Pregovori Crne Gore sa Evropskom unijom (EU) mogu napredovati samo uz nove političke elite, jer dosadašnje vlasti, uprkos formalnom napretku, simuliraju integracije bez stvarnih reformi, čime propuštaju rijetku priliku za članstvo i produbljuju zastoj procesa.
To su ocijenili sagovornici “Vijesti”, povodom 13 godina od početka pregovora sa EU.
Docentkinja na Univerzitetu Donja Gorica Nikoleta Đukanović navodi da pregovori mogu dobiti novi zamah samo sa drugačijim političkim elitama, jer one koji su bile na vlasti do 2020. godine i ove koje proces integracija trenutno simuliraju, pokazuju isključivo volju za funkcijama i privilegijama, ali nikako za obaveze i reforme koji su neizostavan dio procesa integracije.
Ona je istakla da je ilustrativni dokaz toj tezi činjenica da realizacija obaveza iz Programa pristupanja Crne Gore EU za 2024. godinu iznosi samo 57 odsto, što je manje nego za vrijeme mandata vlada koje su funkcionisale prije promjena 2020.
“Ne iskoristiti šansu koja se rijetko javlja kada je u pitanju proširenje EU, a koju Vlada polako ali sigurno kocka, te tako malo broj zatvorenih poglavlja za dvije godine Vlade uprkos oslobađanju svih otežavajućih okolnosti koje su onemogućavali veći napredak do 2020, iziskuje preuzimanje odgovornosti za tako skromne rezultate. Naravno, odgovornost u našoj državi niko ne osjeća niti preduzima, pa je samo pitanje kada ćemo dobiti novi potencijalni rok za učlanjenje Crne Gore u EU, pošto onaj za 2028. godinu postaje sve nerealniji”, kazala je Đukanović za “Vijesti”.
Na međuvladinoj konferenciji sa EU, koja je održana prije dva dana, Crna Gora je zatvorila još jedno pregovaračko poglavlje (5 - javne nabavke). To, sa ranije zatvorenim poglavljima, čini sedam zaključenih od ukupno 33.
Iz Vlade je saopšteno da imaju ambiciju da do kraja 2026. budu zatvorena sva pregovaračka poglavlja, kako bi Crna Gora bila primljena u članstvo EU 2028.
“Ako bismo sumirali učinjeno, pregovaramo 13 godina, do sada smo zatvorili samo 7 poglavlja, pa ostaje čak 26 poglavlja koje treba zatvoriti do kraja 2026. Dakle, Crna Gora ima još samo godinu i šest mjeseci da zatvori čak 26 pristupnih poglavlja. Pritom, treba podsjetiti da ni u poglavljima koja smo zatvorili stanje nije idealno, kao što su poglavlja 7 (Pravo i intelektualna svojina,) 10 (Informatičko društvo i mediji) i 20 (Preduzetništvo i industrijska politika)”, istakla je ona.
Upozorila je da je Crna Gora u ozbiljnim problemima jer su “nam pristupni pregovori usporeni”:
“Jer imamo puno problema sa kojima se suočavamo, koji su više svojstveni potencijalnim kandidatima, a ne kandidatima koji obećavaju da će proces pregovaranja završiti u narednih godinu i po dana”.
Politički analitičar i novinar Aleksandar Srbinovski kazao je da, formalno, Crna Gora jeste najnaprednija država kandidatskog statusa u regionu, ali da je, “realno gledano, proces već duže vrijeme u zastoju”.
“Nakon što su otvorena sva pregovaračka poglavlja, dinamika se znatno usporila. Iako postoji institucionalni okvir i politička retorika koja podržava EU integracije, reforme u ključnim oblastima, naročito vladavina prava i borba protiv korupcije, ostaju djelimične. Napredak je vidljiv, ali često više na papiru nego u praksi. To je posebno primjetno u kontekstu političke nestabilnosti i čestih promjena vlasti koje unose neizvjesnost u proces”, pojasnio je Srbinovski.
Spajić: Ide po planu
Premijer Milojko Spajić poručio je nakon međuvladine konferencije da je Crna Gora zatvaranjem Poglavlja 5 dobila potvrdu od Evropske komisije (EK) i od zemalja članica EU da ide po planu da zatvori sva poglavlja naredne godine.
“Zatvaramo prvo poglavlje iz Klastera Temeljna prava u istoriji proširenja EU po novoj metodologiji. Pratimo dinamiku baziranu na ekspertskoj procjeni EK. I do kraja godine imaćemo još mnogo razloga za slavlje”, poručio je Spajić.
Zatvaranje Poglavlja 5, kako je rekao, značajan je korak ka zajedničkom konačnom cilju - završetku pregovora o pristupanju.
Direktor Direktorata Evropske komisije za proširenje i istočno susjedstvo Hert Jan Kopman poručio je na međuvladinoj konferenciji da Crna Gora ispunjava obaveze u skladu sa postavljenim planom.
“Sa naše tačke gledišta, sljedećih nekoliko mjeseci ove godine su krucijalni za završetak značajnih reformi, što nas uvodi u narednu godinu sa pozitivnim momentumom i sa dobrim izgledima da se ostvari ambicija da završite pregovore”, naveo je Kopman.
Stalna predstavnica Poljske pri EU, predsjedavajuća konferencijom, Agnješka Bartol, kazala je da je prihvatanje novih članica geostrateški imperativ i potreba EU.
“Vaša budućnost je sa nama i što prije. Uvijek možete računati na podršku i pomoć Poljske na tom putu”, kazala je Bartol.
Potpredsjednk Vlade Crne Gore i ministar vanjskih poslova Ervin Ibrahimović je, povodom zatvaranja pregovaračkog Poglavlja 5, kazao da kroz konkretne rezultate Crna Gora u kontinuitetu pokazuje da je proces proširenja živ i da odlučno napreduje ka postavljenom cilju.
Pet, tri, pa samo jedno poglavlje
Nikoleta Đukanović je podsjetila da su sredinom aprila predstavnici Vlade koji rukovode procesom pregovaranja saopštili da će Crna Gora zatvoriti “najmanje šest”, kako je najavljivala ministarka evropskih poslova Maida Gorčević, odnosno čak devet, kako je to obećavao glavni pregovarač Predrag Zenović.
Pojasnila je da se poglavlja na koja su mislili odnose na slobodu kretanja kapitala, javne nabavke, poljoprivredu, ribarstvo, pravo osnivanja preduzeća, pružanje usluga, kao i na privredno pravo.
“Treba podsjetiti i da je u prvobitnom planu iz 2024. godine, Crna Gora trebalo da zatvori pet poglavlja u prvom semestru 2025. godine. Zatim je taj broj pao na tri, pa na dva i sada smo smo svjedoci da Crna Gora zatvara samo jedno poglavlje, sa nedavno objavljenim izuzetno kritičkim non pejperom u kojem Evropska unija popisuje krupna nazadovanja i propuštene šanse”, kazala je Đukanović.
Ona je ocijenila da je zabrinjavajuće velik broj prilika i šansi koje je Crna Gora propustila u momentu otvorene političke volje EU za proširenje.
“Od ruske agresije na Ukrajinu, sve do izbora (Donalda) Trampa na mjesto predsjednika, EU je gotovo bila jednoglasna da treba povećati broj članica, ali se situacija bitno mijenja u posljednje vrijeme po tom pitanju”.
Srbinovski: Ključ poglavlja 23 i 24
Aleksandar Srbinovski je naglasio je da će nakon zatvaranja Poglavlja 5, dalji zamah zavisiti od konkretnih koraka koje će vlast preduzeti tokom ljeta i jeseni.
“EU pokazuje spremnost, ali lopta je sada definitivno na crnogorskom terenu”, kazao je Srbinovski.
Odgovarajući na pitanje koja su najvažnija otvorena poglavlja i šta konkretno koči njihovo zatvaranje, Srbinovski je kazao da su ključ poglavlja 23 i 24, koja se odnose na pravosuđe, temeljna prava i bezbjednost.
On je ocijenio da se bez vidljivog napretka u tim oblastima ne može trajno zatvoriti nijedno drugo poglavlje.
“Najveći problemi su nedovoljna nezavisnost pravosuđa, ograničeni rezultati u borbi protiv visoke korupcije i organizovanog kriminala, te politizacija institucija. Pored toga, određene politike, kao što je nedavna liberalizacija viznog režima za treće zemlje, došle su u koliziju s evropskim standardima, što je dodatno usporilo proces”, kazao je Srbinovski.
Vlada je 19. februara saopštila da je trenutno u njenom ekonomskom interesu bezvizni režim za većinu od 11 zemalja, ističući kao razlog priliv turista i investicije iz tih zemalja.
Crna Gora je u decembru prošle godine zatvorila tri poglavlja: 7 - Pravo intelektualne svojine, 10 - Informatičko društvo i mediji i 20 - Preduzetništvo i industrijska politika.
Zatvaranje Poglavlja 31 (spoljna, bezbjednosna i odbrambena politika) tada je blokirala Hrvatska, nakon što su se pogoršali odnosi između dvije države. Prethodno je Zagreb, u formi non-pejpera, ispostavio zahtjeve za rješavanje nekoliko pitanja koja smatra otvorenim i za koja tvrdi da narušavaju međusobne odnose. Odnosi su zaoštreni zbog niza pitanja, poput vlasništva nad brodom “Jadran”, spomen-ploče na logoru u Morinju, a ponajviše nakon što je crnogorski parlament krajem juna 2024. usvojio Rezoluciju o genocidu u Jasenovcu i logorima Dahau i Mauthauzen.
Radne grupe ministarstava vanjskih poslova Crne Gore i Hrvatske su u januaru počeli konsultacije o granici na Prevlaci, vlasništvu nad školskim brodom “Jadran”, odšteti logoraša, sukcesiji vojne imovine i drugim pitanjima.
Vlade Crne Gore i Hrvatske su 21. juna potpisale ugovor kojim se Dom kulture “Josip Marković” u Donjoj Lastvi u opštini Tivat ustupa Hrvatskoj, a u poodmakloj fazi su pregovori o višemilionskom obeštećenju koje Crna Gora treba da isplati logorašima iz Morinja.
NE PROPUSTITE
Izborna i reforma pravosuđa...
Nikoleta Đukanović je istakla da prioritetne reforme treba da budu sveobuhvatna izborna reforma, reforma pravosuđa i utvrđivanje efikasnog modela evaluacije rada sudija i tužilaca, usvajanje zakona o oduzimanja imovine stečene kriminalnom djelatnošću, te efikasna primjena finansijskih istraga u praksi, racionalizacija broja zaposlenih u javnoj upravi i uspostavljanje efikasnog modela koji bi spriječio partijsko zapošljavanje i dalju partitokratsku degradaciju društva.
Kako bi pregovori dobili novi zamah, Srbinovski je naglasio da je prvo i najvažnije, politička stabilnost i funkcionalnost institucija. Istakao je da bez jasne i održive političke volje, tehnički pregovori gube smisao.
“Drugo, reforme iz poglavlja 23 i 24 moraju da pređu iz faze planiranja u fazu konkretne primjene. To znači, imenovanja u pravosudnim tijelima bez političkog uticaja, efikasniju borbu protiv sistemske korupcije i jačanje kapaciteta institucija”.
Kao treće, Srbinovski je ocijenio da Crna Gora mora uskladiti spornu viznu politiku i pokazati sposobnost da sprovodi reforme bez pritisaka sa strane.
Hronologija pregovora
29. jun 2012 - Zvanični početak pregovaračkog procesa između Crne Gore i EU
18. decembar 2012 - Poglavlje 25 - Nauka i istraživanje otvoreno i privremeno zatvoreno;
15. april 2013 - Poglavlje 26 - Obrazovanje i kultura otvoreno i privremeno zatvoreno;
18. decembar 2013 - otvorena poglavlja 5 - Javne nabavke, 6 - Privredno pravo, 20 - Preduzetništvo i industrijska politika, 23 - Pravosuđe i temeljna prava, 24 - Pravda, sloboda i bezbjednost;
31. mart 2014 - otvorena poglavlja 7 - Pravo intelektualne svojine, 10 -Informaciono društvo i mediji;
24. jun 2014 - otvorena poglavlja 4 - Sloboda kretanja kapitala, 31 - Vanjska, bezbjednosna i odbrambena politika, 32 - Finansijski nadzor;
16. decembar 2014 - otvorena poglavlja 18 - Statistika, 28 - Zaštita potrošača i zdravlja, 29 - Carinska unija, 33 - Finansijske i budžetske odredbe;
30. mart 2015 - otvorena poglavlja 16 - Porezi i 30 - Vanjski odnosi;
22. jun 2015 - otvorena poglavlja 9 - Finansijske usluge, 21 - Transevropske mreže;
21. decembar 2015 - otvorena poglavlja 14 - Saobraćajna politika i 15 - Energetika;
30. jun 2016 - otvorena poglavlja 12 - Bezbjednost hrane, veterinarstvo i fitosanitarna politika i 13 - Ribarstvo;
13. decembar 2016 - otvorena poglavlja 11 - Poljoprivreda i ruralni razvoj i 19 - Socijalna politika i zapošljavanje;
20. jun 2017 - otvorena poglavlja 1 - Sloboda kretanja robe i 22 - Regionalna politika i koordinacija strukturnih instrumenata; Privremeno zatvoreno Poglavlje 30;
11. decembar 2017 - otvorena poglavlja 2 - Sloboda kretanja radnika i 3 - Pravo osnivanja preduzeća i sloboda pružanja usluga;
25. jun 2018 - otvoreno Poglavlje 17 - Ekonomska i monetarna unija;
10. decembar 2018 - otvoreno Poglavlje 27 - Životna sredina i klimatske promjene;
30. jun 2020 - otvoreno pregovaračko Poglavlje 8 - Konkurencija;
16. decembar 2024 - zatvorena poglavlja 7 - Pravo intelektualne svojine, 10 -Informatičko društvo i mediji i 20 - Preduzetništvo i industrijska politika.
27. jun 2025 - zatvoreno pregovaračko Poglavlje 5 - Javne nabavke.
Retorika proevropska, potezi suprotni
Nikoleta Đukanović je ocijenila da je, izuzev konkretnih kritika koje je EU dala na konkretne oblasti, najspornije to što Crna Gora nije ostvarila napredak u jačanju vladavine prava i suočava se s ozbiljnim problemima poput kršenja zakona, netransparentnosti, diskriminacije i partitokratije, uz sve učestalije antievropske i nacionalističke stavove vlasti koji podrivaju temelje građanskog društva.
“Takođe, nepotizam, partijsko zapošljavanje, obračuvanje sa civilnim sektorom i kritičarima hajkama i prljavim kampanjama, marginalizacija nevladinih organizacija, pokazuje apsolutno nepostojanje političke volje da se društvo demokratizuje i evropeizuje”, ocijenila je.
Istovremeno, kako je kazala, pogoršani odnosi sa susjedima, neusklađivanje sa evropskom viznom politikom i ignorisanje ključnih preporuka EU institucija, dodatno potvrđuju da aktuelna Vlada u suštini sabotira evropske integracije, “iako građane stalno obmanjuje da joj je ključni prioritet ulazak Crne Gore u EU”.
Bonus video:
