„Poslije 2500 godina, Bog više ne čuva Budvu“, riječi su arhitekte Slobodana - Boba Mitrovića, člana Komisije za revalorizaciju kulturnih dobara Ministarstva kulture, koje najbolje opisuju kako su mozaičke ikone koje je Srpska pravoslavna crkva postavila prije gotovo dvije decenije iznad glavnih i vrata kod Lučke kapetanije na ulazima u Stari grad, poremetile viševjekovnu tradiciju ovog primorskog grada.
Nakon što je prije deset godina istoimena komisija konstatovala da je riječ o devastaciji kulturnog dobra, to je isto učinjeno i prije godinu kada je komisija ponovo utvrđivala stanje ovog kulturnog dobra, spomenika kulture I vrste.
Devedestih godina u vrijeme bujanja nacionalizma i regionalnih ratova na opšte iznenađenje građana, u kratkom vremenskom razmaku osvanule su mozaičke novokomponovane ikone.
Na Glavnim vratima od grada gdje je navodno od 1333. do 1944. stajala Bogorodica zaštitnica Budve umetnut je u još uvijek postojećem ramu od nekoliko vjekova, novi mozaik Bogorodice sa Hristom, a na vratima od Piskare, kod Kapetnije, na mjestu gdje nikad nije bio, postavljen je mozaik Svetog Petra Cetinjskog.
Posebno iznenađenje su izražavali intelektualci i kulturnjaci ne samo iz Budve, ali do danas zvanično nije objašnjeno ko je to okačio i iz kojih pobuda. Svetog Petra Cetinjskog je navodno neko iz okolnih sela poklonio Starom gradu.
“Kakav je to poklon gradu koji ne okuplja građane, i svečano im uruči poklon a posebno u liku koji nam je nepoznat, jer Sv. Petar ima svoj prepoznatljiv lik na ikonostasu crkve u Cetinjskom manastiru, potpuno drugačiji od ovog na budvanskim zidinama. Takođe na Glavnim vratima vjekovima poštovana Bogorodica je dobila novi mozaički lik. Treba znati da je Budva među prvim ranohrišćanskim gradovima i da je kult Bogorodice bio prisutan kroz crkve Santa Marija in Punta, Santa Marija in Castio. Vjekovima se današnja Citadela zvala Castio sv. Marije, a u Vratima od grada je bila ikona Sv. Marije čiji kult je štitio grad od svih nedaća, ratova, bolesti, pa ako hoćete i u posljednjem katastrofalnom zemljotresu 1979. niko nije poginuo”, naveo je Mitrović, inače Starograđanin.
Prema njegovim riječima ta je Bogorodica smetala novoj ideologiji, pa su je komunisti iščupali i bacili u more.
“Tada su i razbili, ali nijesu uspjeli sasvim, mletačkog lava na kuli Gradenigo”, kazao je Mitrović.
Od 1944. godine ram Bogorodice je stajao prazan da bi ga u toku devedesetih Srpska pravoslavna crkva ispunila mozaikom sada svoje Bogorodice. Sve se ovo dešava bez saglasnosti tadašnjeg republičkog Zavoda za zaštitu spomenika kulture sa Cetinja, a na njegovu opomenu i doneseno rješenje o uklanjanju niko nije reagovao kao i u mnogo drugih slučajeva, poput postvaljanja znaka dvije ribe na Citadeli.
“Ovakvom praksom nameće se pitanje da li može ko god želi da kači šta hoće na spomeniku kulture. U slučaju Svetog Petra i Bogorodice, bez obzira što su to vjerske ličnosti postoji Zakon o istorijskim ličnostima i događajima koji uređuje ovu oblast, a posebno ako se radi u zoni kulturnog dobra. O ovoj Bogorodici je preko 300 godina brinula starobudvanska porodica Mikula, svake noći palila kandilo, a kada su bile velike kiše i jugo sklanjali su je u crkvu. Komisija Ministarstva kulture je konstatovala u svom izvještaju Vladi 2005. godine o nelegalno postavljenim ikonama na zidinama, a isto je to ponovila i komisija za revalorizaciju kulturnih dobara 2013. godine”, istakao je Mitrović za “Vijesti”.
Po svoj prilici crkva se ugledala na ostale, ili oni na nju, pa je tako u proteklih 20 godina Stari grad praktično degradiran - gradi se, dograđuje, na zidine se kači ko šta hoće, one se nadograđuju.
Direktorka JU “Muzeji i galerije Budve” Biljana Brajović podsjetila je da je još prije deceniju komisija Ministarstva kulture ocijenila da je Stari grad u veoma lošem stanju.
“Sljedeća stavka u toj skali je oduzimanja statusa kulturnog dobra. Od tada pa do danas nije ništa urađeno nabolje, čak šta- više, totalno je devastiran. To je ogledni primjer da je na snazi da radi svako šta hoće. Rapidno se radi, gradi, pridodaje se ono što ne treba. Stari grad, znači svaki kamen, cigla, je kao kulturno dobro zaštićen..nema razlika, da li je u pitanju bedem, kuća, prozor, ili crkva Svetog Ivana, ili crkva Svete trojice… sve je to kulturno dobro”, ocijenila je Brajović.
Prema njenim riječima SPC je samoinicijativno postavila mozaičke ikone i to protivzakonito.
“Nijesu dobili saglasnost, ni uslove, niti dozvolu Ministarstva kulture, ni od tadašnjeg Zavoda za zaštitu spomenika. Stari grad se negdje prepoznaje po katoličkom življu, znači tu su najstarije crkva Santa Marina in Punto, to je crkva Svetog Sabe, tu je bio franjevački red, ljudi su se tu opismenjavali. Ali, jako je teško, kada se nešto postavi, kao što je u građevinarstvu, kada se kuća izgradi, teško se odlučuje da se sruši do temelja. Takve probleme su ostali gradovi koji imaju status kulturnih dobara imali. Primjer Dubrovnika je možda najilustrativniji kako su oni to riješili. Na nivou grada donijeta je radikalna odluka, tako da su praktično preko noći sve što je bilo mimo zakona uklonili”, kazala je Brajović.
Ona je dodala da kada je dozvoljeno da se nadzidaju bedemi, tada je kapitulirala krovna institucija.
“Dozvolio si jedan strahovit propust, pa je zato onda potpuno izgleda zanemarljivo što na dva metra odatle postoji mozaička ikona. I onda kada to nijesi srušio, sa pravom će neko reći, e molim vas, kada uklanjate ikone, srušite i ostalo. To je sve lančano povezano. Onda građanska svijest, da 2500 postoji grad, sve manje je važna”, zaključila je Brajović.
A statistika je poražavajuća od razornog zemljotresa unutar zidina Starog grada podignuta su čak 22 nova sprata, četiri kuće, te napravljene 753 intervencije.
Ministarstvo traži "Krivca" za spomen-ploču iznad glavnih vrata
Opština Budva, odnosno njen Sekretarijat za društvene djelatnosti, dobio je od Ministarstva kulture zahtjev za ispitivanje slučaja da li spomen-ploče postvaljene iznad glavnih vrata u Starom gradu.
„Pokoljenja, djela sude“ riječi Petra II Petrovića Njegoša, uklesane su na spomen-ploči, koju je, kako je stoji na mermernoj tabli, „budvanska Opština postavilana u spomenu dolaska hrabre pobjedonosne srpske vojske koja poslije junačnih pobjeda oslobodi na Budvu, Mitrovdan 8. novembra 1918.“
Upravo ova ploča je proteklih godina, izazvala opšti verbalni sukob na relaciji opozcije SNP-a i vladajuće liberalne partije, gdje jedni veličaju taj istorijski podatak, dok ga drugi smatraju neistinitim.
Budvanski bedemi sa bastionima potkopani i uništeni
Budvanski bedemi sa bastionima ovakvi kakvi su danas traju od 1495. godine kada ih je tadašnji rektor Budve Nikola Memo završio. U njima ima slojeva od antičkih tragova iz II vijeka nove ere pa kroz više popravki, sanacija do XV vijeka.
No da živimo u vremenu anahronom civilizacijskim normama bezbroj je primjera na istim tim bedemima. Gotovo svi kafići koji su sa unutrašnje strane bedema su izbušili, potkopali, napravili podrume ispod bedema, izveli priključke za vodu, struju, muziku i zvučnike, kanalizaciju sa bezbroj žica i kablova. klinova reflektora itd. Neki su čak istanjili zodve bedema tako da su proširili svoje komercijalne prostore za debljinu bedema. Kulu Gradenigo je osvojio privatni vlasnik za magacin iako je ona vlasništvo Opštine, a u katastru se i ona i cjelokupni bedemi vode na SSNO Jugoslavije. Od kada se raspala JNA Opština ih nije prevela na sebe. Iako su poslije rekonstrukcije Starog grada rušeni objekti koji su bili prislonjeni uz zidine, sada su svi ponovo napravili i još i više kuća nego je bilo 1979. godine.
Bonus video:
