Crna Gora će krenuti ka stabilnoj demokratiji tek kada promjena vlasti u zemlji postane normalna pojava, ocijenio je Florijan Biber profesor Univerziteta u Gracu.
Upozoravajući da je Crna Gora jedina postkomunistička zemlja u kojoj dvije decenije vlada smo jedna partija, Biber smatra da u Crnoj Gori promjene mogu pokrenuti samo događaji unutar Demokratske partije socijalista (DPS).
Biber je stručnjak u oblasti međuetničkih odnosa, etničkih konflikata i nacionalizma, sa fokusom na jugoistočnu Evropu. Predavao je u Britaniji na Kent univerzitetu, i radio je u Beogradu i Sarajevu.
“Razlozi za dominaciju DPS-a su višestruki, ali najinteresantnije pitanje je kada će Crna Gora krenuti ka konsolidovanijoj demokratiji gdje će promjena vladajuće partije biti realnija i zaista se desiti. Sudeći na osnovu konstantne slabosti opozicije, čini mi se da će promjena morati da dođe unutar samog DPS-a.
Ključ je kontrola državnih resursa, ali to je nešto što je i Socijalistička partija Srbije u vrijeme Miloševića imala
Da li će podjela u DPS-u biti potrebna da učini partijski sistem kompetitivnijim vidjećemo, ali dominacija jedne partije je najznačajnija oznaka crnogorskog sistema”, kazao je Biber u razgovoru za “Vijesti”, navodeći da i idenitetska pitanja ograničavaju uticaj crnogorske opozicije.
“Transformacija iz pro-miloševićevske preko pro-jugoslovenske do srpske opozicije je ograničila prostor široke opozicije, ali i dovela do vrlo politizovanog procesa i jačanja crnogorskog i srpskog identiteta u Crnoj Gori”
Kazali ste da postoji više razloga zbog kojih DPS dominira dvije decenije. Koji razloge izdvajate kao ključne?
Ključ je kontrola državnih resursa, ali to je nešto što je i Socijalistička partija Srbije u vrijeme Miloševića imala, kao i partije u drugim državama. One su naslijedile vladajuće komuniste, ali i izgubile vlast.
Zašto je onda DPS uspješnija od ostalih partija koje su u regionu naslijedile komuniste?
Zbog ideološke fleksibilnosti. Današnji DPS je post-moderna partija bez jasnog ideološkog profila. Uspjela da bude socijalistička, prosrpska, crnogorska, liberalna i socijaldemokratska partija u posljednih 20 godina.
Važnost politike ideniteta koju sam pomenuo pomogla je partiji. Ona se pozicionirala na pravoj strani biračkog tijela i tako računala da će opozicija inherentno predstavljati manjinu populacije.
Srpska partija u Crnoj Gori zasigurno neće pobijediti na izborima u doglednoj budućnosti i slabost opozicije ili prije njeno oslanjanje na idenitet je ono što je pomoglo DPS-u da dominira u posljednjih 20 godina.
Šta je Crnoj Gori potrebno da bi se desila politička promjena, ili neko značajno pomjeranje na političkoj sceni?
Problem je što vecina opozicionih partija nije bila voljna da u svoj program uključi širi gradanski kontekst. Partije jedino mogu biti uspješne ako imaju profil onoga što nude glasačima.
Srpska partija u Crnoj Gori zasigurno neće pobijediti na izborima u doglednoj budućnosti
Razlog nije samo miješanje identitetskih pitanja, već postoji skoro jedinstveni stav građana prema ulozi države.
Zapravo populacija se uveliko identifikuje sa onim što bih nazvao socijaldemokratsko shvatanje države kada su u pitanju porezi ili zdravstvena politika.
Tako da je liberalnoj partiji teško da se takmiči na ovim osnovama. Ideološka praznina nije jedinstvena u Crnoj Gori, i možemo je vidjeti i u Hrvatskoj, ali i u zapadnoj Evropi.
Jedina, ali važna razlika Crne Gore u odnosu na zapadnu Evropu je da se tamo više partija mijenja na vlasti dok u Crnoj Gori imate jednu dominantnu partiju.
Da li će neka partija biti sposobna da ponudi alternative ili će prestrojavanje doći iz DPS-a, podjelom na reformske snage i one konzervativnije ostaje da se vidi.
Šta su glavni problemi Crne Gore u procesu integracija?
Prvi problem su formalne reforme bez sadržine. Mnoge promjene su samo zakonske, ali nisu implementirane. Dok EU insistira na implementaciji, nije često moguće osigurati da sve reforme stvarno uspiju.
Populacija se uveliko identifikuje sa onim što bih nazvao socijaldemokratsko shvatanje države
Drugi problem je što se u procesu integracija zemlja ne priprema u potpunosti za članstvo u EU. Hrvatska će uskoro postati članica, ali čini se da je loše pripremljena.
Njena ekonomija će možda patiti od konkurencije jer kompanije nisu spremne za pridruženje i Hrvatska vjerovatno neće moci da pristupi svim ponuđenim sredstvima.
Crna Gora ima veliku prednost u odnosu na druge države jer nema značajne bilateralne probleme sa svojim susjedima, kao što to imaju Srbija, Kosovo i Makedonija, niti ima disfunkcionalnu državu kao što je slučaj sa Bosnom.
Ali vjerovatno postoje okolnosti koje otežavaju integracije Crne Gore?
Najveći problem je veličina. Neke države u EU će oklijevati da dopuste ulazak bilo koje zemlje Zapadnog Balkana pojedinačno, i prije ce favorizovati veliko proširenje poput onog iz 2004. godine, kada je 10 zemalja primljeno u EU, i slučaju male države kao što je Crna Gora to bi moglo da bude preovladajuže stanovište.
Drugi izazov je kapacitet. Vrlo je zahtjevno za parlament, vladu i administraciju da se pridruži EU i da država bude efektna clanica.
Prošlog mjeseca je obilježeno dvije decenije od napada na Dubrovnik. Kako iz današnje perspektive gledate na tu ratnu epizodu Crne Gore?
Posmatrajuci širu sliku rata, to je bila jedna manja i prilicno interesantna epizoda. Opsadu Dubrovnika je teško razumjeti u smislu teritorijalnih pretenzija.
Ne smije se zaboraviti da je Crna Gora bila umiješana i u rat u Bosni u slučaju izbjeglica koje su poslali u smrt
Ona je bila zanimljiva mješavina politike straha, volje da se hara i arogancije JNA.
Naravno pošto je u tu ratnu epizodu Crna Gora bila najdirektnije umiješana, ima smisla da se Crna Gora njome najviše bavi.
Ali ne smije se zaboraviti da je Crna Gora bila umiješana i u rat u Bosni u slučaju izbjeglica koje su poslali u smrt tako što su vraćene vlastima Republike Srpske, kao i to da je Crna Gora imala predstavnike u Vrhovnom savjetu odbrane SRJ i tako bila umiješana u podršku Vojske Jugoslavije vojsci Republike Srpske.
Da li je neka politička ili neka druga figura iz Crne Gore ostavila poseban utisak na vas tokom ratnih dešavanja?
Ne bih mogao da izdvojim neku ličnost. Ono što me je uvijek fasciniralo jeste ambivalentnost crnogorskih voda tokom rata, ukljucujuci Ðukanovića, Marovića, Bulatovića i druge.
Na jednoj strani su u početku bili angažovani u ratno huškackoj retorici a onda su sve više ćutali kako se rat odvijao.
Zanima me kada je nekima od njih palo na pamet to da je možda blizak odnos sa Miloševićevom Srbijom bio velika greška
Dosta pažnje u crnogorskoj javnosti je izazvala vaša lista univerziteta sa Balkana. Možete li nam ukratko objasniti koja je bila svrha sastavljanja te liste, i na osnovu kojih kriterijuma je sacinjena, kao i šta ona u suštni znaci?
Ja sam sastavio listu kao duhovit i ironičan komentar na rast privatnih univerziteta. Neke institucije nijesu shvatile taj duhoviti aspekt.
Lista univerziteta je bazirana na lošim imenima i prezentacijama koje su imale nedostatke i ucinile da ne djeluju baš ozbiljno. Iako je duhovit i tekst koji nije akademskog tipa na blogu, lista sadrži i ozbiljnu dimenziju.
Zabrinut sam da kad univerziteti žele da pruže obrazovanje i zarade u isto vrijeme, možda više obrate pažnju na ovaj drugi aspekt
Postoji problem sa visokim obrazovanjem u cijelom regionu i privatni univerziteti su razumljiv odgovor. Medutim, vecina privatnih univerziteta u regionu juri profit za razliku od većine privatnih univerziteta drugdje.
Veliki privatni univerziteti u USA ne postoje da bi obezbjedivali profit svojim osnivačima, dok je većina privatnih univerziteta u regionu stvorena radi zadobijanja profita.
Zabrinut sam da kad univerziteti žele da pruže obrazovanje i zarade u isto vrijeme, možda više obrate pažnju na ovaj drugi aspekt. Postoje i drugi problemi.
Neki privatni univerziteti u regionu kao što su UDG i Internacionalni univerzitet u Novom Pazaru imaju vrlo bliske veze sa uticajnim političkim pojedincima.
Nisu mi poznati motivi ni Mila Ðukanovica niti muftije Muamera Zukorlica, ali me brine kada univerzitet ima tako bliske veze sa aktivnim političarima i vjerskim vođama.
Kako riješiti problem tih institucija koje su samo formalno univerziteti?
Mislim da je potrebna ozbiljna debata oko privatnih univerziteta i mislim da bi ozbiljno, akademsko rangiranje privatnih i javnih univerziteta u regionu pomoglo da se spriječe situacije u kojima se neke institucije predstavljaju kao univerziteti, a u stvari su ništa drugo do mjesta gdje studenti daju novac i dobijaju zvanje.
Bonus video:
