Dragi profesore Branislave Mitroviću, poštovani akademiče,
"kao arhitekt i neko ko se sa ozbiljnom odgovornošću i velikim naporom zalaže za crnogorsku arhitekturu i prostor" - što bi rekla Dijana Vučinić - osjećam ozbiljnu potrebu i veliku obavezu da vam se obratim.
Poštujem vaše djelo, moram vam to odmah priznati. I to još od početka devedesetih - kada sam na beogradskom Arhitektonskom fakultetu, sticajem nesretnih okolnosti (ratovi na teritoriji bivše SFR Jugoslavije) - nastavio studij započet na zagrebačkom Arhitektonskom fakultetu.
Relaciju Zagreb-Beograd (može i obrnuto), pominjem iz razloga što sam nakon dolaska u Beograd upravo u vašoj arhitekturi pronašao kopču koja je na najizravniji način povezivala tada aktuelna stremljenja na zagrebačkoj arhitektonskoj sceni - sa aktuelnim stremljenjima na beogradskoj arhitektonskoj sceni.
Ubijeđen sam, dakle, da bi uporedna analiza ostvarenja nekolicine hrvatskih arhitekata iz osamdesetih i devedesetih, sa jedne strane - i nekih vaših ostvarenja iz istog perioda, sa druge strane - dala zanimljive rezultate.
Kad je riječ o vašoj arhitekturi, fasciniran sam, u prvom redu - njenom ekspresivnošću - i vašom beskrajnom invencijom u načinima na koje naglašavate njeno prisustvo u prostoru. Fasciniran sam i vašim strategijama transponovanja čitavih serija graditeljskih kodova i tipoloških obrazaca (kako istorijskih, tako i savremenih) u ambijente u kojima, najčešće, ne očekujemo takvu vrstu operacija - i rekao bih da baš u tom domenu postižete najbolje rezultate. Suština je, naravno, u načinu na koji vršite nužna prilagođavanja uveženih kodova i tipologija lokalnim uslovima.
U to ime, vaš pristup arhitekturi doživljavam kao vrlo originalan - i držim da je vaš graditeljski opus jedinstven u domenima srpske arhitektonske scene na razmeđi XX i XXI vijeka. Fascinantno je zapravo u kolikoj mjeri uspijevate da izađete iz okvira nečega što bi se moglo nazvati beogradskom arhitektonskom školom - a da ipak ostanete na tragu svijetlih tekovina te škole.
Prvi vaš objekat koji sam uočio - koji nisam mogao a da ne uočim - bio je Poslovni objekat MPS u Karađorđevoj ulici u Beogradu - na uglu Karađorđeve i Ličke, preko puta Ekonomskog fakulteta i Parka Luke Ćelovića - danas je to Design Hotel Mr. President. Ako bih morao izdvojiti jedno arhitektonsko ostvarenje na teritoriji Beograda koje bi idealno sublimiralo atmosferu devedesetih - onda je to vaša Poslovna zgrada MPS.
Ako uzmemo da ta poslovna zgrada/hotel stilski definitivno pripada osamdesetima - James Stirling meets Mario Botta (Aldo Rossi viri preko plota) - a da je realizacija tekla u devedesetima - onda je doživljam - i uvijek sam je doživljavao - kao savršen podsjetnik u kom pravcu su stvari mogle da odu, da nisu otišle u pravcu ratova (a usput i u pravcu derogiranja svih društvenih sistema redom).
Ta vrlo inventivna reakcija na problem zgrade na uglu, taj elegantni zamah, ta dinamika, to vješto jukstapozicioniranje kubusa - teškog i lakog - nižeg, stameno-kamenog, ružičasto-sivog - i višeg, staklenog, u boji blue steel - koji se poput Berninijeve Prozerpine otima iz Plutonovog stiska - a pogotovo taj neočekivani twist prema Karađorđevoj, taj prelaz iz linijske geometrije u geometriju zakrivljenih površi, to uvođenje četvrtine valjka kao okosnice geometrijsko-volumentrijske kompozicije - a nadasve taj patos, apsolutno primjeren osamdestima (pervertiran u devedestima) - sve mi je to oduzimalo - i nastavlja da mi oduzima dah.
Postoji još jedna bitna stvar koju sam uočio analizirajući pojedine vaše objekte. Naime, mnogi su skloni da vam prebace relativnu nezainteresovanost za kontekst - vi gurate svoje, no matter what (savršena ilustracija za to je Palata Zepter u Ulici kralja Petra, u Beogradu) - zaboravljajući pritom da je kontrast jedna od legitimnih strategija interpolacije.
Opet, teško bi bilo razlučiti da li posežete za kontrastom kao strategijom interpolacije, ili je pak kontrast nužna posljedica vaše ambicije - koja se ogleda u već pomenutoj činjenici da su svi vaši objekti, redom, i te kako prisutni u prostorima u kojima se nalaze (mnogi bi dodali - previše prisutni).
Ako je suditi po vašem prisustvu - odnosno po načinima na koje se manifestuje vaše prisustvo na crnogorskoj arhitektonskoj sceni u posljednje vrijeme - bojim se da ne prevagne na ovu drugu stranu, ako se razumijemo.
Prva stvar koju vam zamjeram je licemjerje.
"Moramo da govorimo o Miodragu Raleviću, planeru u Opštini Budva", kažete u razgovoru objavljenom na adresi portalanalitika.me, "koji je na pod bacio etiku, moral, profesionalni dignitet i znanje, zarad trgovine. No, njega ne bi bilo da ga sredina nije gajila. I zato je Budva danas takva kakva jeste sa deset, petnaest i dvadeset spratova. Ne bih imamo ništa protiv Budve i sa dvadeset spratova, kada bi ona imala jednu matricu nalik Barseloni, koja je prije tri i više vjekova na tome radila i napravila saobraćajnu matricu po kojoj se i sada gradi".
Sredina koja je gajila profesora Ralevića je beogradski Arhitektonski fakultet - ista sredina koja je gajila i vas akademiče Mitroviću. U vrijeme kada je profesor Ralević šestario po Budvi - u vrijeme kad je bio moćan - nisam primijetio nikakav javni istup sa vaše strane po pitanju stvari koje mu danas prebacujete.
Ralević je odavno otišao iz Budve - sad je besmisleno prebacivati mu bilo što. Uostalom, nije Ralević kriv što je Budva takva kakva jeste - krivi su oni koji su Ralevića doveli na poziciju u Budvi - sa zadatkom da izvršava njihove naloge.
Takođe, izgleda da nemate ništa protiv Budve i bez te "matrice nalik Barseloni". Javljaju mi prijatelji iz Budve da realizacija vašeg projekta Poslovno-apartmanskog kompleksa "Royal Gardens" - prebrojah 12 spratova - uzima maha.
A što se tiče Barselone - teško da se "prije tri i više vjekova" radilo na saobraćajnoj matrici. Biće da ta priča pripada drugoj polovini XIX vijeka. Promašili ste vijek i po - i više.
Drugo što vam zamjeram je pozitivna recenzija knjige Rifata Alihodžića "Arhitektura u Crnoj Gori 1965 - 1990. (Kroz prizmu "Borbine" nagrade)", koju je objavila CANU ove godine. Pročitajte, molim vas, tekst naslovljen "Površnost i aljkavost umjesto preciznosti", objavljen na ovom istom mjestu 4. jula - i biće vam jasno o kakvoj knjizi je riječ.
Baš me čudi da ste se angažovali na toj recenziji. Zar ne bi bilo svrsishodnije da ste ljude iz Odjeljenja umjetnosti CANU uputili na dokazane autoritete na polju istorije i teorije arhitekture na tlu bivše Jugoslavije. Barem deset imena mi u ovom trenutku pada na pamet. Činjenica je da u oblasti kojoj pripada Alihodžićeva knjiga - dakle u oblasti istorije i teorije arhitekture - nemate reference vrijedne pomena.
Treće što vam zamjeram je činjenica da se vaše ime nalazi na listi članova žirija Konkursa za idejno urbanističko-arhitektonsko rješenje Hotelskog rizorta "Miločer" u Pržnu, Opština Budva. Izvjesno je da će ta priča biti vrlo aktuelna u danima koji su pred nama - i biće prilike da obrazložim upravo iznijeti stav.
Srdačan pozdrav i sve najbolje...
Bonus video:
