938), Only Angels Heve Wings (1939) i His Girl Friday (1940) - tri remek-djela zaredom što bi bio ekvivalent pomenutom trilingu trica sa početka teksta - Clark je, dakako, visoka, vitka, brineta, elokventna, ali što je važnije ona u sebi spaja, s jedne strane, dražesnu neozbiljnost i specifični humor kao iz screwball komedije, i s druge, fanatični profesionalizam i izvrsnost u akciji, što je idealna Hawksova kombinacija.
U Cahiers du cinéma od decembra 1953, u eseju posvećenom The Big Sky (1952), Éric Rohmer je, naglašavajući režiserov genije, napisao jednostavnu i katarzičnu formulu: ‘Mislim da ne možete stvarno voljeti film ako stvarno ne volite one Howarda Hawksa’. Došao je trenutak da moj omiljeni filmsko-kritičarski citat dobije adekvatnu parafrazu. Ukratko, ako se prizna genije velikoj igračici, onda je neizbježan neoborivi aksiom: Ne možete stvarno voljeti košarku, ako ne volite košarku Caitlin Clark.
Bonus video:
