Svet je unikatna i najveća lična fikcija. Najprostije rečeno, njega čini ono što vidimo i što smo iskusili. To će reći da postoji samo dok smo živi i da sa svakim čovekom umire ceo jedan svet.
Srećom, rađa se sa svakim novim čovekom...
"Svet", Miloš Bobić ("Vreme" 794, 23. mart 2006)
Znate li ko je bio Ranko Radović?
Svaka čast vama koji znate - a za one koji ne znaju - a takvih ima dosta, znam, pogotovo među pripadnicama i pripadnicima najmlađih generacija - izdvojio bih citat iz teksta "Čovek komunikacije", koji je napisao Miloš Bobić povodom smrti svog "dobrog prijatelja i profesora" Ranka Radovića. Tekst je objavljen u beogradskom nedjeljniku "Vreme", 3. marta 2005. godine.
"Renesansni čovek, profesor Radović je bio figura, profesionalno izuzetna i ljudski, za lokalne pojmove, sasvim neuobičajena: topla, dobronamerna i principijelna. Iza njega ostaje velika praznina, tišina beskonačnog. Njegova reč i samo njegovo prisustvo u 'opustelom selu' nedostajaće svima koji su se zaveštali traganjima izvan banalnog tumačenja i arogantne upotrebe arhitekture".
Profesor Ranko Radović je, treba i to reći, održao oko 150 predavanja, u više ciklusa, u velikoj Koncertnoj sali Kolarčevog narodnog univerziteta u Beogradu. Tokom devedesetih godina prošlog vijeka, tokom tih mračnih, ratnih godina, u vrijeme kada je živa arhitektonska riječ teško pronalazila put do kamenite uzvisine nad ušćem Save u Dunav, Radovićeva predavanja u Kolarcu su inspirisala čitave generacije studenata arhitekure, kojih je među publikom uvijek bilo najviše.
"Bilo je to mjesto susreta", piše Miloš Bobić, "Ranka sa studentima, arhitektama, domaćicama, ljudima željnim proširenja horizonta, razumljive, duhovite i pametne reči, ukratko sa čaršijom kojoj je rado 'stajao na crtu'. Ne pamti se da je iko od beogradskih arhitekata uspevao da napuni tu veliku salu a da pred vratima ostane buljuk inih koji su na čas zakasnili. Da, Ranko je bio čovek komunikacije - rečju, crtežom, projektima i niko pre njega nije toliko učinio za promociju i popularizaciju arhitekture".
Ranko Radović je umro 17. februara 2005. godine, a već sljedeće godine je osnovana, tj. ustanovljena, i prvi put dodijeljena "Međunarodna nagrada za arhitekturu Ranko Radović". Nagrada se već tradicionalno dodjeljuje krajem decembra - i to baš u zgradi Zadužbine Ilije Milosavljevića Kolarca - ali ne u velikoj, već u maloj sali.
Nagradu je osnovalo Udruženje likovnih umetnika, umetnika primenjenih umetnosti i dizajnera Srbije (ULUPUDS), a suosnivači su: Arhitektonski fakultet u Beogradu, Fakultet tehničkih nauka u Novom Sadu - Departman za arhitekturu i urbanizam, Institut za arhitekturu i urbanizam Srbije (IAUS) i pomenuta Zadužbina Ilije Milosavljevića Kolarca.
Od 2008. godine u status suosnivača nagrade ušli su Urbanistički zavod Beograda i Potisje Kanjiža AD, a od 2009. godine status suosnivača nagrade dobila je i Inženjerska komora Srbije.
Nagrada se dodjeljuje u tri kategorije (u kojima je djelovao Ranko Radović): za kritičko-teorijske tekstove o arhitekturi - za kritike, eseje, knjige, predavanja i pisanu riječ uopšte - zatim za televizijske emisije, izložbe ili multimedijalne prezentacije - i, konačno, za realizovano arhitektonsko djelo
Nagrada se dodjeljuje u tri kategorije (u kojima je djelovao Ranko Radović): za kritičko-teorijske tekstove o arhitekturi - za kritike, eseje, knjige, predavanja i pisanu riječ uopšte - zatim za televizijske emisije, izložbe ili multimedijalne prezentacije - i, konačno, za realizovano arhitektonsko djelo.
O nagradama u svakoj od kategorija odlučuje zaseban žiri - pa je tako 21. decembra prošle godine, cijenjeni Žiri za dodjelu Nagrade Ranko Radović u kategoriji realizovanog arhitektonskog djela nagradio Branislava Mitrovića i Jelenu Kuzmanović za Porodičnu kuću u Ulici Koste Vojinovića, u Beogradu.
Ta kuća, tj. autori te kuće - dobili su proljetos, na 34. Salonu arhitekture, Nagradu Salona baš u kategoriji arhitektura - a zatim i Plaketu 44. Majske izložbe ULPUDS-a. To je, očigledno, interesantna kuća - njenu prezentaciju imate na mitarh.rs - i baš je, čini mi se, karakteristična za opus projektantskog tima okupljenog oko Branislava Mitrovića - ali ipak ne bih ovom prilikom ulazio dublje u analize te kuće - moram prvo da je ovjerim uživo - moram da prošetam Ulicom Koste Vojinovića.
Zanima me, zapravo, kako se ta kuća odnosi prema okruženju. Bojim se, da budem iskren, da je riječ o radikalnom rezu, ma što to značilo - a imam problema, moram priznati, i sa tom "tipskom osnovom", koja je data u okviru pomenute prezentacije.
Muči me stepenište, konkretno - čini mi se da bi jednokrako stepenište, u kompletu sa stepenišnim prostorom kakav srećemo u zgradama kolektivnog stanovanja (sa spratnim podestom širine minimum 180 cm), umjesto postojećeg dvokrakog - bolje odgovaralo njenom spoljnom karakteru, tj. materijalizaciji fasade - i povuklo bi čitavu stvar jasnije ka tipologiji gradske vile - tj. kuće-ateljea. Da ne pominjem da bi jednokrako stepenište, sa poštenim spratnim podesnom u dužini cijelog kraka, oslobodilo modernističku, robustnu narav kuće - koja jeste latentna, vjerovatno namjerno, ali se svakako osjeća.
Pada mi na pamet i tzv. Ed's Shed (Edova šupa - poznata i kao Ukopana šupa/kuća - Sunken Shed/House) britanskog arhitekte Dejvida Adžeja (David Adjaye). Ima li uopšte smisla upoređivati tu kuću sa kućom tandema Mitrović/Kuzmanović? Rekao bih da ima - pogotovo ako vam je rigorozna ideologija, odnosno logika minimalizma na srcu - pa ne podnosite suvišne poteze - koliko god ti potezi bili utemeljeni, tj. opravdani.
OK, idemo dalje...
Žiri za dodjelu Nagrade Ranko Radović - u kategoriji televizijske emisije, izložbe, multimedijalne prezentacije - donio je odluku da nagradu dodijeli desetočlanom timu mladih arhitekata koji su predstavili zemlju Srbiju na prošlogodišnjoj, XIII Međunarodnoj izložbi arhitekture - Bijenala u Veneciji: Aleksandar Ristović, Janko Tadić, Marko Marović, Marija Miković, Marija Strajnić, Milan Dragić, Miloš Živković, Nebojša Stevanović, Nikola Andonov, Olga Lazarević.
Dosta je pisano o toj postavci, svuda i na sve strane, ali ipak niko nije uspio da nadmaši, ubijeđen sam, jednostavno obrazloženje koje su, uz konkursni predlog, dali sami autori.
"Rešenje je sto koji površinom svoje ploče skoro pa ispunjava paviljon.
Negiranjem ili izvrtanjem razmere hteli smo da objekat dovedemo do krajnjih značenja, tj. do opšteg, nedeljivog, skulpturalnog, banalnog. Veličina ga prevodi upovršinu dok ga visina vezuje za reč sto. Unutrašnjost paviljona zauzeli smo jednom projektovanom prazninom. Rešenje je skulpturalno jer je naglašena tj. uvećana do monumentalnosti jedna dimenzija objekta. Želeli smo da naglasimo veliku praznu površinu. Odnos između površine stola i zapremine paviljona stvara tenziju i definiše veličine. Javlja se sagledivost kao tema, koja najviše pripada atmosferi. Jednostavno je asocijativno i podložno različitosti u percepciji. Nemogućnost sagledavanja objekta u celosti i njegov prelazak u površinu ono je što ga čini lepim. Velika površina je lepa."
Dakle, u Srbiji je početkom marta prošle godine bio raspisan Opšti, javni, neanonimni Konkurs za izbor koncepta i dizajna srpske postavke na temu "Zajedničko polje" (Common ground), koju je dao Dejvid Čiperfild (David Chipperfield), direktor i kurator prošlogodišnjeg Bijenala.
Zatim je cijenjeni Žiri krajem aprila donio odluku da Srbiju na Bijenalu predstavlja upravo pomenuti projekat. Na konkurs su bila pristigla, i to treba reći - 34 konkursna projekta - koji su se mogli vidjeti na Internet stranici Društva arhitekata Beograda - dab.rs - ali su, u međuvremenu, iz ko zna kojeg razloga, sklonjeni.
Odmah po objavljivanju rezultata konkursa, u kuloarima su počele standardne spekulacije o navodnoj pristrasnosti žirija - ali su srpski mediji, sa svoje strane, ipak svesrdno podržali projekat - u koji je, ruku na srce, malo ko među viđenijim ljudima sa srpske arhitektonske scene iskreno vjerovao.
A kada su, nakon otvaranja XIII Bijenala arhitekture, krajem avgusta - počele da pristižu prve, izuzetno pozitivne kritike od strane uglednih arhitektonskih kritičara koji djeluju na međunarodnoj sceni - u Srbiji su svi počeli da se utrkuju u tumačenju postavke - i upravo je ta jednostavnost, koja vrlo prirodno inicira semiotičku polivalentnost - ono što je obilježilo prisustvo Srbije na prošlogodišnjem Bijenalu.
Kad se Džefri Kipnis (Jeffrey Kipnis), na primjer, udostoji da bez zazora iznese svoj sud - i to vrlo emotivan - o nekoj postavci sa Bijenala - onda se to može smatrati velikim uspjehom te postavke
Kad se Džefri Kipnis (Jeffrey Kipnis), na primjer, udostoji da bez zazora iznese svoj sud - i to vrlo emotivan - o nekoj postavci sa Bijenala - onda se to može smatrati velikim uspjehom te postavke.
Važno je, takođe, da se na beogradskom Arhitektonskom fakultetu - na kojemu su svi autori postavke redom diplomirali - unazad desetak godina razvija i njeguje vrlo osoben stil konceptualnog razmišljanja, podržan formalnim odrednicama vrlo bliskim aktuelnim trendovima - i vrlo čitljivim u kontekstu tih trendova.
Ako mi ne vjerujete, pokušajte da analizirate, redom, postavke u Pavilju Srbije na XI, XII i prošlogodišnjem, XIII Bijenalu arhitekture. Ta konceptualna linija je više nego očigledna - mada bi je teško bilo definisati, pogotovo ad hoc. To je ozbiljna priča, koja će jednoga dana svakako biti ispričana.
Žiri za dodjelu Nagrade Ranko Radović - u kategoriji kritičko teorijski tekstovi o arhitekturi, urbanizmu i gradu - donio je odluku da nagrada bude dodijeljena Zlati Vuksanović-Macuri za knjigu "Život na ivici: stanovanje sirotinje u Beogradu 1919 - 1941" (Orionart, 2012).
O toj knjizi više u narednom broju.
Bonus video:
