Prstenovi Saturna ubrajaju se među najveličanstvenija čuda Sunčevog sistema - sa prečnikom od oko 280.000 kilometara - dok se protežu oko te gasne planete. Ali i manja nebeska tijela u Sunčevom sistemu posjeduju svoje prstenove, koji su, iako skromnijih dimenzija, jednako fascinantni.
Naučnici su sada po prvi put posmatrali formiranje i evoluciju prstenastog sistema koji se sastoji od četiri prstena i difuznog materijala oko malog ledenog tijela nazvanog Hiron, koje kruži oko Sunca u prostoru između Saturna i Urana, prenosi agencija Rojters.
Hiron pripada klasi objekata poznatih kao kentauri, koji nastanjuju spoljašnje dijelove Sunčevog sistema, između Jupitera i Neptuna, pokazujući karakteristike i asteroida i kometa. Zvanično označen kao (2060) Hiron, ima prečnik od oko 200 kilometara i potrebno mu je približno 50 godina da jednom obiđe Sunce. Kentauri su uglavnom sastavljeni od stijena, vodenog leda i složenih organskih spojeva.
Od njegovog otkrića 1977. godine, astronomi povremeno prate Hirona i već dugo znaju da je okružen određenim materijalom. U novom istraživanju, naučnici su 2023. godine, koristeći teleskop u Opservatoriji Piko dos Dijas u Brazilu, dobili najbolje podatke do sada, koje su uporedili sa posmatranjima iz 2011, 2018. i 2022. godine.
Rezultati su pokazali da je Hiron okružen jasno definisanim prstenovima - tri gušća prstena udaljena su približno 273, 325 i 438 kilometara od njegovog centra, dok se četvrti, novootkriveni prsten nalazi čak 1.400 kilometara od jezgra. Taj spoljašnji sloj je neobično udaljen i zahtijeva dodatna posmatranja da bi se potvrdila njegova stabilnost. Tri unutrašnja prstena nalaze se unutar diska od prašine koji ih obavija, prenosi Rojters.
Upoređujući podatke iz različitih godina, istraživači su otkrili značajne promjene u sistemu prstenova - jasan dokaz da se oni evolutivno mijenjaju u realnom vremenu, izjavio je Kristijan Lusijano Pereira, postdoktorski istraživač Nacionalne opservatorije u Brazilu i glavni autor studije objavljene u časopisu Astrophysical Journal Letters.
"Ovo nam pruža rijedak uvid u to kako takve strukture nastaju i mijenjaju se", rekao je Pereira.
Dodao je da su Hironovi prstenovi vjerovatno sastavljeni pretežno od vodenog leda pomiješanog sa sitnim česticama stijena, slično kao Saturnovi. Voda u čvrstom stanju može igrati ključnu ulogu u stabilnosti prstenastih sistema jer omogućava da čestice ostanu razdvojene, umjesto da se spoje u novi mjesec.
Hiron povremeno pokazuje ponašanje nalik kometi, izbacujući gas i prašinu u svemir. Godine 1993. čak je imao i kratak rep materijala, poput kometa.
Naučnici smatraju da su prstenovi možda nastali od ostataka sudara - kada je, moguće, uništen manji Hironov mjesec - ili od udara svemirskog otpada, a možda i od materijala koji je sam Hiron izbacio, ili kombinacijom svih tih procesa.
"To je sistem u razvoju koji će nam pomoći da razumijemo dinamičke mehanizme nastanka prstenova i satelita oko manjih tijela, sa potencijalnim implikacijama i na druge diskove u svemiru", izjavio je astronom Braga Ribas sa Federalnog tehnološkog univerziteta Parana i Interinstitucionalne laboratorije e-astronomije u Brazilu.
Sva četiri spoljašnja planeta Sunčevog sistema - Jupiter, Saturn, Uran i Neptun - imaju prstenove, a Saturnovi su najveći i najupečatljiviji. Međutim, od 2014. godine astronomi su otkrili da i neka manja tijela imaju prstenaste sisteme. Hiron je sada četvrto takvo tijelo, pridružujući se kentauru Hariklu i dva ledena svijeta izvan Neptuna - Haumei i Kvauaru.
"Ova raznolikost nas podsjeća da formiranje prstenova nije privilegija velikih planeta. To je univerzalan proces koji se može dogoditi svuda gdje postoje odgovarajući fizički uslovi", rekao je Pereira.
Tim istraživača iz Brazila, Francuske i Španije koristio je metod zastrećenja zvijezde kako bi posmatrao Hironove prstenove. Posmatrali su trenutak kada je Hiron prošao ispred udaljene zvijezde, privremeno zaklanjajući njenu svjetlost. Mjerenjem načina na koji se svjetlost prigušuje sa različitih lokacija na Zemlji, mogli su precizno rekonstruisati okruženje oko Hirona.
"Možemo rekonstruisati oblik i okolinu objekta sa tačnošću do nekoliko kilometara", zaključio je Pereira.
Bonus video:
