Građanska Crna Gora bila je i ostala ideja vodilja velikog broja građana, ali njeno ostvarenje nije bilo moguće zbog nedostatka svijesti unutar državnih institucija o značaju te koncepcije, te otežane primjene vrijednosti građanske demokratije zbog političkih, etničkih i društvenih podjela.
To su ocijenili sagovornici “Vijesti” odgovarajući na pitanja da li je građanska Crna Gora ikad postojala ili je to samo neostvareni ideal kom teži dio društva.
Prema Ustavu, Crna Gora je građanska država, u kojoj je nosilac suverenosti građanin. Ali, šta građanski koncept zapravo predstavlja u stvarnosti, odnosno šta bi trebalo da predstavlja ako ga nema, kako tvrde neki politički akteri?
Sociološkinja Biljana Maslovarić navodi da je građanska Crna Gora, ona Crna Gora u kojoj je nacionalni identitet ireleventan, dok se drugi slojevi individualnog identiteta izgrađuju tako što se poštuju zakoni, institucije, što se bori za pravdu i pravičnost, opšte dobro, održivost, čovjeka, prirodu... Dodaje da je ta ideja svakako bila ideal kom su mnogi građani i političke snage težili tokom različitih istorijskih perioda.
“Postojali su trenuci u našoj bližoj istoriji kad su se vrijednosti građanske demokratije, jednakosti i prava pojedinca intenzivno uspostavljale, i naravno promovisale, kao što je to bilo za vrijeme referenduma o nezavisnosti Crne Gore (2006. godine). Međutim, stvarna implementacija tih ideala često je bila otežana zbog političkih, etničkih i društvenih podjela”, rekla je Maslovarić “Vijestima”.
Partije da vrate prisvojeno
Ona je kazala da građanska Crna Gora može biti viđena kao cilj koji je još u fazi razvoja i koji je daleko.
“Naš izazov je da nastavimo da radimo na ostvarenju tog cilja i prevazilaženju podjela koje nas razdvajaju”, konstatovala je sagovornica.
Više parlamentarnih stranaka tvrdi da zastupa ideale građanske Crne Gore i bori se za njih, dok neki politički akteri poručuju da ta ideja ne živi u zbilji i da neke od tih partija takvim narativima skrivaju svoju stvarnu, nacionalističku prirodu.
Na sličnom fonu su i ocjene Maslovarić. Ona je navela da su za razbijanje ideja građanske demokratije krive jedino partije koje u imenu najčešće imaju prefiks “demokratski”, a koje su, prema njenim riječima, u suštini bile “nacionalističko-šovinistički sebični bastioni za zgrtanje individulane moći”.
“Zato je jako važno da ih natjeramo da nam ‘vrate’ ideju građanske Crne Gore, na način što ćemo tražiti, bolje insistirati, da uspostave otvorene izborne liste. To je, u ovom trenutku, rekla bih, od životne važnosti, da natjeramo političatre da rade u našu korist, za opšte društveno dobro”, poručila je sociološkinja.
Govoreći o tome šta bi trebalo da bude građanska Crna Gora, prosvjetni radnik i aktivista Neđeljko Necko Đurović saopštio je “Vijestima” da “građansko zajedništvo” predstavlja cjelokupnost društvenih odnosa koji su lišeni isključivosti i konfliktnosti, ali i sistem odlučivanja u kom svi podjednako učestvuju i u kom se vrednuju sposobnost, savjesnost i znanje.
“Naravno, osim skandinavskih zemalja, Australije, Novog Zelanda i Kanade, skoro pa da nema država koje u svom funkcinisanju imaju ostvarenje građanskog društva. Crnogorsko društvo mora neprestano da podstiče tolerantnost kojom se omogućava prihvatanje razlika i interkulturalnost da bi jedni druge uvažavali kao ravnopravne i slobodne članove društvenog poretka. Svakako, svi javni iskazi o određenoj individualnoj ili kolektivnoj ugroženosti moraju biti razmatrani, ali i sankcionisani, kako zbog kršenja nečijih građanskih prava, tako i zbog tendenciozno netačnih interpretacija i autoviktimizacije”, kazao je.
Građanska država nije prodisala
Đurović tvrdi da pozivi na obnovu “nekadašnje građanske Crne Gore”, u ovom trenutku zvuče apsurdno, “jer ta i takva građanska Crna Gora nikad nije ‘prodisala’”.
“U državnim organima radili su i dalje rade uglavnom podobni i neradni, a ne sposobni i željni promjena. Van institucija bili su, i danas su ostali, uglavnom svi slobodomisleći i radni građani čiji glas i ideje nikad nijesu pronijeli neki (ne)zavisni mediji...”, dodao je.
Sagovornik je rekao da crnogorsku stvarnost određuje kombinacija “egzistencijalnog populizma i agresivne desnice”, pa da stoga ne treba da čude apsurdne tvrdnje poput one (koju izriču neki politički akteri) da “građanska Crna Gora ne postoji, ali mi smo, ipak, za njenu potpunu integraciju u okviru EU”.
“Ovu oksimoronsku tezu određenih političkih subjekata na sebi svojstven i infantilan način potvrđuju i sami predstavnici EU (Evropska unija) u Crnoj Gori”, naveo je Đurović, ocjenjujući da ne treba da iznenađuje ni retorika koja sliči onoj predreferendumskoj ili koja “neodoljivo ‘vonja’ na one teme iz 90-ih godina (prošlog vijeka)”.
“Jer u Crnoj Gori niko nije odgovarao za etnički motivisane zločine, niko se nije izvinio za brojne primjere govora mržnje, nijesu pravosnažno utvrđene krivice za privatizacione pljačke, a i dalje traju progoni političkih neistomišljenika”, poručio je.
Na pitanje koliko je realno očekivati obnovu ili izgradnju građanske Crne Gore, Biljana Maslovarić odgovorila je da, s obzirom na trenutne tenzije i podjele, “izgradnja autentične građanske Crne Gore” izgleda kao izazovan zadatak, ali ne i nemoguć.
“Naprotiv. Potrebni su vrijeme, strpljenje i volja da se premoste razlike i izgrade institucije koje će biti zastupnici svih građana, bez obzira na njihovu etničku, političku ili bilo koju drugu pripadnost. Edukacija, dijalog i međusobno razumijevanje ključni su za postizanje ovakvog društva. Važno je da se svi akteri uključe u ovaj proces, kako bismo došli do rješenja koje će biti prihvatljivo svima”, saopštila je.
Upitana ko bi mogao da predvodi takav proces i postoje li političke snage koje imaju kapacitet i istinsku volju da rade na prevazilaženju podjela i afirmaciji građanskog identiteta, sagovornica je replicirala riječima da vjeruje da takve snage i pojedinci postoje.
“Pravi lideri su oni koji će staviti interese građana ispred svojih političkih ambicija i koji će djelovati kao most između različitih grupa”, podvukla je Maslovarić.
“Autentično predstavljanje” pogubno
Đurović je rekao “Vijestima” da građanski koncept, iako proklamovan Ustavom, nikad nije dobio pravu šansu jer su preduslovi za to okončanje procesa demokratizacije društva i ustanovljenje vladavine prava u državi.
Objasnio je da iskustva iz razvoja političkih sistema ukazuju da se unutrašnji problemi i spoljni uticaji u okviru nekog društva najbolje kanališu kroz podsticanje razvoja “participativne demokratije.” Dodao je da države u kojima postoje razni oblici i nivoi direktnog i indirektnog učešća građana u procesima donošenja odluka od javnog značaja, kao i jasno utvrđeni načini za kontrolu njihovih javnih službi, nemaju “visokotenzičnih situacija” jer se tokom spornih dešavanja lakše utvrđuju propusti funkcionera.
“Građansko društvo ne može funkcionisati kad tokom upravljanja državnom upravom imate više telefonskih sjednica vlade na kojima se ‘odlučivalo’ o vitalnim nacionalnim interesima, nego što ste imali redovnih zasjedanja Vlade Crne Gore tokom kojih su usvajani predlozi zakona i planska dokumenta nakon pravilno sprovedenih javnih rasprava”, napominje građanski aktivista.
Naveo je da, “kad imate javne funkcionere koji su zapravo poslušnici svojih vječititih političkih lidera i partije koje su zbog zatvorenih izbornih lista zapravo postale uskosopstveničke asocijacije, onda dobijate državnu vlast koja se rukovodi, između ostalog, i svojom nasušnom potrebom da što manje bude kritikovana”.
“Objektivna kritika bilo koje vlasti polazi od zadovoljavanja najrazličitijih privatnih potreba i interesa koji se mogu nenasilno i civilizovano zadovoljiti samo u uređenom zajedništu. Zato neodgovorne državne vlasti u višenacionalnim zajednicama odbacuju modele građanskog društva, i pritom se često pozivaju na nacionalnu, vjersku, kulturnu ili neku drugu kolektivnu ugroženost”, konstavovao je Đurović.
On je ocijenio da se na primjeru Bosne i Hercegovine najbolje potvrđuje činjenica da se svaka neodgovorna i nefunkcionalna vlast zaklanja iza nekog nejasnog kolektivnog cilja.
“Građanskom konceptu društva direktno šteti tzv. ‘autentično predstavljanje’, i njegovim pogubnim praktikovanjem veoma se efikasno služe i političke oligarhije u Crnoj Gori. Ova licemjerna zastupanja navodnih nacionalnih, vjerskih, pa čak i spoljnopolitičkih prioriteta, kao što je u našem slučaju neiskreno stremljenje ka EU vrijednostima, zapravo predstavljaju paravan iza kog se sprovodi pljačka države i pritom podstiču razlike i identitetski sukobi”, rekao je Đurović.
Sagovornik je kazao i da nastavak izgradnje Crne Gore kao građanskog i otvorenog društva danas opterećuju brojni izazovi, ali da taj proces trenutno ne mogu, a i ne treba da nose postojeće građanske partije.
“Realni potencijal čuči u civilnom sektoru i aktivnom građanstvu koji željno očekuju reformu našeg izbornog sistema i njegovo tzv. otvaranje, dok bi svijest budućih pokoljenja naš obrazovni sistem trebalo da razvija kroz uvođenje modula (predmeta) građanskog obrazovanja i medijske pismenosti”, podvukao je Đurović.
“Građanska Crna Gora nije iluzija”
Dio stranaka vlasti i opozicije poručuje da treba poraditi na koceptu građanske države, dodajući da bi one mogle biti dio predvodnika procesa prevazilaženja podjela i afirmacije građanskog identiteta.
Iz vladajuće Socijalističke narodne partije (SNP) saopštili su “Vijestima” da je građanska Crna Gora temeljna vrijednost kojoj su dosljedno privrženi od osnivanja.
“Tokom proteklih decenija bilo je pokušaja da se izgradi društvo jednakih građana, ali su ti pokušaji često bili deklarativni i opterećeni političkom manipulacijom. Umjesto iskrene građanske politike, imali smo režim koji je identitetska pitanja koristio za očuvanje vlasti, čime su urušavali povjerenje među ljudima. Ipak, građanska Crna Gora nikad nije bila iluzija. To je vrijednost kojoj težimo i koja, uprkos izazovima, ostaje realna i dostižna”.
Šef medijskog tima opozicionog Građanskog pokreta (GP) URA Boško Laketić podsjetio je da je Crna Gora Ustavom definisana kao građanska država, ali da je “svima jasno da to nije zaživjelo u praksi i da je taj cilj još daleko”. Tvrdi da su za takvo stanje krive političke elite.
“Nažalost, dominantne političke elite decenijama nas guraju u to da se prebrojavamo po nacionalnim i vjerskim osnovama, i samim tim onemogućavaju nama kao društvu u cjelini da iskoračimo iz tih okvira i krenemo ka društvu koje bi vrednosno bilo interkulturalno. Određenim političkim strukturama svakako takva situacija i odgovara, jer kad građanima nemaju šta drugo da ponude, onda obično kao po komandi skrenu fokus javnosti na nacionalna i vjerska pitanja”.
Ipak, kako dodaje, građanska Crna Gora” postoji i postojaće, iako u ovom trenutku izgleda samo kao ideal, ali ostvariv ideal za koji se vrijedi boriti”.
“Nažalost, u ovom trenutku GP URA nema mnogo saveznika u toj borbi, ali to ne znači da ćemo od te borbe odustati, već naprotiv”.
Iz opozicionog Evropskog saveza, koji čine Socijaldemokratska partija, Socijaldemokrate i Liberalna partija, naveli su da je građanska Crna Gora “postojala i postojaće”, ali da je istovremeno i ideal kom se konstantno teži i koji se nadograđuje i razvija u skladu s vremenom i osvojenim građanskim slobodama i pravima i društveno-političkim okolnostima.
“Čak i kad vrijednosti građanskog društva budu konačno dominantno prihvaćene u Crnoj Gori, borba za njihovo očuvanje i nadogradnju neće prestati. To je vječita obaveza i borba kontra destruktivnih i retrogradnih nacionalističkih i šovinstičkih ideja čiji zastupnici na zapadnom Balkanu još dugo neće mirovati i težiće da zarad svojih diktatorskih poriva dijele društva isključivo po etničkim šavovima”.
Iz tog saveza kažu da su vrijednosti građanskog društva prije tri i po decenije postavili upravo subjekti koji danas čine tu koaliciju - partije, antiratni pokreti, mediji i organizacije iz devedesetih godina prošlog vijeka, nezavisni intelektualci i društveni aktivisti koji baštine vrijednosti slobode, antifašizma, prava pojedinaca bez obzira na vjersku, nacionalnu, etničku ili bilo koju drugu opredjeljenost.
“Upravo zahvaljujući ovim subjektima je Crna Gora Ustavom definisana kao građanska država u kojoj je nosilac suverenosti građanin”.
Iz Evropskog saveza poručuju da je u protekle tri i po decenije uticaj građanskih vrijednosti i njihovih zastupnika na tokove u crnogorskom društvu varirao, ali da je “činjenica da se sad nalazimo u fazi regresije i da idemo prema tački s koje smo krenuli ranih devedesetih godina 20. vijeka”.
“Nacionalističke i desničarske politike su u ponovnom uzletu, snažni su pokušaji da se naše društvo etnofederalizuje, prefiks ‘građanski’ se sve češće pokušava predstaviti kao pežorativan, a građanske politike kao neefikasne i neubjedljive. Ipak, model otvorenog građanskog demokratskog društva je superiorniji od bilo kog drugog modela u Crnoj Gori i nemamo sumnju da će njegove vrijednosti prevladati”.
Na pitanja “Vijesti” o ovoj temi nisu odgovorili iz vladajućih Pokreta Evropa sad (PES), Nove srpske demokratije, Demokratske narodne partije, Bošnjačke stranke, kao ni opozicione Demokratske partije socijalista.
Partije, navodno, spremne da prevazilaze podjele
Na pitanje ko bi mogao predvoditi proces prevazilaženja podjela i afirmacije građanskog identiteta, SNP, GP URA i Evropski savez poručuju da bi oni mogli biti dio tog procesa.
Iz SNP-a odgovaraju da su pojedine partije inicirale podjele koje su “unazadile” Crnu Goru, dodajući da “retorika isključivosti i podjela po osnovu nacije ili vjere ne vode ni pomirenju ni razvoju”.
“SNP vjeruje da je moguća i neophodna obnova međusobnog povjerenja i izgradnja istinske građanske države. To podrazumijeva društvo u kom se ne dijelimo po nacionalnim i vjerskim linijama, već radimo zajedno na ekonomskom napretku, socijalnoj sigurnosti i vladavini prava”.
SNP je, poručuju, spreman da bude dio tog procesa, “gdje se afirmišu zajedništvo, jednakost i pravda i da vjeruju da će Crna Gora uspjeti u tome”.
Boško Laketić je, odgovarajući na pitanje da li je moguća obnova ili izgradnja ideje građanske Crne Gore s obzirom na pojačane podjele u društvu, kazao da je pesimističan ukoliko sadašnja vladajuća većina ostane na vlasti.
“S formiranjem Vlade premijera Milojka Spajića (PES) zaustavljen je proces rasta podrške građanskim-centrističkim opcijama, a primat su ponovo počele preuzimati desničarske opcije...”
Laketić je rekao da razlog takve pojave leži u tome što su “deklarativno građanske opcije PES i Demokrate pale u potpunu sjenku konstituenata bivšeg DF-a (Demokratski front) “radi očuvanja fotelja kojih je svakim danom sve više”, dodajući da mnogi s pravom tvrde da je Andrija Mandić lider aktuelne vladajuće većine.
“Uz to, da stvar bude gora, Vlada Milojka Spajića u svom djelovanju je u velikoj mjeri preuzela manire vladanja bivšeg režima, a u određenim segmentima i prevazišla, a što je kulminiralo aktuelnim sporazumom s Ujedinjenim Arapskim Emiratima. Takva politika svakako nije ohrabrujuća za građanski orijentisane birače. Prema tome, s ovakvom državnom vlašću u kratkom roku zasigurno teško je očekivati neku značajniju podršku građana partijama građanske Crne Gore”.
Iz Evropskog saveza ukazuju da do izgradnje “autentične građanske Crne Gore” mora doći, “inače stabilne, uspješne, demokratske i razvijene Crne Gore neće biti”.
“... Iako su vrijednosti građanskog društva superiornije u odnosu na njihove suprotnosti, zastupnici i promoteri građanskih politika moraju konkretnim programima i aktivnostima građankama i građanima pokazati zašto je uvijek bolje birati upravo te politike”.
Bonus video:
