Svjedočenja bivšeg ministra privrede Vojina Đukanovića i nekadašnjeg pomoćnika ministra unutrašnjih poslova za vanredne situacije Zorana Begovića u istrazi eksplozije na Viru 2006. godine i na suđenju vlasniku nikšićkog preduzeća „Booster“ Aleksandru Božoviću, sud nije prihvatio jer su nevjerodostojna.
Sudija nikšićkog Osnovnog suda Ivan Perović u prvostepenoj presudi od 28. aprila prošle godine, ocijenio je da je Đukanovićev iskaz „kontradiktoran“, a da je Begović govorio neistinu u pokušaju da olakša položaj okrivljenog.
Božović je lani osuđen na godinu dana zatvora, uslovno na četiri godine i novčanu kaznu od 175 hiljada eura zbog „nedozvoljene trgovine“. On se žalio na novčani iznos kazne i postupak po toj žalbi je još u toku.
Magacini „Boostera“ su raznijeti u strahovitoj eksploziji u noći između 8. i 9. jula 2006. Tom prilikom potpuno ili djelimično, uništeno je 1.500 objekata u sedam sela u prečniku od tri kilometra od mjesta eksplozije. Povrijeđeno je 32 ljudi, od čega petoro teško i pričinjena materijalna šteta od desetak miliona eura, od čega su opštinski poreski obveznici platili 6,7 miliona, a opština 6,2 miliona godinama bezuspješno tužbom potražuje od države.
Sudija Perović u presudi navodi se da je „Booster“ u Viru tokom 2004, 2005. i 2006. godine neovlašćeno proizveo preko 798 tona privrednog eksploziva AMG-2. Sud je utvrdio da je vlasnik „Boostera“ to učinio sa umišljajem, i protivno odredbama Zakona o eksplozivnim materijama, zapaljivim tečnostima i gasovima RCG i “bez odobrenja nadležnog organa MUP-a RCG”. Božović je proizvedene količine eksploziva prodavao nikšićkim Boksitima i Rudniku uglja u Pljevljima, kao i dvijema kompanijama na Kosovu, pri čemu je, kako je sud u utvrdio, “stekao protvpravnu imovinsku korist u ukupnom iznosu od 175.843,05 eura”. “Booster” je privredni eksploziv na Viru proizvodio koristeći TNT izvađen iz starog vojnog naoružanja, čijom se delaboracijom bavila ta firma. Drugi glavni sastajak za privredni eksploziv –hemikaliju amonijum-nitrat, Božovičeva firma nabavljala je od dobavljača iz Vojvodine.
Božović je na suđenju tvrdio da je za “cjelokupni proizvodni asortiman privrednog eksploziva dobio odgovarajuća rješenja o puštanju u promet na teroriji bivše SRJ od referentnog Instituta za bezbjednost iz Beograda 2001.
Nekadašnji ministar privrede Vojin Đukanović je kao svjedok na suđenju Božoviću kazao da je u više navrata dok je do 2003. bio ministar, i kasnije dok je bio član Borda direktora vojne fabrike “Poliex” iz Berana, dobijao prijave da “Booster” na Viru neovlašćeno proizvodi eksploziv. Komisija koju je formirao da ispita te tvrdnje, po riječima Đukanovića, konstatovala je međutim, da takve proizvodnje na Viru nema. Đukanović se nije mogao sjetiti ko su bili članovi te Komisije ali je sudu kazao da je “rukovodilac službe koja je vodila područje u vezi sa eksplozivom u Crnoj Gori bio je Zoran Begović”.
Sudija Perović konstatovao je da svjedočenje Đukanovića „ne može bitno doprinijeti rješavanju sporne pravne stvari…. jer je kontradiktorno i nelogično.”
“On pred istražnim sudijom kaže da mu je poznato da se u mjestu Vir vršila delaboracija kao i proizvodnja privrednog eksploziva, dok na glavnom pretresu kaže da je komisijska kontrola pokazala da se privredni eksploziv ne proizvodi u objektima preduzeća “Booster” na Viru, pa ostaje nejasno kako je on to znao za proizvodnju privrednog eksploziva, ako već komisija koju je sam formao zaključi da proizvodnje nema”, stoji u presudi.
Tamo se konstatuje da papiri iz Beograda na koje su se pozivali Božović i ostali akteri ovog slučaja nikako ne mogu zamijeniti nedostatak zvanične dozvole MUP-a CG za proizvodnju privrednog eksploziva na “Viru” koju “Booster”nije imao, iako je “nesporno da je ta proizvodnja vršena”.
Begović je kao svjedok pred istražnim sudijom, kazao da “Booster” nije imao MUP-ovu dozvolu da na Viru proizvodi eksploziv, te da on kao rukovodilac nadležnog državnog organa “nije imao saznanja da je u tom magacinu vršena na bilo koji način proizvodnja eksplozivnih materija”, što bi da po Begoviću, oni sigurno spriječili da su znali za to. Begović je u istrazi nakon eksplozije na Viru, tvrdio da se po njegovim saznanjima tamo samo vršila delaboracija starog naružanja, ali ne i proizvodnja eksploziva.
Na samom suđenju, Begović je promijenio iskaz tvrdeći da je “Booster” imao dozvolu za probnu proizvodnju “izdatu od strane saveznih organa”. Bivši glavni rukovodilac u MUP-u za zaštitu od požara, eksplozija i havarija, na suđenju je kazao da na Viru “nije vršena proizvodnja eksploziva već samo probna proizvodnja”, te da je siguran da se u objektima “Boostera” prilikom jedne kontrole kojoj je i on pristvovao, nije vršila proizvodnja. Begović se međutim, nije mogao sjetiti što su to on i njegov kolega tada na Viru “konkretno pregledali”. Po njegovim riječima, delaboracija vojnog naoružanja “nije proizvodnja eksploziva”, a iako je “Booster” svoj “probni” privredni eksploziv dobijao miješajući TNT iz starih granata, bombi i mina sa drugim hemikalijama, Begović je potvrdio da je kao odgovorno lice u MUP-u, potpisivao dozvole nikšićkoj firmi da transportuje svoje proizvode do kupaca.
Sudija konstatuje da zapisnici inspekcija u kojima je je 2004. učestvovao i Begović, a u kojima se “uopšte ne pominje postojanje proizvodnje eksploziva (ni probne ni neke druge) ili nijesu bili valjano obavljani, pa je dio djelatnosti na Viru ostao za njih nepoznanica, ili vršioci kontrole nijesu zapisnički konstatovali sve ono što su zatekli na licu mjesta.” Begović, po mišljenju sudije “ili nije bilo upoznat sa onim što je bio fakticet ili je želio to da prećuti”. Sud ukazuje na drastične razlike u izjavama koje je Begović dao tokom istrage i pred samim sudom, te konstatuje da je ova druga “sračunato data u pravcu pomaganja okrivljenom u izbjegavanju odgovornosti” pri čemu je sudiji posebno upala u oči naknadna Begovićeva “volšebna sposobnost da se, pola decenije nakon eksplozije na Viru, sjeti da je vidio dozvolu za probnu proizvodnju”.
“Sve prethodno navedeno jasno dovodi do zaključka da iskaz ovog svjedoka sa glavnog pretresa sud nije mogao prihvati, tim prije što iz rezultata dokaznog postupka proizlazi da nikada nije izdata dozvola preduzeću “Booster” za probnu proizvodnju, pa je Begović nije ni mogao vidjeti”, konstatuje se u obrazloženju presude.
Sudski vještak N.M. nije ostavio dileme. “Miješanje 10% TNT-a sa amonijum-niratom može se smatrati proizvodnjom privednog eksploziva”, rekao je on u svom nalazu. Booster je zvaničnu dozvolu za proizvodnju privrednog eksploziva od crnogorskog MUP-a dobio tek 2007, pola godine nakon katastrofe na Viru i višegodišnjeg “probnog” pravljenja skoro 800 tona te opasne materije.
Davanje lažnog iskaza je krivično djelo za koje se goni po službenoj dužnosti i za koje se može izreći zatvorska kazna. Da bi postupak mogao biti pokrenut protiv Begovića i/ili Đukanovića potrebno je da presuda Božoviću bude pravosnažna.
Vještak: Trag TNT od 106 m dokaz za požar
Komentarišući samu eksploziju jula 2006, vještak N.M. je u nalazu kazao da nisu nađeni materijalni tragovi koji bi neposredno ukazivali na uzrok eksplozije.
“Najvjerovatniji uzrok eksplozije je požar koji je nastao u magacinu gotovih proizvoda pod kojima se smatra delaborisani TNT upakovan u vreće i složen na palate…
Na temperaturama od 0 do 35 stepeni TNT je veoma krt, a u zavisnosti od čistoće na temperaturi od 45 stepeni postaje plastičan, dok iznad 50 stepeni počinje da se topi i sliva ka nižim slojevima, a brzina slivanja – kretanja zavisi od ukupne količine stopljene mase, njegove gustine, spoljašnje temperature i brzine hlađenja.
Na temperaturama iznad 310 stepeni dolazi do dekompozicije TNT-a koja je praćena pojavom samozapaljenja, a TNT sagorijeva oslobađajući crni dim. Da je eksploziji prethodio požar nesumnjivo ukazuje trag TNT dužine 106 m”- rekao je vještak, koji se ogradio da je mišljenje dao na osnovu uvida u spise predmeta, jer nije učestvovao u uviđaju neposredno nakon eksplozije na Viru.
Begović: Morali su dugo da probaju, to traje godinama
“Smjesa koja će u konačnom biti privredni eksploziv može se dobiti detaljnim ispitivanjem kroz probnu proizvodnju u dugom vremenskom periodu i sa značajnim količinama eksploziva. To je tehnološki proces u kojem će se u jednom trenutku doći do kvalitetnog sastava za koji se može kazati da predstavlja privredni eksploziv i on se sertifikovan tada stavlja na tržište”, objasnio je na suđenju Begović, što se godinama radilo na Viru.
Prema njemu, “naziv eksploziv se dobija od Saveznog organa, a u to vrijeme davanje tog imena nije bilo u nadležnosti crnogorskih organa.”
Rješenje beogradskog Instituta na koje se poziva Begović, “Booster” je dobio za privredni eksploziv koji je tada posredstvom te firme proizvođen u mojkovačkoj fabrici “4.novembar”.
“Probna proizvodnja” kasnije je preseljena u neuslovne objekte na Viru gdje je jula 2006, prema nalazima vještaka, eksplodirala neutvrđena količina nedelaborisanih starih vojnih ubojnih sredstava, te nekoliko tona TNT-a izvađenog iz starog vojnog naoružanja i spremljenog kao osnovna sirovina za pravljenje “probnog privrednog eksploziva”.
Glavni tehnolog: Bez dozvola ručno miješali TNT i hemikalije
“Preduzeće 'Booster' nije posjedovalo upotrebne dozvole za proces proizvodnje privrednog eksploziva na Viru već je posjedovalo rješenje o delaboraciji, skladištenju, prometu i rješenje o puštanju u promet na teroriji SRJ privrednog eksploziva….
Probna proizvodnja je obavljana na najprimitivniji način, ručno bez upotrebe mašina koje su u međuvremenu kupili od fabrike “4.novembar” u Mojkovcu. Pakovanje je takođe je bilo ručno, a papir za pakovanje su kupovali od preduzeća iz Čačka”, piše pored ostaloga u presudi.
Navode se i izjave glavnog tehnologa u “Boosteru” R.M. koji je kazao da su imali odobrenje za delaboraciju starog naoružanja, ali ne i za za samu proizvodnju privrednog eksploziva “jer je u pitanju bila probna proizvodnja” te da im zbog toga “niko u državi nije postavljao problem, jer svi su znali da probno proizvode taj eksploziv”.
R. M. je dodao da su imali brojne inspekcije od strane MUP-a i da one nisu pronalazile nepravilnosti, kao i da je tadašnji pomoćnik ministra MUP-a za zaštitu od požara, eksplozija i havarija Zoran Begović bio sa svime upoznat i da je on potpisivao dozvole za transport “probnog” privrednog eksploziva kojeg je “Booster” prodavao kupcima u Crnoj Gori i na Kosovu.
Bonus video:
