“Život u mračnim vremenima”, knjiga američkog pica Ernsta Pavela je izvrsno svjedočanstvo o snazi ljudske izdržljivosti u nemirnim vremenima.
To je knjiga o izmicanju smrti, ali i o izgnanstvu, pronalasku drugih domovina i sopstvenog mjesta pod suncem. Izdavač je Klio, a prevodilac Indira Funduk.
U knjizi memara “Život u mračnim vremenima” Ernst Pavel iznosi zanimljivu povijest o prvih 30 godina svog života. Njegova fascinantna sjećanja, osvježavajuće oštroumna i iskrena, ponekad su brutalna, ponekad preplavljena ljubavlju, gotovo uvijek politički nekorektna i neizostavno razdragana.
Ernst Pavel rođen je 1920. u Vroclavu, tada je bio pod Njemačkom pod imenom Breslau, a danas je dio Poljske.
Po dolasku nacista na vlast, budući da su njegovi roditelji bili Jevreji, porodica sluti nadolazak katastrofe i traži sigurno utočište u drugoj zemlji. Jer, na samom kraju januara 1933. Adolf Hitler je postao kancelar njemačkog Rajhstaga. Novo mračno doba najavila je svjetlost baklji, a 30. januara odigrana je parada sa bakljama po berlinskim ulicama kako bi se proslavila Hitlerova pobjeda.
U proljeće 1934. Pavelova porodica se obrela u Beogradu, na željezničkoj stanici, “mješavini ludnice i orijentalnog bazara, sa hordama seljaka i stoke koje prelaze šine, albanskim nosačima koji tegle teret, Ciganima prosjacima i jatima džeparoša koji vrebaju poput ajkula i žandarima koji predstavljaju tužnu sliku zakona”.
Porodica je našla smještaj u hotelu “Rojal”, utočištu mnogih Jevreja. Novac se polako topio, a pokušaj da se pokrene sopstveni biznis (proizvodnja pasti za zube) propao je, a otac, kao apotekarski pomoćnik nije mogao da pronađe posao jer nije imao papire, pa su bili prisiljeni da se presele na obod grada u neuglednu kuću. Slijedi Ernstov odlazak u gimnaziju, saradnja sa ilegalnim komunističkim pokretom, i zaposlenje u knjižari Gece Kona.
Posebno su dragocjena Pavelova sjećanja na Gecu Kona, najvećeg knjižara koga je Jugoslavija ikada imala. Kon je bio mađarski Jevrejin, poslije Prvog svjetskog rata prešao je u Srbiju i bio je putujući prodavac knjiga, specijalizovao se za pornografiju namijenjenu imućnim klijentima. Poslije 1918. Kon je dobio kvazimonopol nad školskim knjigama širom zemlje i za kratko vrijeme postao multimilijarder.
Bio je izuzetan preduzetnik, a knjige nikada nije čitao. Bogaćenje je bio jedini njegov interes u životu. Prvi je koristio prodajnu mrežu koja je pokrivala veći dio zemlje i uveo je plaćanje na rate. Imao je dugački mercedes, repliku Hitlerovog lično, a tokom njemačke okupacije, kada sa ostalim Jevrejima Geca Kon bude stradao u holokaustu sa svojom porodicom, njegov mercedes postaće lično vozilo nacističkog komandanta grada.
To što ga je Geca Kon uposlio kao šegrta, Pavel tumači kao potez dobrotvora, a zapravo to zaposlenje ga je na neki način odvojio od roditelja, jer je samo on počeo da privređuje. Pavel je radio u knjižari Gece Kona (u Knez Mihajlovoj, gdje se i danas nalazi istoimena knjižara, na “izdisaju”, sa istim inventarom, hrastovim policama, stolovima i parketom, iz vremena prvog vlasnika!) na odjeljenju strane literature.
U to doba postao je deo jugoslovenskog ilegalnog pokreta, divio se Milovanu Đilasu (koji je tada bio na robiji u Sremskoj Mitrovici), idolu revolucionara tridesetih godina.
Godine 1937. Kon je objavio Marksov “Kapital”. Prevodilac je bio Moša Pijade. Knjiga se odlično prodavala uz preporuku knjižarima da je ne prodaju vojnim licima.
Ernst Pavel je u januaru 1938. emigrirao u Sjedinjene Države, gde se prijavio u vojsku. Biva raspoređen u sjevernu Afriku u korpus koji je poslije operacije Pustinjska lisica čistio teren od nacista. Potom, zbog poznavanja jezika odlazi u Italiju, u Bari gdje je posrednik između saveznika, četnika i partizana. Potom odlazi u SAD, priprema se za ratište na Pacifiku, ali ubrzo se rat okončava. Poslijeratne godine i do smrti Pavel je proveo u SAD radeći u osiguravajućoj kompaniji i pišući.
U vrijeme pisanja knjige “Život u mračnim vremenima” Ernst Pavel je umirao od raka pluća. Tako da su tekstovi iz njegove rane mladosti presijecani proznim pasažima o napredovanju bolesti. Sa bolešću se suočio istom onom mješavinom iskrenosti, humora i bijesa, kojom se sučelio sa bježanjem pred nacistima iz Berlina u Beograd.
Zapravo, opisi čudesnog preživljavanja dramatičnih trenutaka u Berlinu, Beogradu i na sjevernoafričkom ratištu tokom Drugog svjetskog rata sadrže dozu vitalne borbenosti i želje za životom, dok opisi bolesti upozoravaju na pomirenost čovječiju sa neminovnim krajem kome svako ljudsko biće teži.
Posljednje poglavlje knjige “Život u mračnim vremenima”, zamišljeno kao epilog jednog života, ispisala je poslije smrti svoga oca piščeva kćerka Mirjam Pavel 1994. godine.
Pored ove memoarske knjige Ernst Pavel je u objavio tri romana i autor je poznate biografije Franca Kafke “Noćna mora razuma” koja je dobila nekoliko književnih nagrada i prevedena na deset jezika, kao i biografije Teodora Hercla - “Lavirint egzila”.
Pavel je preminuo 1994. Njegova biografija Hajnriha Hajnea objavljena je posthumno.
Bonus video:
