Odluka o izgradnji Spomen-obilježja borcima iz Nikšića i okoline, palim u borbi za slobodu i socijalističku revoluciju, donijeta je 18. septembra 1974. godine, na svečanoj sjednici Skupštine Opštine NK, održanoj povodom 30 godina od oslobođenja...
Tako počinje saga o ukletoj građevini u srcu tvrdoga grada pod Trebjesom - o građevini koja je trebalo da bude, ali nikada nije bila Dom Revolucije (DR) - saga kojoj se ne nazire kraj...
Kamen temeljac je položio Veljko Zeković - nosilac Partizanske spomenice 1941. i narodni heroj - 18. septembra 1977. godine. Radovi nisu napredovali planiranom dinamikom, da bi konačno bili obustavljeni 1989. godine - u samo predvečerje novoga rata.
U trenutku obustave radova jedva da su bili završeni grubi građevinski radovi - ali je nesuđeni DR već bio impozantna nazovi-futuristička struktura, s nesumnjivim kapacitetom da ljude sa strane - a i poneku mladu arhitekticu - mnogo mladu, mnogo slatku (AF PG kadar) - ostavlja bez daha.
Za razliku od putnika namjernika, Nikšićani su DR - to nešto što je trebalo da bude DR, ali nikad nije bilo DR - mahom doživljavali kao sprdnju sudbine.
Fascinantni gabariti nesuđenog DR su gotovo tri desetljeća figurirali, uz sve ostalo, i u ulozi grotesknog podsjetnika na maštarije nikšićkih komunista - na nikad dosanjane snove jednog sjajnog pokoljenja - za pjesmu stvorenog - o svom uzvišenom i u svakom pogledu jedinstvenom mjestu u nikšićkoj kolektivnoj memoriji - a i šire, svakako. Sudbina ipak nije htjela da se ostvari sanak pusti o vilama koje će se grabit u vjekove da vijence dostojne sapletu drugovima koji su prolivali i krv i znoj, ne štedeći ni sebe ni druge, samo da bi budući naraštaji - svi mi, bez iznimke - živjeli životom dostojnim čovjeka - dok je svijeta i vijeka.
Šalu na stranu, ta ekipa je kroz pakao tzv. Narodno-oslobodilačkog rata vukla i izvukla socijalističku revoluciju - san o novom poretku, o svijetloj budućnosti, o modernizaciji zaostale zemlje - a ujedno i san o crnogorskoj naciji i o Republici CG - jednoj od šest ravnopravnih republika u sastavuTitove Jugoslavije - što je, ispostaviće se, bilo sasvim dovoljno za vrlo realne i vrlo solidne temelje ove naše - odnosno Milove CG.
Mnogi su danas skloni da konstatuju da su vizije nikšićke stare garde - pogotovo vizije o očuvanju poretka u koji su stoprocentno ugradili sebe i u koji su bezrezervno vjerovali - bile beznadežno utopijske - zaboravljajući da je sredinom sedamdesetih, u vrijeme kada je počela da sazrijeva ideja o izgradnji monumentalnog memorijalno-kulturnog centra - oko kojega je trebalo da se vrte svi aspekti društvenog i kulturnog života Nikšića - privreda bila na vrhuncu. Komunisti su u to vrijeme i te kako imali pravo na snove. Ekonomska kriza, koja će krajem osamdesetih - u vrijeme obustave radova na DR - dovesti do toga da Jugoslavija bude jedna od najzaduženijih evropskih zemalja - sredinom sedamdesetih je jedva bila u naznakama - kao daleka mogućnost - kao hipotetički scenario koji nije uziman ozbiljno. Jasno je, iz ove perspektive, da je DR bio osuđen, od samog starta, da dijeli sudbinu privrede koja je konstantno posustajala i društvenog sistema koji nije imao kapacitet za nužnu transformaciju. Možda se sredinom sedamdesetih i mogao naslutiti takav slijed događaja - vjerovatno su postojali ljudi kojima je bilo savršeno jasno što se dešava - ali se o tome nije smjelo javno govoriti. Crne slutnje bi se oštro kosile sa proklamovanom vjerom režima u nas - u daleko neko pokoljenje. A to što smo iznevjerili očekivanja stare garde - to je naš problem, a ne njihov.
Nepobitna je činjenica, sa druge strane, da SFR Jugoslavija - kao vrlo specifičan društveni konstrukt - nije počivala na tzv. sistemskim odrednicama - nego na dva - koliko neprikosnovena, toliko i upitna - ideološka konstrukta: na kultu ličnosti druga Tita i na konceptu bratstva i jedinstva. Imali smo i radničko samoupravljanje - i kao društveni i kao privredni model - koji je, suštinski, počivao na ideji o odvajanju države od privrede - i stoga nikako nije mogao da zaživi u uslovima strogo centralizovanog državnog aparata. Krah je bio neminovan, definitivno...
Titovu Jugoslaviju je, ako mene pitate, ubila hipokrizija. Imali smo, sa jedne strane, ideologiju koja je u godinama nakon Titove smrti - u osamdesetima - počela polako da poprima farsične odlike, a sa druge strane smo imali permanentnu ekonomsku krizu - kao posljedicu nemoći društva da se suoči sa realnim problemima i da se, shodno tome, konsoliduje na novim, zdravim osnovama.
U tom kontekstu, DR nije ništa drugo do relikt minulih vremena - uzvišeni spomenik - jeziv u svojoj veličanstvenosti. I upravo sam zato - negdje duboko u srcu - pozdravio odluku cijenjenog Žirija koji je odlučivao o radovima pristiglim na Konkurs za idejno arhitektonsko rješenje adaptacije i rekonstrukcije objekta DR - koji je raspisalo Ministarstvo održivog razvoja i turizma u novembru 2015. godine i koji je žiriran u martu 2016. - da prvu nagradu dodijeli timu koji je predvodio švajcarsko- slovenački tandem: Boštjan Vuga i Simon Hartman (Simon Hartman) - odnosno njihovoj metodologiji 10+20+70.
Ta metodologija je nalagala da se samo 10 posto ukupne površine objekta DR - koja je u trenutku obustave radova iznosila 21.738 m2 - riječ je dakle, o nekih 2.000 m2 - uredi i stavi pod režim klimatizacije. Drugi dio - 20 odsto - činili bi natkriveni javni prostori, zamišljeni kao produžetak javnog gradskog prostora i neophodni da bi se uspostavile podsticajne relacije između grada i DR. Ostalih 70 posto je trebalo da budu obezbijeđeni i zaštićeni prostori kojima bi se namjena definisala postepeno, u budućnosti.
Priča o rješenju problema DR se svodi na dva oprečna pristupa, da se razumijemo. Najbolje bi bilo, ako mene pitate - srušiti DR - pomesti ga sa lica zemlje - i na njegovom mjestu - na cijelom potezu omeđenom ulicama dr Nika Miljanića, Radoja Dakića, Njegoševom i Skadarskom - urediti park. Druga opcija je upravo ona koju su predložili Hartman i Vuga: dati šansu Nikšiću - nikšićkim preduzetnicima, u prvom redu - da udahnu život veličanstvenoj ruini - ali bez radikalnih intervencija na originalnoj strukturi - bez sknavljenja. Dakle, ili rušiti DR ili ga sačuvati u izvornom obliku - za budućnost - sve dok nešto što bismo mogli nazvati arhitektonskom kulturom ne zaživi na ovim prostorima. Svaka druga opcija neminovno podrazumijeva kasapljenje DR - djelimično rušenje i eventualnu nadogradnju - što nikako nije na mjestu - upravo iz razloga što bi takvi potezi nedvosmisleno ukazivali na činjenicu da je ovdje svijest o prostoru - ma što to značilo - na vrlo niskoj razini.
Aktuelna ujdurma - vezano za obustavu radova na rekonstrukciji DR - samo je još jedan u nizu indikatora opšte metastaze društva - i posljedične, tragikomične nekompetentnosti, nemoći i nezainteresovanosti organa uprave - i na državnom i na lokalnom nivou - po pitanju planiranja i sprovođenja planova. Mi smo, ukratko, društvo koje nije sposobno da planira.
Izgleda da na ovim našim sumornim prostorima nikad nije sazrela svijest da je planiranje, u načelu, aktivnost na kojoj počiva budućnost - i da planovi obavezuju. DR je zapravo savršen podsjetnik na tu činjenicu, ne treba nam bolji....
Nastavak priče o DR u narednom, ili u nekom od narednih brojeva...
Bonus video:
