U duhovnom srcu starogradskog jezgra Budve, među drevnim zidinama i kamenim konturama prostora između crkava, večeras u 21 čas biće održan koncert “Uzvišeni svijet Đovanija Batiste Pergolezija”, događaj koji, u okviru muzičkog segmenta festivala Grad teatar, najavljuje zvučni vremenski portal u svijet kasnobarokne izražajnosti, duhovnosti i umjetničke rafiniranosti.
U fokusu koncerta su Pergolezijeva remek-djela “Salve Regina” i “Stabat Mater”, čije izvođenje zahtijeva visoku tehničku virtuoznost i istančanu emotivnu prisutnost. Ulogu solistkinje i umjetničkog rukovodioca preuzima sopranistkinja Sara Vujošević, čiji je pristup baroknoj muzici prožet interdisciplinarnim znanjem, istorijski utemeljenom interpretacijom i dubokom unutrašnjom posvećenošću.
Sara Vujošević za Vijesti tim povodom govori o susretu sa Pergolezijem, o povratku izvorišnim izvođačkim praksama, o duhovnosti kao estetskoj kategoriji i o tome kako koncert može postati više od zvučnog događaja - istinsko iskustvo smisla, tišine i unutrašnje transformacije.
Veče koje nas očekuje najavljeno je kao “zvučni vremenski portal”. Kako Vi doživljavate ovaj povratak u barokno doba i šta Vas lično inspiriše u toj epohi?
Kada govorimo o baroku kao o navedenom fenomenu, mislim da je ključ u višeslojnosti date epohe - estetskoj, duhovnoj i izvođačkoj. Barok se, posebno u svojoj kasnoj fazi (kojoj pripada Pergolezijevo stvaralaštvo) karakteriše razvijenim retoričkim jezikom muzike (musica rhetorica) gdje svaki motiv, harmonski obrt ili ornament nosi određenu afektivnu funkciju. Upravo ta povezanost izraza i značenja, koja proističe iz teorija afekata, čini ovu epohu izuzetno inspirativnom za izvođače koji traže sadržajnu dubinu u interpretaciji.
Lično me, posebno, inspiriše aspekt izvođačke prakse zasnovane na istorijskom kontekstu, koji se u ovom projektu manifestuje ne samo kroz upotrebu stilski prilagođenih instrumenata i tehnika, već i kroz pozicioniranje dirigenta za čembalom, što je bila konvencija u 18. vijeku. Dakle, dirigent nije izolovan autoritet, već integrisani član ansambla - muzički korelat barokne ideje o harmoniji među elementima. Takva praksa ne samo da omogućava precizniju artikulaciju stila, već otvara i prostor za temeljitiji nivo komunikacije među izvođačima na sceni, kao i s publikom.
Pergolezijeva djela zahtijevaju izuzetnu vokalnu i emotivnu osjetljivost. Na koji način se pripremate za izvođenje jednog tako suptilnog i misaonog programa?
Pergolezijeva muzika, i pored njegovog kratkog životnog vijeka, predstavlja spoj kontrapunktne sofisticiranosti napuljske škole i senzibiliteta, takozvanog ‘galantnog stila’, koji anticipira ranoklasičarsku ekspresivnost. To što je u tako mladim godinama postigao izražajnu zrelost- posebno u djelima poput “Salve Regina” i “Stabat Mater”- svjedoči o njegovom izuzetnom umjetničkom potencijalu, koji nas i danas pokreće da iznova promišljamo granice muzičke introspekcije i duhovnosti.
Priprema za izvođenje Pergolezijeve muzike podrazumijeva složen proces, kako tehnički tako i interpretativni. Prije svega, radimo na stilskim aspektima – prije nego i krenemo u osvajanje muzičkog materijala, proučavamo izvore iz XVIII v, koji govore o vokalnoj ornamentici, afektivnoj artikulaciji i dinamici izraza. U vokalnom smislu, to znači traženje zvuka koji je čist, fleksibilan i sposoban da prenese unutrašnju napetost teksta bez pretjerivanja.
U instrumentalnom, odnosno izvođačkom smislu, to zahtijeva suptilnu ravnotežu između tehničke preciznosti i retoričke izražajnosti. Gudači, na primjer, koriste istorijski informisanu tehniku sviranja- sa smanjenom vibracijom, naglaskom na govornu artikulaciju fraza i pažljivom dinamikom. Poseban izazov je uspostavljanje “zajedničkog disanja” između solista i instrumentalnog ansambla, kako bi se svaki muzički “gest” ostvario u punoj i izražajnoj koheziji. Pergolezijeva muzika ne trpi mehaničnost- ona zahtijeva stalnu svjesnost o tekstu, stilu i unutrašnjoj dramaturgiji.
Možete li nam približiti značaj kompozicije u okviru ovog programa i kako je doživljavate kao umjetnički rukovodilac ansambla i solista?
“Salve Regina” zauzima posebno mjesto u programu, jer djeluje kao svojevrstan uvod u cjelokupnu idejnu koncepciju koncerta. Riječ je o izuzetno intimnom, samorefleksivnom djelu, koje nosi sve karakteristike kasnobarokne duhovnosti - jednostavnu formu, ali duboko proživljenu ekspresiju. U Pergolezijevom tretmanu, ovaj tradicionalni antifon postaje prostor lične meditacije, gotovo ispovijesti, s izraženim lirskim linijama i delikatnim orkestarskim tkanjem.
Kao umjetnički rukovodilac ansambla, doživljavam pomenuto djelo kao ulazak u duhovni jezik koncerta – uvod koji ne traži eksterni efekat, već prisutnost izvođača i pažnju slušalaca. S druge strane- kao solisti, ta izražajna finoća predstavlja određenu vrstu izazova: pronaći ton koji nije patetičan, već smiren; frazu koja ne izlaže emociju otvoreno, već je otkriva postupno. Upravo kroz takvo spokojstvo i jednostavnost ostvaruje se bogatstvo izraza, koju barokna muzika tako moćno prenosi.
Koliko vam je važno poštovanje istorijske izvođačke prakse u ovom projektu, i na koji način se to konkretno ogleda u vašem pristupu?
Poštovanje navedenog je jedan od temelja ovog projekta. To nije pitanje stilske dekoracije, već načina razmišljanja - kako zvuk, fraza i interpretacija dobijaju značenje u kontekstu epohe iz koje potiču. U slučaju Pergolezija, govorimo o praksi prve polovine XVIII vijeka: o drugačijem poimanju tempa, agogike, ornamentike, dinamike, kao i o ulozi dirigenta, o kojoj sam već govorila.
Konkretno, to se u našem pristupu ogleda u više aspekata: koristimo istorijski spoznatu artikulaciju gudača; fraze se oblikuju prema retoričkim principima, sa jasno definisanim afektima; ornamentika je u skladu s praksama 18. vijeka i često se improvizuje u realnom vremenu. Takođe, pažljivo biramo odnose tempa u skladu sa izvornim metodičkim oznakama i poetikom teksta. Sve to zajedno omogućava ne samo vjerniju rekonstrukciju stila, već i suštinsko razumijevanje logike konstrukcije same muzike.
Kantata važi za jedno od najemotivnijih djela baroka. Kako se nosite sa intenzivnom duhovnošću i introspektivnošću ovog djela tokom izvedbe?
Stabat Mater je djelo koje ne možete izvesti tehnički distancirano, ono vas u svakom trenutku poziva na potpunu emocionalnu i duhovnu prisutnost. Riječ je o partituri koja izražajnu snagu ne zasniva na spoljašnoj dramatizaciji, već je gradi iznutra, kroz suptilne disonance, imitacije i usporene harmonijske progresije koje oslikavaju bol i kontemplaciju, uz delikatno oblikovanje emotivnog toka djela.
Tokom izvedbe, nastojim ostati u stanju neupitne koncentracije - ne dramatizovati tekst, već ga iznutra proživjeti. Svaki interval, svaka fraza nosi težinu personalne molitve, a istovremeno poziva na saosjećanje. Kao izvođač, neprestano balansiram između izražajnosti i uzdržanosti, između tehničke kontrole i spontanog unutrašnjeg odgovora. Upravo u toj ravnoteži leži moć Pergolezijeve duhovnosti.
Ovaj projekat okuplja renomirane muzičare iz Crne Gore, Srbije, Ukrajine i Rusije. Kako biste opisali sinergiju unutar ansambla i iskustvo zajedničkog rada?
Usaglašenost unutar ansambla proizlazi iz zajedničke strasti prema istorijskoj muzici i dubokog poštovanja prema Pergolezijevom stvaralaštvu. Uprkos različitim nacionalnim i kulturnim pozadinama, svaki član ansambla donosi jedinstvenu perspektivu i vrhunsku tehničku spremnost, što sve zajedno stvara bogat i slojevit zvučni mozaik. Pored mene, ansambl čine: Dmitrij Grinih, Tanja Bogdanović, Ivan Velikanov, Marija Lazuka, Gljeb Bednjakov, Vladimir Stoljetov, Aleksandra Trifunović, notografi su Lav Terner i Vasilije Vujadinović, dok je transkripciju za orkestar kompozicije “Salve Regina” uradio kompozitor iz Moskve, Aleksej Vorobjov.
Tokom proba, razvijamo komunikaciju, baziranu na povjerenju i otvorenosti. To omogućava fleksibilnost u interpretaciji, ali i jasnoću zajedničke vizije. Ovaj multikulturalni dijalog ne samo da obogaćuje umjetnički izraz, već i proširuje naše razumijevanje barokne muzike, što čini izvođenje autentičnim i punim topline… vjerujem da će i publika prepoznati navedeno u petak, 11. jula, na inspirativnoj Sceni između crkava, Starog grada Budva, na našem nastupu u okviru festivala Grad teatar.
Kakvo je iskustvo raditi sa dirigentom Ivanom Velikanovim, koji diriguje ansamblom sa čembala, u duhu barokne tradicije?
Saradnja sa Ivanom je izuzetno iskustvo. Njegova angažovanost u ovom projektu omogućava izuzetnu bliskost i zajedništvo među izvođačima, ali i simultanu kontrolu tempa, harmonije, ritma... Svirati na čembalu i istovremeno biti u ulozi dirigenta zahtijeva vanrednu koncentraciju i vještinu, a Velikanov to radi s lakoćom i preciznošću. Takav način dirigovanja daje nam osjećaj da uspostavljamo tkz. zajednički puls izvođenja, što značajno doprinosi koheziji i izražajnosti izvedbe.
Vaša karijera obuhvata kako izvođačku, tako i naučnu, pedagošku i autorsku sferu. Kako uspijevate da balansirate između ovih oblasti?
Održavanje funkcionalne ravnoteže između izvođačkog, naučnog, pedagoškog i autorskog djelovanja zahtijeva dobro organizovan pristup i jasnu hijerarhiju prioriteta, koja se prilagođava prema fazi određenog projekta ili akademske godine. Međutim, za mene je ovaj balans mnogo više od rasporeda- to je trajni, živi dijalog između različitih dimenzija mog umjetničkog i intelektualnog bića. Svaka od ovih oblasti ne samo da se međusobno prožima, već me podstiče da se razvijam cjelovito, kao ličnost duboko involvirana u umjetnost.
Izvođenje muzike mi donosi radost neposrednog kontakta sa djelom i publikom, što često otvara nova istraživačka pitanja i pravce u mom naučnom radu. Nije rijetkost da djela koja izvodim budu upravo predmet mog naučnog istraživanja i pisanja radova koje objavljujem u međunarodnim časopisima. Moj rad univerzitetskog profesora obuhvata širi spektar oblasti – i upravo ta raznolikost omogućava da umjetnost sagledavam iz više perspektiva, u punoći, grandioznosti i višeznačnosti iste.
Autorski projekti mi pružaju prostor za refleksiju, kao i za kreativno povezivanje navedenih oblasti u jedinstvenu cjelinu, koja me, bez izuzetka i u krajnjoj liniji, vodi ka temeljitijem sagledavanju umjetnosti i pozicioniranosti unutar iste.
Jednostavno rečeno, za mene je najdragocjeniji aspekt profesionalne angažovanosti – to što nijedna navedena oblast nije izdvojena, već sve zajedno čine živi sistem, u kojem se stalno preispitujem, učim, sazrijevam, i, nadam se, rastem.
U kojoj mjeri Vas Vaša misija očuvanja i afirmacije duhovne muzike motiviše pri izboru repertoara i konceptualizaciji koncerata?
Moja umjetnička misija, izmedju ostalog, duboko je prožeta težnjom da se duhovna muzika reafirmiše u savremenom kontekstu - ne kao muzejski artefakt, već kao živa, pulsirajuća umjetnost koja i danas ima moć da transformiše. Ta svijest me kontinuirano motiviše pri izboru repertoara, koji često uključuje djela čija je estetska, duhovna i muzička vrijednost nepravedno skrajnuta ili, u velikoj mjeri nažalost i zaboravljena.
U konceptualizaciji sličnih projekata, uvijek težim da program ima unutrašnju logiku, duhovni i dramaturški luk, ali i da publici otvori prostor za introspekciju i istinski doživljaj, ne samo estetski, već i onaj misaoni. Duhovna muzika za mene predstavlja prostor susreta: sa sobom, sa Drugim, s neizrecivim. I upravo ta dimenzija joj daje snagu da premosti epohe i kulture.
U tom smislu, osjećam snažnu odgovornost prema velikoj evropskoj tradiciji muzike posvećene duhovnom iskustvu – tradiciji koja podrazumijeva ne samo liturgijski kontekst, već i filozofsku, teološku i estetsku dubinu. Zato je, generalno, svaki program koji se bavi tim nasleđem za mene više od izvedbe, to je čin odgovornosti i prilika da se kroz umjetnost “dodirne” ono što je iskonsko u čovjeku.
Kada stanete na scenu u svojstvu soliste, šta je ono što vas uvijek vodi - emocija, misao, tehnička priprema ili nešto treće?
Na sceni sam i ranjiva i slobodna istovremeno. Ne postoji drugo mjesto na kojem se toliko jasno osjećam profesionalno živom. U meni se istovremeno aktiviraju svi slojevi koje ste naveli – emocija, tehnički aparat, promišljena priprema cjelokupnog teksta – ali ono što me uistinu vodi jeste jasnoća misli o tome šta želim da saopštim kroz muziku.
Emocija bez misaone artikulacije lako može skliznuti u afekat, a tehnika bez unutrašnje potrebe da se nešto izrazi ostaje prazna forma. Za mene je ideal u spoju tih dimenzija – kada se misao utjelovi kroz emociju, a emocija kanalizuje kroz tehničku kontrolu. U tom trenutku sve postaje jedno: iskrenost izraza.
Kako vidite razvoj klasične muzike i operskog izraza u Crnoj Gori u narednim godinama, posebno kada su mladi umjetnici u pitanju?
Razvoj klasične i operske muzike u Crnoj Gori u narednim godinama zavisiće od više faktora- kako institucionalne podrške, tako i kontinuiranog rada na obrazovanju i osnaživanju mladih umjetnika. Važno je da se stvore uslovi u kojima će nove generacije imati mogućnost da se obrazuju, nastupaju, razvijaju autorske projekte, dijele iskustva i ostvaruju kontakte s međunarodnom scenom. Već postoje pohvalne inicijative koje idu u tom pravcu, ali je potrebno dalje jačati sistemsku podršku i kreirati dugoročne strategije koje bi obuhvatile kako umjetničku edukaciju, tako i produkciju i prezentaciju. Sama činjenica da među mladima postoji interesovanje za klasičnu muziku i vrlo ozbiljan pristup radu, ukazuje na to da potencijal nesumnjivo postoji - ostaje pitanje kako ga usmjeriti i dugoročno održati.
Kakva poruka, po Vašem mišljenju, ostaje publici nakon ovakvog projekta, šta je ono što želite da ponesu sa sobom?
Ono što želim publici koja bude sa nama te večeri, jeste iskustvo uključivanja u fenomene koji nadilaze svakodnevnu percepciju - spoznaju, u kojoj umjetnost postaje prostor intelektualne refleksije, svjesnog prisustva i ontološke istine. U savremenom društvenom kontekstu, obilježenom ubrzanim tempom i udaljenošću od tišine i kontemplacije, ovakvi momenti imaju potencijal da omoguće povratak suštinskim dimenzijama ljudskog bića.
Stoga smatram da je ključna poruka ovog projekta shvatanje muzike, ne kao prolaznog i zabavnog zvučnog fenomena, već kao trajnog sredstva kroz koje prepoznajemo i artikulišemo slojeve sopstvene svijesti o postojanju. Takav susret s umjetnošću pruža mogućnost intelektualne i emotivne transformacije, ostavljajući neizbrisiv trag u posmatraču i slušaocu.
Odrasla uronjena u crnogorski krajolik, zvuk, jezik i nasljeđe
Doktorirali ste na temu nacionalne tematike u crnogorskoj operskoj umjetnosti. Na koji način spajate svoje crnogorsko porijeklo sa evropskom i ruskom školom izvođaštva?
Moje crnogorsko porijeklo nije biografska činjenica. Ono je temelj mog identiteta, senzibiliteta i mog odnosa prema umjetnosti. Odrasla sam uronjena u krajolik, zvuk, jezik i nasljeđe koje me je oblikovalo i od kojeg, i kad sam fizički daleko, nikada nisam suštinski odvojena. Ono me formiralo kao ličnost, kao umjetnika, ali i kao istraživača. Upravo zato sam i doktorske studije posvetila fenomenu nacionalne tematike u crnogorskoj operskoj umjetnosti, želeći da sagledam načine na koje kulturna tradicija Crne Gore može biti obrađena i artikulisana.
Moj naučni rad, između ostalog, usmjeren je na prepoznavanje i afirmaciju vrijednosti koje crnogorska baština posjeduje, ali koje su u velikoj mjeri ostajale van fokusa dominantne evropske muzičke istoriografije. Nastojim da kroz metodološki precizan, komparativan i interdisciplinaran pristup ukažem na njihovu relevantnost, ne samo za naš, već i širi prostor.
Istovremeno, moj umjetnički i pedagoški put, izbrušen u okviru ruske škole, omogućio mi je dublje razumijevanje izvođačkih stilova, teorijskih praksi, tehničkih zahtjeva, ali i širi pogled koji obuhvata različite modele muzičkog mišljenja.
Povezivanje naše kulturne posebnosti s klasičnom muzičkom baštinom je utemeljen i etički promišljen čin, koji omogućava autentičan izraz, ali i odgovorno vrednovanje nasleđa koje oblikuje identitet jednog prostora. Otuda i projekat “Blago Crne Gore”, kojim promovišemo, duže od decenije, izuzetna klasična djela inspirisana Crnom Gorom na međunarodnim scenama, vjerujući da je umjetnost jedan od najsnažnijih načina predstavljanja i razumijevanja identiteta jednog naroda.
Da li u budućnosti planirate projekte koji bi direktno uključili crnogorsku duhovnu ili muzičku baštinu u ovakve koncepcije?
U ovom trenutku moje misli su zaokupljene, prije svega, završetkom još jedne knjige koju pišem, ali ideja o uključivanju aspekata duhovne muzičke tradicije, ukoliko se oni mogu jasno kontekstualizovati, svakako, može biti potencijalni pravac razmišljanja. Prije svakog autorskog i umjetničkog projekta sprovodim detaljna arhivska istraživanja, tako da bi i eventualni rad u tom pravcu bio vođen s jednakom ozbiljnošću i odgovornošću.
Bonus video:
