Njemačka nobelovka Herta Miler, zvijezda 62. Sajma knjiga u Beogradu, izazvala je i negodovanje i aplauze publike na književnoj večeri u punom Jugoslovenskom dramskom pozorištu, tokom koje se osvrnula na bjekstvo iz rodne Rumunije 1987. godine, prirodu komunističkih diktatura u Istočnoj Evropi, kao i na današnje odnose u svijetu i posebno na ulogu Rusije i NATO-a, koje je opisala kao svojevrsno zlo i dobro, a ispričala je i neke detalje iz ličnog i porodičnog života koji su joj inspiracija za književna djela i decidne političke stavove.
Veče je nazvano “Logika 29. februara”, jer je to bio datum koji je, kako i sama vjeruje, namjerno pogrešno napisan u njenom pasošu po izlasku iz Rumunije 1987. godine, zbog čega je imala dodatnih administrativnih i drugih teškoća. “Formalno gledano, nikada nisam ni otišla iz Rumunije”, rekla je Herta Miler, sa kojom su vodili razgovor nemački novinar i pisac Mihael Martens i pisac i prevodilac Ivan Ivanji.
Već sam početak razgovora o njenom odlasku iz Rumunije doveo je do polemike sa Ivanjijem, koga je interesovalo da li je razmišljala o tome da prebjegne u Jugoslaviju, s obzirom na to da nije pripadala Istočnom bloku i bila je zemlja iz koje se slobodno moglo putovati širom svijeta. Herta Miler je na to odgovorila odrično, a prve reakcije negodovanja publike izazvala je poređenjem strahota rumunske diktature sa kultom ličnosti Josipa Broza Tita u Jugoslaviji za koji je saznala još kao vrlo mlada, kada je iz sela banatskih Njemaca u kojem je odrasla uspijevala da uhvati signal jugoslovenske televizije. Na rumunskoj je, kako je navela, bilo moguće gledati samo dva sata dnevno program i saznati pritom jedino da li je Čaušesku u zemlji ili je negdje otputovao.
Ivanji (1929), koji je više od 20 godina bio prevodilac za njemački jezik Titu i drugim državnim i partijskim funkcionerima, još nekoliko puta je ušao u polemiku sa gošćom koja je, između ostalog, ispričala da joj je otac bio SS-ovac, a da je majka umrla od posljedica boravka u sovjetskom radnom logoru.
Ivanji, kome su roditelji Jevreji ubijeni na početku Drugog svjetskog rata, a i sam je bio zatočen u Aušvicu i Buhenvaldu, rekao je da su radni logori bili sanatorijumi u odnosu na koncentracione, sa čim se i Herta Miler složila, ali je ponovo izazvala negodovanje među publikom zbog naglašavanja pogubne sovjetske politike, a nepominjanja strahota nacizma.
Na sličan način publika je reagovala i kada je govorila kasnije o ruskom predsjedniku Vladimiru Putinu kao gotovo najvećoj prijetnji miru u svijetu, pogubnoj ruskoj politici prema Ukrajini “samo zbog toga što hoće u EU” i posljedicama ruske politike prema Čečeniji, ne pominjući ulogu zapadnih zemalja u bilo kakvom negativnom kontekstu, čak i kada je govorila o sirijskoj krizi i izbjegličkom talasu koji je protekle dvije godine zapljusnuo Evropu, a posebno Njemačku.
Simpatije publike Herta Miler osvojila je pričom o prijatelju svoje majke iz radnog logora, na čijem je životnom iskustvu zasnovala roman “Ljuljaška daha”, koji je sa njim zapravo i počela da piše, ali je on u međuvremenu preminuo.
Prema riječima Herte Miler, tek poslije njegove smrti saznala je da je radio za tajnu službu Sekuritatea. Rekla je da je zahvalna što to nije znala za njegova života, jer bi vjerovatno pogrešno reagovala na tu informaciju, a kasnijim istraživanjem ustanovila je da je bio prinuđen da prihvati da radi za službu, jer je bio homoseksualac i praktično bi odmah poslije radnog logora ponovo završio u zatvoru. Posebno je bila srećna kada je saznala da je za deset godina napisao svega šest do osam izvještaja, što znači da je maksimalno izbjegavao da se podvrgne normama tajne službe.
Na priču o praštanju čovjeku koji je radio jedan od najomraženijih poslova, Herta Miler je dobila prvi aplauz publike, a drugim je ispraćena na samom kraju, kada je rekla da svako ima pravo na mišljenje i da se ne libi da kaže svoje, te da je odgovarala na pitanja iskreno, jer smatra da bi bilo kako drugačije bilo nepristojno prema publici.
Potresan odlomak romana “Ljuljaška daha”, koji govori o gladi u radnom logoru, kao i odlomke iz drugih romana prevedenih na srpski, pročitala je glumica Mirjana Karanović.
Herta Miler dobila je 2009. godine Nobelovu nagradu za književnost. U Srbiji su dosad prevedena tri njena prozna djela - “Ljuljaška daha”, Laguna, 2010, “Čovek je veliki fazan na ovom svetu”, Laguna 2011, “Lisac je oduvek bio lovac”, Laguna 2015, kao i knjiga izabranih pjesama “Mačke na parkingu” (2010).
Herta Miler gostovala je 23. oktobra i na 62. Sajmu knjiga, u okviru kojeg učestvuje u programu “4 zemlje 1 jezik”.
Bonus video:
