”Tri stvari su nam ostale od raja: zvijezde u noći, cvijeće po danu i dječje oči.” (Dante Alighieri)
U savremenom crnogorskom slikarstvu, opus Natalije Đuranović zauzima osobeno mjesto po stepenu misaone koncentracije i likovne discipline kojom oblikuje vlastiti izraz. Njeno slikarstvo ne nastaje u zanosu impulsa, nego u tišini rada; ono se ne gradi na suprotnostima, već na ravnoteži između unutrašnjeg i spoljašnjeg prostora, materijalnog i misaonog, senzualnog i konceptualnog. U tom spoju etike i estetike prepoznaje se onaj tip umjetničke samodiscipline o kojoj je pisao Tomas Man - razumijevanje umjetnosti ne kao manifestovanja intenziteta emotivnog impulsa, već kao procesa sublimacije i unutrašnje racionalizacije forme. Kod Đuranović, taj princip nije literarna analogija, već stvarna radna praksa: slikanje je proces u kojem se impuls transformiše u strukturalnu koherenciju, a energija u sistem odnosa. Kao što je za Mana umjetnost bila civilizacijski odgovor na entropiju unutrašnjeg svijeta, tako i u njenom radu forma postaje način da se iskustvo pretoči u jezik slike, da se osjećanje trajno veže za vizuelni sistem.
Natalija Đuranović se formirala u periodu u kojem se crnogorska likovna scena kretala između kasnog modernizma i postmodernih tendencija, u potrazi za novom ravnotežom između ekspresivnog i konceptualnog. Od samog početka, njen slikarski jezik pokazuje dosljednu težnju ka jasnoći i stabilnosti forme. Prvi ciklusi, poput “Iznad prostora i trave”, “Prašine vida” ili “Anima Mundi”, nagovještavali su interesovanje za pejzaž u širem, gotovo ontološkom smislu - kao prostor preplitanja vidljivog i misaonog. Kasniji radovi, naročito “Gea”, “Vortex” i “Tajni grad”, pokazuju proces unutrašnje redukcije: od asocijativne figuracije ka čistom likovnom sistemu. Taj razvoj ne ide putem negacije, već putem analitičkog pročišćavanja izraza. Umjetnica ne odustaje od teme, nego je preobražava u strukturu. Slika više ne predstavlja pejzaž, već funkcionira kao pejzaž sam po sebi - kao materijalizovana misao o prostoru.
U njenom radu odsustvo narativnosti nije narušavanje semantičke složenosti, već promišljena redukcija značenja u korist strukturalne jasnoće. Umjesto da opisuje, Đuranović gradi odnose. Kompozicija, ton, tekstura i površina postaju elementi jedne vizuelne sintakse. U tom jeziku nema ilustrativnih elemenata, već koherentne vizuelne konstrukcije. Svaka boja ima funkciju, svaka površina svoju težinu. Kvadratni i pravougaoni formati koje najčešće koristi nisu slučajni: oni su konstrukcione jedinice njene vizuelne arhitekture. Slika je tretirana kao plan - jasno definisan prostor unutar kojeg se svjetlost i boja raspoređuju prema unutrašnjem zakonu ravnoteže. U takvom sistemu, element kontingencije gubi estetsku legitimnost; svaka linija i svaka nijansa proističu iz unutrašnje logike kompozicije.
Ciklus “Tajni grad” predstavlja sintezu i kulminaciju ovog višegodišnjeg procesa. I sam naslov sugeriše likovnu analogiju: grad kao sistem odnosa, slojeva, planova i ritmova. Slike iz ovog ciklusa analiziraju se kroz formalno-strukturalne odnose. Boja, potez i tekstura funkcionišu kao elementi jednog urbanog poretka u kojem je svaki segment u međusobnoj interakciji. Kao što se u arhitekturi slojevi materijala grade jedan na drugi, tako se i kod Đuranović slojevi boje nadograđuju dok ne stvore gustu, slojevitu površinu. Na tom principu materijalne stratifikacije zasniva se i osjećaj vremena unutar slike: svaka površina je istovremeno trag i rezultat, prošlost i sadašnjost. U tom smislu, njeno slikarstvo posjeduje i arheološku dimenziju - slojevi boje postaju slojevi značenja.
Boja kod Đuranović ima konstruktivno-semantičku funkciju. Ona nije bez estetsko-aplikativne funkcije, niti psihološki intonirana, već nosilac optičke i kompozicione strukture. U “Tajnom gradu” dominiraju zasićeni tonovi koji ne kontrastiraju nego koegzistiraju; nijedna boja ne postoji sama, svaka reaguje na drugu. Na taj način, površina slike postaje dinamično polje optičkih napetosti koje se uravnotežuje kroz precizan odnos tonova i svjetlosnih akcenata. Boja ovdje ima prostorno-energetska svojstva - ona određuje dubinu, ritam i vizuelni intenzitet slike. Taj pristup svjedoči o umjetničkoj svijesti koja polazi od empirijskog iskustva boje, ali ga uzdiže do nivoa konstrukcije. Njen koloristički sistem nije intoniran po principu kompozicione pravilnosti, čime se ostvaruje ono što je Tomas Man nazivao unutrašnjom etikom forme - svijest o odgovornosti prema djelu.
Metod rada Natalije Đuranović zasniva se na slojevitosti i kontrolisanom gestu. Njen potez nije nosilac izražajne funkcije, već strukturalna jedinica likovnog sistema. U tom smislu, njeno slikarstvo posjeduje disciplinu koja podsjeća na muzičku strukturu: ritam, ponavljanje i varijacija funkcionišu kao vizuelni ekvivalent harmonije. Taj postupak jasno odražava njenu svijest o slici kao sistemu, a ne kao spontanom izražaju individualne subjektivnosti. Slikarstvo za nju nije psihološko rasterećenje, nego analitičko ispitivanje forme. To je rad koji zahtijeva vrijeme, koncentraciju i sposobnost odricanja. Takva pozicija rijetka je u savremenom kontekstu u kojem dominira brza vizuelna proizvodnja; kod Đuranović, svaka slika je rezultat dugotrajnog procesa u kojem se fizička radnja slikanja izjednačava s misaonim činom.
Formalna analiza ciklusa pokazuje da se umjetnica kreće između geometrijskog i gestualnog principa. Iako je struktura kompozicije čvrsta, površina ostaje prozračna i vitalna. Boja se ne zatvara u oblike, već slobodno prelazi iz jednog plana u drugi. Taj dijalog između čvrstine i propusnosti daje njenim slikama dinamičku ravnotežu - osjećaj da su one istovremeno stabilne i pokretne. U tom vizuelnom ritmu prepoznaje se analogija s prirodnim procesima, s promjenom svjetlosti i disanjem prostora. Slika funkcioniše kao sistem u kojem je svaki odnos rezultat precizne regulacije kompozicionih sila.
Važan aspekt njenog slikarstva je prostorna organizacija. Iako je centralna perspektiva redefinisana, osjećaj dubine proizlazi iz odnosa tonova, slojeva i ritma površine. Taj prostor nije mimetički usklađen s prirodom, već formiran kao autonomni vizuelni prostor koji posjeduje sopstvenu optičku dinamiku. Gledalac se ne suočava sa slikom kao s prizorom, već kao s poljem djelovanja u kojem se pogled kreće i zaustavlja. Na taj način, slika postaje iskustvo, a ne prikaz. U tom iskustvu učestvuje i vrijeme - ono vrijeme koje je utisnuto u površinu kroz tragove rada. Svaka reintervencija na površini, svaki sloj i svaka transparencija svjedoče o trajanju. Slika postaje dokument procesa, što joj daje i etičku dimenziju: ona nije koncipirana da proizvodi vizuelni efekat, već da svjedoči o posvećenosti radu.
Kada se sagleda cjelina opusa Natalije Đuranović, jasno je da je riječ o umjetnici koja razvija konzistentan likovni sistem temeljen na istraživanju strukture, boje i materije. Taj sistem ima unutrašnju logiku i razvojnu dinamiku koja nije vođena trendom, već trajnim pitanjem o prirodi slike. Njeno slikarstvo ne pretenduje da bude manifest, već dokaz da su znanje, disciplina i iskustvo i dalje osnov savremene umjetničke prakse. U vremenu u kojem je vizuelni jezik često reduciran na efekat, Đuranović insistira na promišljenom radu, na kontinuitetu istraživanja i likovnoj preciznosti. U njenom “Tajnom gradu” sve je rezultat dosljedno izgrađene strukturalne harmonije, ali one koja diše - harmonije koja dopušta životu boje da postoji unutar jasno postavljenih granica.
Opus Natalije Đuranović može se sagledati kao reprezentativan primjer savremene likovne prakse zasnovane na istraživačkoj disciplini i misaonoj dosljednosti. Njeno stvaralaštvo potvrđuje visok stepen svijesti o mediju, složenosti forme i odgovornosti prema vizuelnom jeziku. Đuranović je umjetnica koja je izgradila prepoznatljiv likovni identitet, zasnovan na racionalnoj strukturi i senzibilnom pristupu materiji. Njen rad prevazilazi trenutne estetske paradigme i afirmiše slikarstvo kao trajno polje teorijskog i vizuelnog mišljenja. “Tajni grad” stoga ne predstavlja samo ciklus, već paradigmu savremenog slikarskog istraživanja - prostor u kojem se materija slike pretvara u misaonu arhitekturu, a estetsko iskustvo u spoznaju.
(Autorka je istoričarka i teoretičarka umjetnosti)
Bonus video:
