U Rusiji se od četvrtka prikazuje film “Učenik” Kirila Serebrenikova. On svog glavnog junaka naziva „pravoslavnim šehidom“. Ruski poznavaoci filma i sociolozi misle da je u film utkano dosta ruske realnosti. Režiseru Kirilu Serebrenikovu je kao polazna tačka poslužio pozorišni komad njemačkog dramaturga Marijusa fon Majenburga. Glavni junak je srednjoškolac Venjiamin, koji pronalazi uporište u vjerskim dogmama. Sve zna o moralnim normama, kako ih slijediti i od koga bi ih trebalo braniti. Njegovo ponašanje postaje pravo iskušenje za okruženje.
“Venjiamin je - ratnik. Spreman je da vrijeđa, da naruči ubistvo profesorke, da pravi lom, da se pobije sa rođenom majkom“, kaže Danijel Dondurej, kulturolog i novinar časopisa „Umjetnost kinematografije". Dodaje da glavni junak filma odbija sve što ne može da uklopi u crkvenu doktrinu. Sam režiser svog glavnog junaka naziva “ pravoslavni šehid”. Prema mišljenju Danijela Dondureja, film pokazuje i to kako se Ruska pravoslavna crkva žestoko obrušava na sve koji imaju drukčije mišljenje.
Nametanje zabrana
Direktor Saharovog centra u Moskvi Sergej Lukaševskij smatra da stavljanje svetih simbola i obreda u svakodnevni kontekst u društvu izazivaju negativne reakcije. On to objašnjava time što se u Rusiji razvio „obredni odnos" prema vjeri. Mnogi ljudi koji se označavaju kao pravoslavci, a njih je u Rusiji prema podacima od 60 do 80 odsto, ne poznaju istoriju razvoja hrišćanstva, pa se sa pijetetom odnose isključivo prema vjerskim obredima.
Dondurej objašnjava da za sada tabui nemaju zvaničan karakter. No, sve je više slučajeva kada crkva kritikuje ljude iz kulture za „vrijeđanje osjećanja vjernika". Dovoljno je pomenuti da je sa repertoara skinut spektakl „Tangejzer" režisera Timofeja Kuljabina, poznatog po filmu „Levijatan". Optužili su ga da vrijeđa crkvu.
S kakvim ciljem crkva nameće tabue i stvara zabrane u kulturi? Ilja Dorončenkov, dekan Fakulteta istorije umetnost i profesor Evropskog univerziteta u Sankt Peterburgu, smatra da se crkva u ideološkom smislu trudi da zauzme mjesto koje je u Sovjetskom Savezu imala Partija: „Mislim da je crkva naslijedila taj pristup: kontrolisati, predlagati, zabranjivati." Dodaje da takva težnja proizlazi i iz ruske tradicije u kojoj crkva nikada nije bila zaista nezavisna. Profesor Doročenkov nadalje objašnjava da u društvenoj svijesti preovladava paternalizam pa ljudi ne donose odluke na osnovu lične odgovornosti već na osnovu principa koji se unose spolja. Osim toga, kaže on, crkva obavlja posao koji ne može da obavi vlast, jer politika nije u stanju da proizvede svevažeću ideologiju, koncept budućnosti i novi moral: „Zato država poziva crkvu da govori o nizu moralnih pitanja na koji želi da dobije konzervativni odgovor."
Napadi “pravoslavnih aktivista”
Natalija Zorkaja, sociološkinja u Anatlitičkom centru “Jurij Levada”, takođe smatra da crkva učestvuje u državnoj politici: radi na arhaizaciji, izolaciji čovjeka kao samosvojnog subjekta. Primjetno je da miješanje crkve u kulturu i obrazovanje u društvu ne izaziva oštre kritike. Natalija Zorkaja objašnjava da većina ljudi podržava takvu tendenciju s nadom da će crkva onda u društvo isijavati visoke moralne vrijednosti. Osim toga, dodaje ona, tek manji broj ljudi ima mek stav prema nekom nepoznatom i zamršenom proizvodu kulture. U osnovi, u društvu preovladava odbojnost prema takvim produktima kulture, oni izazivaju razdraženost. “U tome se krije velika opasnost, pošto se može potpirivati takvo raspoloženje, može se zatezati, ljudi se mogu nahuškati jedni na druge", opominje Natalija Zorkaja. Slična ksenofobija je na djelu kada pravoslavni aktivisti napadaju izložbe. Direktor Saharovog centra u Moskvi Sergej Lukaševskij smatra da vlast dozvoljava pravoslavnim aktivistima da terorišu opozicioni dio kulture kako bi nametnula sopstvene konzervativne ideje. “Svjedoci smo kako pravoslavni aktivisti sve više primjenjuju nasilje”, kaže on i dodaje da su ljudi iz kulture koji su izloženi napadima poprilično tihi. Svi stručnjaci se slažu u ocjeni da je cehovska solidarnost u reakciji na takve napade izuzetno važna. Sergej Lukaševskij opominje da krajnje konzervativni kurs može dovesti do uvođenja izuzetno oštrih pravila, čime bi ona postala daleko sveobuhvatnija i moćnija nego što bi bilo normalno na osnovu realnih pogleda koji prevladavaju u društvu.
Bonus video:
