Usred američke predsjedničke kampanje 2016. godine, Edgar Medison Velč, sredovječni muškarac iz Južne Karoline, pojavio se u jednoj vašingtonskoj piceriji vitlajući pištoljem. Namjera mu je bila da se obračuna sa vlasnicima i oslobodi navodno seksualno roblje. Velč je povjerovao da se upravo u ovoj piceriji odvijao trafiking djece namijenjene seksualnom iživljavanju demokratskih kongresmena.
Ispostaviće se da je riječ o jednoj od uspješno plasiranih teorija zavjere, poznatoj po nazivu Picagejt (Pizzagate), tako vješto osmišljenoj da je nesrećni Velč s pravom povjerovao da se neka vašingtonska picerija bavi trafikingom, i to za potrebe Demokratske stranke.
Ovaj bizaran detalj je duo knjige Džejsona Stenlija “Kako funkcioniše fašizam”, sa podnaslovom “politika ‘Mi protiv njih’”.
Ova knjiga može biti značajna i za Crnu Goru jer se u javnom diskursu često koristi pojam “fašizam”, uglavnom kroz etiketiranje ličnosti, nekih događaja ili pojava, bez jasnih kriterijuma šta on podrazumijeva i kako se prepoznaje.
Analizirajući zapravo ne sam fašizam, već pojavne oblike fašističke taktike kao mehanizme dolaska na vlast, Stenli, profesor filozofije na Univerzitetu Jejl, na samom početku upozorava da je posljednjih godina počela da prevladava određena vrsta ultradesničarskog nacionalizma. Autor na svoj spisak država u kojima je primjetan ovakav trend uvrštava Rusiju, Mađarsku, Poljsku, Indiju, Tursku i SAD.
Ipak, ova knjiga je veoma značajna i za ostatak svijeta jer, kako naglašava Stenli, kontekst fašističkih politika je u svakoj zemlji osoben i zato se on, želeći da izbjegne uopštavanja, odlučio da “fašizam” etiketira kao određenu vrstu ultranacionalizama (etničkog, vjerskog, kulturnog) u kome naciju predstavlja autoritarni lider koji govori u njeno ime.
Fašistička politika, prema Stenliju, obuhvata više jasno uočljivih strategija: mitska prošlost, propaganda, antiintelektualizam, nerealnost, hijerarhija, viktimizacija, zakon i red, seksualna anksioznost, apelovanje na ruralne sredine, ukidanje socijalnih službi i razbijanje jedinstva.
Baveći se podrobno svakom od fašističkih strategija, autor kreće od mitske prošlosti, ističući da ona služi da pripomogne u mijenjanju sadašnjosti. Šta to praktično znači, Stenli ilustruje na nekoliko primjera. On smatra, analizirajući ustav Mađarske donesen 2011, godinu dana po Orbanovom dolasku na vlast, da je cilj tog ustava iznesen na njegovom samom početku, u “Nacionalnoj zakletvi”. Zakletva počinje veličanjem osnivača mađarske države Svetog Stefana, koji je “prije hiljadu godina učinio našu zemlju (Mađarsku) dijelom hrišćanske Evrope”. “Nacionalna zakletva” završava se obećanjem da će se utrti put da nove generacije Mađara “ponovo učine Mađarsku velikom”.
Poređenja radi, u knjizi se navode riječi Benita Musolinija izgovorene 1922. godine, na fašističkom kongresu u Napulju:
”Stvorili smo svoj mit. Taj mit je vjera, strast. Nije neophodno da bude stvarnost… Naš mit je naša nacija, naš mit je veličina nacije! I tom mitu, toj veličini, koje želimo da pretvorimo u potpunu stvarnost, podređujemo sve”.
”Fašistička mitska prošlost postoji da pripomogne u mijenjanju sadašnjosti”, zaključuje Stenli.
Uloga političke propagande sastoji se u tome da sakrije očigledno problematične ciljeve političara ili političkih pokreta, tako što ih uvija u oblande opšteprihvaćenih ideala.
”Rat protiv kriminala” američkog predsjednika Ričarda Niksona dobar je primjer maskiranja problematičnih ciljeva visokomoralnim ciljevima. Nikson je shvatio da direktna i sistematična kontrola kriminala može djelotvorno sakriti rasističke namjere iz unutrašnje politike njegove administracije. Niksonova retorika “zakona i reda” služila je da se sakrije rasistička politička agenda, inače savršeno eksplicitna iza zidina Bijele kuće.
Skrivanje korupcije pod maskom antikorupcije je strategija koja predstavlja glavno obilježje fašističke propagande. U toj strategiji, fašističke države se fokusiraju na ukidanje vladavine prava s ciljem da je zamijene diktatima individualnih vladara ili partijskih šefova. Standardna pojava u fašističkoj politici su oštre kritike nezavisnog sudstva u vidu optužbi za pristrasnost i neku vrstu korupcije, a te kritike se potom iskorišćavaju za zamjenu nezavisnih sudija onima koji će cinično upotrebljavati zakon kao sredstvo za zaštitu interesa vladajuće partije, naglašava Džejson Stenli.
”Teorije zavjere ne samo da imaju moć da utiču na percepciju stvarnosti, nego mogu i da oblikuju tok stvarnih događaja”, piše Stenli, i pojašnjava da “kad se vijesti pretvore u sport, autokrata dosegne određenu popularnost, u uslovima fašističke politike vijesti se od kanala za prenos informacija i argumentovane debate pretvaraju u spektakl u kome je autokrata glavna zvijezda”.
Stenli detaljno obrađuje i ostale strategije fašističke politike, od hijerarhije, viktimizacije, zakona i reda, seksualne anksioznosti, apelovanja na ruralne sredine, ukidanja socijalnih službi, do razbijanja jedinstva, otkrivajući, kako to primjećuje Dejvid Kej Džonston, da se ljudske slobode urušavaju kada glasači prihvate političare koji promovišu političke podjele između “nas” i “njih”.
Srbi i viktimizacija
U odjeljku o viktimizaciji, jedini put u knjizi se pominje i Srbija. Uz napomenu da nacionalizam vođen željom za jednakošću umije da se naglo preobrati u ugnjetački, Džejson Stenli piše da su Srbi u prošlosti nesporno bili ugnjetavani. Da bi se našli primjeri ugnjetavanja, kako smatra autor, ne treba ići unazad čak do Kosovskog boja “iz koga Srbi crpe ogroman dio nacionalnog gnjeva i identiteta”. Dovoljno je vratiti se do Drugog svjetskog rata, kada su Srbi masovno ubijani u koncentracionim logorima.
Autor primjećuje da današnji Srbi potiču iz porodica u kojima je sjećanje na te progone još veoma živo. Srpski nacionalisti koriste tu pozadinu da pravdaju progon manje moćnih i marginalizovanih muslimanskih grupacija.
U knjizi se potom navodi Memorandum Srpske akademije nauka i umetnosti iz 1986. godine, “za koji se generalno smatra da je postavio principe toksičnog srpskog nacionalizma koji je doveo do velikog krvoprolića u bivšoj Jugoslaviji”. Dokument koristi dramatično preuveličan narativ o viktimizaciji Srbije, kojim poziva na ponovno zbijanje redova u odbrani etničkih Srba, kao i tradicionalne srpske istorije i kulture, ocjenjuje autor.
Osvrćući se na Slobodana Miloševića, Džejson Stenli tvrdi da mu je narativ o viktimizaciji Srba donio političku pobjedu. Milošević je viktimizacijom opravdao i niz surovih ratova, uključujući i onaj na Kosovu, poslije kojih je završio pred Međunarodnim tribunalom u Hagu gdje biva optužen za genocid, ističe Stenli.
”Novija srpska istorija pod vlašću demagoški nastrojenih nacionalista pokazuje kako fašistička politika može iskoristiti prošlost obilježenu ugnjetenošću za vojnu mobilizaciju protiv fantomskih neprijatelja”, zaključuje autor dio o Srbiji.
Bonus video:
