”Crnogorsku zemlju najbolje prepoznaju orlovi u letu, pjesnici, pisci i palete slikara.” (Dr Gracijela Čulić)
Umjetnost ima moć da oblikuje kolektivno pamćenje, da prizove duhove prošlih epoha i da, kroz linije i boje, utisne u naše biće istine koje nijedna riječ ne može u potpunosti da izrazi. U tom smislu, stvaralaštvo Miloša Vuškovića ne posmatramo samo kao opus jednog slikara, karikaturiste ili pedagoga, već kao vizuelnu hroniku Crne Gore i šireg prostora, kao poetski dnevnik jednog burnog vijeka. Vušković je bio ne samo umjetnik, već svjedok i tumač svog vremena - vremena razapetog između tradicije i modernizma, ratnih strahota i želje za slobodom, kolektivne patnje i lične radosti stvaranja.
Njegov rad nije zatvoren u granice jednog stila, već se proteže kroz različite forme izražavanja - od portreta i pejzaža, preko karikature do pedagoškog rada. Ono što povezuje cijeli njegov opus jeste duboka filozofska refleksija o čovjeku i prirodi, o društvu i njegovim protivrječnostima, o vremenu koje oblikuje i razara, ali koje kroz umjetnost biva uzdignuto u vječnost.
Miloš Vušković bio je umjetnik rijetkog spoja intelektualnog i senzibilnog, racionalnog i intuitivnog. Njegove slike, bilo da je riječ o suptilnim portretima ili pejzažima crnogorskog primorja i planinskih visova, nose onu težinu iskrene i autentične emocije. Boja kod Vuškovića nije ornamentalna, već misaona. Ona je sredstvo izraza duboke istine o prostoru i vremenu. Linija nije tek kontura, već zapis koji razotkriva unutrašnju dramu, kao što i tragovi olovke u njegovim karikaturama oslikavaju anatomske presjeke društvenih trivijalnosti.
Vuškovićevi portreti odlikuju se izuzetnom sposobnošću sinteze fizičke pojavnosti i unutrašnjih duhovnih slojeva ličnosti, pri čemu umjetnik dostiže rijetku ravnotežu između individualnog karaktera i arhetipskih crta ljudskog bića. U tim djelima vidljiva je stalna tenzija između onoga što je subjektivno i onoga što je univerzalno, što portretima daje dimenziju filozofske refleksije o čovjekovoj prirodi. Svaki portret kod Vuškovića nosi u sebi slojevitu strukturu značenja, koja se otkriva postepeno, poput tihog dijaloga sa posmatračem.
Karikatura, taj posebni vid Vuškovićevog stvaralaštva, pokazuje ga kao vrsnog analitičara ljudske prirode i društvenih mehanizama. Njegovi crteži su nadvremenski, nisu humorističke naravi, već ozbiljna studija karaktera, psiholoških stanja, političkih napetosti i etičkih dilema. U njima odzvanja ono što bi se moglo nazvati savješću epohe: kroz ironiju i grotesku Vušković daje lice i ime moralnom konformizmu, duhovnoj praznini i autokratskoj samovolji.
Ako postoji umjetnik čije se platno može shvatiti kao dijalog s prirodom, onda je to upravo Vušković. Njegovi pejzaži, često komponovani u gustim, zbijenim kompozicijama, otkrivaju horizontale koje nisu statične, već dinamične, prožete unutrašnjom muzikom svjetlosti i sjene. Boja postaje zvuk, forma postaje ritam, pejzaž postaje pjesma. U njegovim djelima priroda Crne Gore ne doživljava se samo kao vizuelni motiv, već kao živi entitet, simbol trajanja i promjene. Taj krajolik je ujedno scenski prostor drame naroda i pojedinca, pozornica na kojoj se odvija borba za identitet i slobodu.
Vuškovićevo slikarstvo ima snažnu duhovnu komponentu. Njegove boje, bilo da su toptane u mediteranskoj svjetlosti ili zamračene sjenkama planinskih predjela, svjedoče o traženju unutrašnje harmonije. U njima se ogleda težnja ka univerzalnom jeziku ljepote, ali i tragika svijeta u kojem umjetnik traži red, smisao i proporciju, dok sve oko njega često teži dezintegraciji.
Posebnost Vuškovićevog djela leži u tome što je njegov estetski program bio duboko ukorijenjen u moralnom imperativu umjetnosti. Stvaranje nije bilo bijeg od stvarnosti, već oblik angažmana, način da se istina o čovjeku i njegovom vremenu saopšti na univerzalan i trajan način. Njegova estetika nikada nije bila formalistička, iako je ovladao tehnikama do savršenstva. Forma kod njega proizlazi iz sadržaja, a sadržaj iz duboke introspekcije i saosjećanja. U vremenu kada je umjetnost često služila ideološkim i materijalističkim ciljevima, Vušković je zadržao onu rijetku osobinu autentičnog stvaraoca: dosljednost sopstvenoj poetici i potrebi da se, prije svega, bude iskren pred sobom i pred onima kojima se umjetnost obraća.
Miloš Vušković ostaje do danas jedna od ključnih figura crnogorske i jugoslovenske likovne scene, upravo zato što je uspio da poveže lokalno i univerzalno, tradicionalno i moderno, lirsko i kritičko. Njegov opus je most između epoha, između slikarstva koje pamti i slikarstva koje sanja, između karikature koja opominje i pejzaža koji umiruje. Vuškovićev doprinos razvoju umjetničkog obrazovanja, njegov rad na afirmaciji crnogorske umjetnosti i stvaranje kolektivne kulturne svijesti svjedoče o njegovoj veličini ne samo kao slikara već i kao čovjeka.
U vremenu koje neprestano zaboravlja, umjetnost Miloša Vuškovića ostaje trajno svjedočanstvo o snazi pogleda koji zna da se zaustavi i oslušne svijet. Njegovo djelo nije tek zbir prizora već istinska meditacija o suštini postojanja. U bojama njegovog platna i u linijama njegovog crteža ogleda se misao da umjetnost ne pripada ni jednoj epohi, već vječnoj potrebi čovjeka da pronađe smisao tamo gdje ga vrijeme pokušava izbrisati.
(Autorka je istoričarka i teoretičarka umjetnosti)
Bonus video:
