Na tačno 111 godina od njenog potonuća, u okviru projekta “Podvodni kulturni predjeli Crne Gore”, tim Centra za arheologiju Instituta za interdisciplinarne i multidisciplinarne studije Univerziteta Crne Gore i Sektora za hidrografiju Zavoda za hidrometeorologiju i seizmologiju Crne Gore, dokumentovao je ostatke austrougarske krstarice SMS “Zenta”.
Ova legendarna olupina najvećeg ratnog broda koji leži u crnogorskom podmorju, prvi je put precizno dokumentovana savremenom tehnologijom.
“SMS “Zenta” bila je austrougarska laka krstarica, ponos svoje klase, nazvana po gradu Senti. Tokom službe plovila je od Dalekog istoka, gdje je učestvovala u Bokserskom ustanku u Kini, pa sve do Južne Amerike i Afrike. Elegantna, 97 metara duga krstarica, na samom početku Prvog svjetskog rata, u avgustu 1914. godine, dobila je posljednji zadatak, da patrolira i blokira obalu Crne Gore”, podsjetili su iz Centra za arheologiju, dodajući da je kraj ovog ratnog broda bio dramatičan.
“Prije 111 godina, kobnog 16. avgusta 1914. godine, “Zenta” se našla sama pred nadmoćnom francusko-britanskom flotom koja je sa juga uplovila u Jadran. Borba se pretvorila u vatreni pakao, neprijateljski projektili probili su trup, a more je počelo gutati brod. Uprkos nemoćnom topovskom naoružanju, 308 članova posade pružalo je otpor, tokom čega je polovina stradala. “Zenta” je potonula nedaleko od Petrovca, a oko 139 mornara, uključujući i komandanta broda, kapetana fregate Pola Pahnera, domoglo se obale, gdje su ih zarobile crnogorske snage”, navode iz Centra za arheologiju.
Precizno mjesto na kojem počivaju ostaci “Zente” i većeg dijela njene posade, otkriveno je tek 2001. godine, kada su ronioci beogradskog kluba “Triton”, Mirko Bevenja, Vlatko Taleski, Aleksandar Ljuština, Živojin Stojankić, Uroš Filipović i Tanja Novaković, prvi put zaronili i identifikovali olupinu.
“Poseban doprinos očuvanju sjećanja i prikupljanju istorijskih činjenica o “Zenti” dali su novinar i publicista Siniša Luković te istraživač i tehnički ronilac Dragan Gačević”, navode iz Centra ističući da je proteklih dana od strane njihovih i eksperata Sektora za hidrorafiju ZHMS Crne Gore, obavljeno prvo “in-situ” dokumentovanje lokaliteta olupine “Zenta,” koji je prema UNESCO Konvenciji iz 2001. godine zvanično arheološki lokalitet.
“Dokumentovanje je obavljeno pomoću multibeam echosounder (MBES) sistema NORBIT iWBMS, montiranog na istraživačkom plovilu “Sejong”, kojim upravlja Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju Crne Gore. Ova vrhunska oprema omogućila je precizno trodimenzionalno mapiranje brodoloma koji miruje na dubini od oko 72 metra”, naveli su iz Centra.
Na ovom poduhvatu radili su hidrografi Luka Ćalić i Radovan Kandić i podvodni arheolozi Filip Popović i Darko Kovačević. Rezultat njihovog rada je 3D model olupine “Zente” koji stvara osnovu za naučno proučavanje i digitalno praćenje promjena na lokalitetu. Inicijativa za zaštitu ovog lokaliteta, podnesena 2022. godine, prihvaćena je od strane Uprave za zaštitu kulturnih dobara.
Inače, projekat “Podvodni kulturni predjeli Crne Gore” ima za cilj da savremenim tehnologijama i multidisciplinarnim pristupom istraži, dokumentuje i predstavi javnosti bogato nasljeđe crnogorskog podmorja. Ishod projekta je formirana baza podataka podvodne kulturne baštine Crne Gore, koja je uključena u novi prostorni plan. Koncept projekta podržao je UNESCO Sekretarijat za podvodnu kulturnu baštinu, a Centar za arheologiju Univerziteta Crne Gore dio je UNESCO UNITWIN mreže za podvodnu arheologiju.
Bonus video:
