NVO oštro protiv izmjena Zakona o PIO: Neprimjeren uticaj na Ustavni sud

Nevladine organizacije, njih 16, oštro su se usprotivile predloženoj izmjeni Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju (PIO) smatrajući je neprimjerenim uticajem izvršne vlasti na Ustavni sud.

NVO su u zajedničkom saopštenju navele da smatraju da bi usvajanje predložene zakonske izmjene i produžavanje mandata aktuelnim sudijama nepotrebno dovelo u pitanje integritet Ustavnog suda, koji mora da štiti vladavinu prava, a ne interese izvršne vlasti.

"Da je stvarni cilj vlasti bio principijelno razmatranje optimalne granice za odlazak u penziju, ovo pitanje se ne bi razmatralo samo u odnosu na sudije Ustavnog suda, već u odnosu na sve sudije, koje su u istoj pravnoj situaciji zbog Ustavnog rješenja, i ne bi se to pitanje otvaralo ishitreno, od strane poslanika i bez javne rasprave, u očiglednom cilju sprečavanja da aktuelnim sudijama Ustavnog suda uskoro prestanu mandati", ocijenile su NVO u saopštenju.

Saopštenje su potpisale Akcija za ljudska prava (HRA), Asocijacija Spektra, Centar za demokratsku tranziciju (CDT), Centar za građansko obrazovanje (CGO), Centar za građanske slobode (CEGAS), Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG), Centar za monitoring i istraživanje (CEMI), Centar za razvoj NVO (CRNVO), Centar za ženska prava (CŽP), ERA – Savez za jednaka prava LGBTI osoba na Zapadnom Balkanu i u Turskoj, Institut alternativa, Institut za medije Crne Gore, Juventas, MANS, Sigurna ženska kuća i Udruženje mladih sa hendikepom Crne Gore (UMHCG).

Predlog izmjene Zakona o PIO Skupštini su u srijedu dostavili poslanici vladajućeg Pokreta Evropa sad (PES). Njime je predviđeno da se poslije člana 197n (koji se odnosi na izuzetke) doda član 197nj koji glasi: “Izuzetno od člana 17 ovog zakona, osiguranik koji obavlja poslove sudije Ustavnog suda, stiče pravo na starosnu penziju ako ima navršenih 67 godina života i 15 godina staža osiguranja”. Članom 17 Zakona o PIO predviđeno je da osiguranik stiče pravo na starosnu penziju kad navrši 65 godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja. Osiguranik stiče pravo na starosnu penziju i kad navrši 40 godina staža osiguranja i 61 godinu života.

Dio partija većine prvo je to rješenje predložio kroz dopune Zakona o Ustavnom sudu, a zatim kroz amandman na taj predlog, koji je trebalo da bude prva tačka dnevnog reda sjednice Skupštine koja počinje 17. aprila. Međutim, predlog su juče povukli.

NVO podsjećaju da bi usvajanjem izmjena Zakona o PIO došlo do produženja mandata aktuelnom predsjedniku Ustavnog suda Miloradu Gogiću i sudiji Budimiru Šćepanoviću, kojima mandati po važećem Zakonu prestaju u maju, odnosno sutkinjama Dragani Đuranović i Desanki Lopičić, kojima bi funkcije takođe trebalo da prestanu do kraja ove godine.

Milorad Gogić i Desanka Lopičić su sudije Ustavnog suda od 2005. godine, Budimir Šćepanović od 2013. godine, a Dragana Đuranović od februara 2023. godine.

"Smatramo da pitanje prestanka sudijskih funkcija treba principijelno otvoriti za sve i riješiti ga za ubuduće, na način koji ne dovodi u pitanje integritet Ustavnog suda", smatraju 16 NVO.

One su u saopštenju navele šest detaljnijih razloga protiv predloga poslanika PES-a:

1) Ishitrena izmjena zakona u cilju produžetka mandata aktuelnim sudijama Ustavnog suda samo bi potvrdila sumnje o političkom uticaju na čak četvoro sudija tog suda koji ove godine ispunjavaju uslove za odlazak u penziju po važećem zakonu o PiO. Izmjenom zakona bi se opšti interes za nepristrasnim i objektivnim Ustavnim sudom bez opravdanog razloga podredio subjektivnim interesima četvoro sudija.

2) Postupak izbora sudije/sutkinje Ustavnog suda koji bi zamijenio/la odlazećeg predsjednika Ustavnog suda regularno je započet, šest osoba se kandidovalo za tu poziciju i nema prepreka da se to mjesto blagovremeno popuni. Međutim, tačno je i da je nadležni Ustavni odbor, pod vođstvom Simonide Kordić (NSD), u posljednjih mjesec propustio da utvrdi da li prijavljeni kandidati ispunjavaju uslove i da ih pozove na intervju, vjerovatno zbog pomenutog plana da se izmjenom zakona aktuelnom predjsedniku produži mandat. Takođe, još nije raspisan konkurs za sudiju koji bi zamjenio sudiju Šćepanovića, koji 31. maja puni 65 godina, i ispunjava uslove za odlazak u penziju odnosno prestanak funkcije. Ovo je još jedan pokazatelj da postoji u najmanju ruku očekivanje Ustavnog suda, ako ne i dogovor, da im izvršna vlast izađe u susret i svima omogući produžetak mandata. Međutim, ako bi se ovaj konkurs odmah raspisao, moguće je blagovremeno obezbijediti popunjavanje i te sudijske pozicije.

3) Predlog je diskriminatoran prema sudijama redovnih sudova kojima funkcija takođe obavezno prestaje sa 65 godina života, odnosno 40 godina radnog staža, i prema drugim sudijama Ustavnog suda kojima su nedavno prestale funkcije iz istog razloga, a koji su dugi niz godina istovremeno obavljali funkcije sa aktuelnim predsjednikom Ustavnog suda Miloradom Gogićem, odnosno sutkinjom Lopičić i sudijom Šćepanovićem. Gogić je po nedavnim izmjenama Zakona o PiO (koje su uslijedile nakon odluke Ustavnog suda) već ispunio uslove za prestanak funkcije, jer je starosna granica izjednačena za muškarce i žene na 65 godina, a on je 65 godina napunio još prošle godine. Iako je ostao na funkciji po starim uslovima, sada izvršna vlast još predlaže i nove izmjene zakona po kojima bi mu mandat bio dodatno produžen. Kako vjerovati da se ovakve usluge poslije neće vraćati? I sutkinja Đuranović je, sudeći po biografiji, takođe ispunila uslove za prestanak funkcije, jer je 40 godina staža navršila tokom protekle godine, pod uslovom da joj je radni staž neprekidno tekao. Ona svakako u decembru ove godine navršava 65 godina života, čime ispunjava i taj uslov. Sutkinja Lopičić, takođe, sudeći po biografiji, tokom ove godine navršava 40 godina staža, ako joj je radni staž tekao bez prekida, čime i ona ispunjava uslov za odlazak u penziju, odnosno za prestanak funkcije po tom osnovu.

4) O ustavnosti ove izmjene zakona odlučivale bi iste sudije Ustavnog suda (čak četvoro od ukupno sedam) kojima zakonska izmjena produžava mandate, koje bi se morale smatrati pristrasnim i biti izuzete od odlučivanja. Međutim, kako njih nema ko da zamjeni, a kako bi, u suprotno, nedostajao i kvorum za donošenje takve odluke, time bi ponovo de facto bio onemogućen rad Ustavnog suda i, samim tim, ugrožena vladavina prava. To je svakako previsoka cijena za produžetak mandata pojedincima.

5) Zabrinjava tendencija donošenja ad hominem zakona po kojima političke partije na vlasti rješavaju pojedinačne slučajeve, pa nekada skraćuju mandate, nekada imenuju podobne kadrove, a sad pokušavaju i da produže mandat sudijama koji bi trebalo da odlučuju o njihovim zakonskim rješenjima.

6) Izvršna vlast kao da zaboravlja da je suština pregovora sa Evropskom unijom u tome da Crna Gora dokaže da ima institucije sposobne da obezbijede vladavinu prava, a ne interese partija na vlasti. Ustavni sud bi, kao posljednja brana vladavine prava, morao biti van sumnje. Činjenica da je izvršna vlast spremna da njegov integritet kompromituje na ovakav način, po svaku cijenu, odmaže evropskom putu naše države.

Udruženje pravnika ranije je poručilo da se serijom neustavnih "ad hoc" amandmanskih intervencija na sistemske zakone, bez javne rasprave i mišljenja EK i Venecijanske komisije, u crnogorski pravni sistem uvodi "sistem antisistema" koji razara vladavinu prava i uvodi institucionalnu anarhiju u pravnom poretku Crne Gore.

"Udruženje poziva predlagače zakona da koriste institut javne rasprave, obezbjede pozitivno mišljenje EK i umjesto na predlaganje "instat rješenja" spornog i partikularnog interesa, svoju pažnju usmjere na sistemske zakone koji su od suštinskog značaja za zakonito i uspješno funkcionisanje javnog i realnog sektora", poručili su.