Kao ružno pače rodila me
moja mala mamica./ Al' umjesto labuda
postao sam prava ritam ludnica.
Afrika, Dino Dvornik (Croatia Records 1995.)
Dočekali smo, evo, da na stranicama Orisa, hrvatskog časopisa za arhitekturu i kulturu, osvane i prezentacija arhitektonskog projekta realizovanog na teritoriji Crne nam Gore, svima nama najdraže države - a kako je stari dobri Oris već dugi niz godina (jedini) garant arhitektonskog kvaliteta u regionu - a i šire - onda taj projekat svakako zaslužuje i širi osvrt u “Vijestima”, najuticajnijem i najtiražnijem dnevnom glasilu u Crnoj Gori.
Dakle, autori projekta kafane “Dojmi” u Kotoru su supružnici Davor Katušić i Jana Kocbek
Riječ je, naravno, o Kafani “Dojmi” u Kotoru.
Činjenica da se “Dojmi” pojavio ne samo na stranicama posljednjeg broja Orisa, već i na naslovnici - prvenstveno služi na čast građanima starodrevnog grada, odnosno investitoru - HP Fjord a.d. Kotor - tj. ljudima koji su uspjeli da na najbolji mogući način, dostojno, nakon dugo vremena, nastave jednu lijepu i važnu kulturno-povijesnu tradiciju.
Nesaglediva je uloga koju je “Dojmi”, kao institucija, imao - i koju će očigledno i ubuduće imati - u građenju osobenog kotorskog, građanskog duha. Čekanje se, ukratko, isplatilo - što na ovim prostorima nije čest slučaj, treba priznati.
Dobar dio zasluga što se “Dojmi” pojavio u Orisu svakako pripada i arhitektici Dijani Vučinić, koja je prošlog ljeta baš u Kotoru, u okviru festivala Kotor Art - organizovala prve crnogorske “Dane Orisa”, kao i “Kotor APSS” - prvu, pravu ljetnju arhitektonsku školu na ovim našim prostorima.
Serija od nekih desetak fotografija koje prate Glažarov tekst, zapravo je izvanredan foto-esej
Svi koji su prisustvovali predavanjima u okviru CG Dana Orisa, a posebno mladi ljudi koji su uzeli učešća u radu škole - bili su u jedinstvenoj prilici da svoje arhitektonske svjetonazore i iskustva stave na probu - i da ih unaprijede, svakako - kroz žive kontakte sa prominentnim eksponentima regionalne i evropske arhitektonske scene.
Pozitivni efekti obje ove manifestacije - koje će, nadam se, postati tradicionalne - zasjaće punim sjajem tek u budućnosti - nadam se ne tako dalekoj - ali daleko ružičastijoj (barem što se tiče arhitektonskog stvaralaštva).
Dakle, autori projekta kafane “Dojmi” u Kotoru su supružnici Davor Katušić i Jana Kocbek, koji rade i žive na relaciji Zagreb - Ljubljana.
Ako pratite dešavanja na hrvatskoj arhitektonskoj sceni - a ubijeđen sam da pratite - onda vam sigurno nije promakao objekat zagrebačke Ustanove za hitnu medicinsku pomoć, realizovan 2009. godine po projektu Davora Katušića (glavni projektant) i Martine Ljubičić (projekt-menadžerka), odnosno Produkcije 004. Katušić je tim objektom - na projektu je, naravno, sarađivala i Jana Kocbek - samouvjereno zakoračio ne samo na hrvatsku, već i na međunarodnu arhitektonsku scenu.
Odluka nadležnih da se projekat nove varijante Dojmija povjeri upravo tandemu Katušić & Kocbek - bila je pun pogodak - pogotovo ako uzmemo u obzir da se na tom zadatku u posljednjih desetak godina izređala, neuporedivo manje uspješno, čitava plejada što domaćih, što arhitekata sa strane.
Kafana “Dojmi” je zapravo paviljon koji se nalazi na platou podno teških gradskih bedema
Početkom prošlog desetljeća je bio organizovan i konkurs za “Dojmi” - ali pobjedničko i ostala rješenja teško da su bila vrijedna pomena - što je iz ove perspektive više nego jasno.
Tekst o “Dojmiju” objavljen u Orisu potpisao je Tadej Glažar, jedan od Orisovih urednika - te jedan od mentora koji su uzeli učešća u radu pomenutog Kotor APSS-a i jedan od predavača na CG Danima Orisa.
Tekst je informativan i vrlo korektan - te vam ga svakako preporučujem. Ako vam još nije prešlo u naviku da čitate, ili da barem listate Oris - možda je ovo savršen povod da počnete. Sigurno se nećete pokajati.
Serija od nekih desetak fotografija koje prate Glažarov tekst, zapravo je izvanredan foto-esej kojim je Damir Fabijanić, osvjedočeni majstor arhitektonske fotografije, promišljeno i nadasve ubjedljivo označio sve elemente koji kotorsku realizaciju čine izuzetnim arhitektonskim ostvarenjem - što se u prvom redu odnosi na složenu kontekstualnu uslovljenost intervencije.
Fotografijom na stranici 147 novog broja Orisa - broj 78 - gdje u prvom planu imamo znalački apstrahovan detalj kasetirane krovne konstrukcije novog paviljona, tj. kafane, a u drugom planu stare kotorske kamene bedeme i uglancanu, prije neoklasicističku nego baroknu fasadu zgrade Napoleonovog pozorišta iznad bedema - Fabijanić je znalački sublimirao suštinski kvalitet ove interpolacije - i otvorio oči svima nama koji nismo bili u stanju da iz prve sagledamo njene jedinstvene kvalitete. Nakon što je Fabijanić obavio svoj posao - stvari su svima postale sasvim jasne.
Katušić & Kocbek su izašli iz strogog modernističkog rastera, tj. matrice - i preokrenuli stvar u svoju, tj. u našu korist
Nije na odmet da se ovdje podsjetimo što je zapravo interpolacija. “Na prvome mjestu arhitektonska interpolacija nije kvantitativno popunjavanje prostora”, piše Krešimir Galović, “već kvalitativno mijenjanje zatečene morfološke strukture prostora novim vrijednostima. No i dalje je bitan krajnji oprez jer je granica između vrhunske interpolacije i potpunog fijaska nevjerojatno blizu”.
Kafana “Dojmi” je zapravo paviljon koji se nalazi na platou podno teških gradskih bedema - i predstavlja, u geometrijskom smislu, savršeno jednoznačnu vizuelnu rezultantu koja neosjetno i lako miri složene disbalanse suprotstavljenih volumetrija i ritmova u okruženju.
Ako malo pažljivije prostudirate situaciju - ako za trenutak pokušate da izbrišete paviljon iz vizure i zamislite čist pogled sa magistrale, tj. sa rive na bedeme - osjetićete odmah potrebu za neutralnom, bijelom, modernističkom horizontalom - koja očigledno nije podređena volumetrijskim diskontinuitetima, tj. proizvoljnostima uslovljenim bremenitom istorijom građenja drevnog grada, već očiglednoj činjenici da postoji kontinuitet u materijalizaciji.
Bedemi su kamena platna, definitivno - i presudno dominiraju vizurom. Imamo taj snažan, neprekinut, sivi potez ljutog kamena i to je, u principu, sve što imamo - ostalo je u drugom planu - nadam se da se slažemo oko toga.
Dakle, Katušić & Kocbek odlučno uvode pomenutu bijelu horizontalu krovne ravni - pa je malo podebljavaju kako bi dematerijalizovali teške betonske elemente na kojima ta ravan počiva - a ujedno i kompletan prostor ispod ravni - a zatim po obodu ravni odlučno spuštaju ritam tankih, crnih vertikala ramova koji drže staklenu opnu paviljona.
Dojmi jeste paviljon - à la folie u prostoru - u doslovnom značenju te fraze
Zatim gornju liniju ramova sakrivaju - a donju pojačavaju - kako bi udarili kontru, tj. protivtežu bijeloj horizontali. Na stranu to što su crne vertikale zapravo savršeno sinkopirana varijanta ritma kolonade koja nosi trijem na istočnoj fasadi Kneževe, tj. Providurove palate.
A onda smo se mi, svi mi kojima je arhitektura na srcu, iznenada našli u poziciji da se u mislima poigravamo sa lomom bedema - eliminisane su, dakle, pogubne zamke volumetrije, tj. geometrije.
Katušić & Kocbek su izašli iz strogog modernističkog rastera, tj. matrice - i preokrenuli stvar u svoju, tj. u našu korist. Sljedeći potezi su logični - i nisu toliko bitni - jer je lijevo, tj. sjeverno krilo već predriblalo kompletnu odbranu i uputilo precizan centaršut ka centru - tj. ka lomu. Na nama je samo da postavimo glavu na pravo mjesto.
OK - hajdemo ispočetka: kameni bedemi kotorske tvrđave se jednim dijelom pružaju u pravcu sjeveroistok-jugozapad, zatim imamo kratak lom u pravcu istok zapad, i opet kontinuiranu dionicu u pravcu sjever jug.
Katušić & Kocbek reaguju bijelom horizontalom krovne konstrukcije koja dematerijalizuje lom - a istovremeno uzdiže suvi, sivi potez bedema u pozadini i otvara prostor ispod.
Betonska, kasetirana horizontala počiva na masivnoj, betonskoj konstrukciji - kako bi čitava stvar legla, tj. potonula - tj. bila što bliža tlu. Zatim je preko svega prebačena modernistička staklena zavjesa - kojom je fiksirana ova dinamična priča.
Kafana “Dojmi” je, da zaključim, uspjela interpolacija koja visoko podiže arhitektonske standarde u starodrevnom Kotoru
Postoji čitav niz kontradikcija, tj. namjernih nedosljednosti koje usložnjavaju priču o “Dojmiju” i čine je neuhvatljivom. Poslije svakog primarnog, čistog, modernisitčkog, odlučnog poteza - autori povlače čitav niz sekundarnih poteza koji istovremeno podupiru logiku primarnih poteza i obesmišljavaju je - što je, ako mene pitate, bazična postmodernistička strategija - primjerena ovom zadatku.
Dojmi jeste paviljon - à la folie u prostoru - u doslovnom značenju te fraze.
Najbolji način da u potpunosti sagledate kvalitete kotorske interpolacije je da sjednete na kamenu ogradu - ispred paviljona - pa da dobro nagurate slušalice u uši i do kraja odvrnete US3 - Cantaloop - Flip Fantasia - za početak: Groovy groovy/Jazzy funky pounce bounce dance/ As we dip in the melodic sea/ The rhythm keeps flowin, it drips to MC - ako ne osjetite čistokrvni funk ritam u arhitekturi tandema Katušić & Kocbek demonstriranoj u Kotoru - onda ne govorimo istim jezikom.
A tek način na koji je popločan prostor oko paviljona - imamo tu čistu, sniježno bijelu, kamenu ravan... bez ikakvih suvišnih detalja, tj. kerefeka.
OK, dalje ćete morati sami.
Kafana “Dojmi” je, da zaključim, uspjela interpolacija koja visoko podiže arhitektonske standarde u starodrevnom Kotoru. Nadajmo se da će biti pameti - i prijeko potrebne sreće junačke - prilikom rješavanja ostalih urbanističko-arhitektonskih problema u gradu koji je davne 1979. godine upisan na UNESCO-vu Listu svjetske kulturne baštine.
Bonus video:
