Želim sa vama da podijelim jedan magični svijet! Radi se o svijetu koji je nastao iz mašte genija Hayao Miyazakija, jednog od meni najboljih, a svakako najpoznatijih animatora ikada, piše Sanja Gardašević (Kokica.me). U ovom postu ću pokušati da vam približim njegov rad i da vam preporučim meni najdražih pet filmova. Zato se fino smjestite, uzmite šoljicu toplog čaja (ili možda tople čokolade?), pa da krenemo.
Tokom svoje veoma uspješne karijere filmskog režisera, animatora, ilustratora, producenta i scenariste, Hayao Miyazaki je stekao reputaciju vrhunskog pripovjedača. Širom svijeta je njegovo ime sinonim za prelijepe animirane filmove sa dobro razrađenim likovima, dubokom tematkom i muzičkom pozadinom (živio Joe Hisaishi!) koja i dugo posle gledanja filma ostaje sa vama.
Šest decenija njegovog stvaralaštva je obilježeno kreiranjem nekih od kultnih filmova japanske animacije i približavanje iste Zapadu. Njegovi najpoznatiji filmovi su napravljeni u okviru filmskog studija Ghibli, kojeg je osnovao 1985. godine u Tokiju sa svojim partnerom Isao Takahatom. Do danas, studio Ghibli je napravio 19 dugometražnih filmova od kojih se 8 nalazi među 15 najuspješnijih japanskih animiranih filmova. Miyazaki je učestvovao kao režiser, producent i/ili pisac u izradi svakog od njih.
Što je to što njegove filmove čini jedinstvenim?
Ono što ja smatram fascinantnim jeste da su svi njegovi filmovi rađeni ručno, tradicionalnom metodom ručnog oslikavanja (sa izuzetkom određenih djelova u filmu “Princess Mononoke” gdje je uvedena kompjuterska animacija) i najčešće oslikavani akvarelom.
Miyazaki smatra da je “crtanje rukom na papiru osnova animacije” i da se samo na taj način može postići nivo preciznosti i detalja na kojima on insistira. On je, inače, poznat po uključenosti u svaki od filmskih ostvarenja Ghibli studija, kao i po tome što pažljivo prekontoliše svaki od kadrova, sliku po sliku, prije nego što budu odobreni za produkciju, kako bi se sam uvjerio u njihov kvalitet.
Sa druge strane, akvarel je odigrao ključnu ulogu u predstavljanju svih tih divnih motiva prirode po kojima su njegovi filmovi unikatni. Od zelenih prostranstava, detaljnih prikaza poljskog cvijeća, plavog neba ili šarenog morskog dna, bez obzira da li se radi o Sci-Fi filmu ili o filmu smještenom između dva svjetska rata, Miyazakijevi filmovi će svaki put da vas oduševe samom ljepotom animacije.
Naravno, osim po svojoj preciznosti i tehnici crtanja, Miyazaki je poznat i po određenim temama koje predstavljaju lajt motiv njegovih filmova. U prvom redu je to odnos sve bržeg tehnološkog napretka i prirode, feminizam i uloga žena u japanskom društvu, fascinacija mogućnosću čovjeka da leti, sukob dobra i zla, kao i uništenje koje donosi rat. Takođe, uvijek je tu uključena određena doza optimizma, radoznalosti i zadivljenosti svijetom koji nas okružuje.
Sve navedene teme se mogu povezati sa događajima koje je Miyazaki doživio u svom djetinjstvu. U jednom od rijetkih intervjua je na temu svog djetinjstva rekao:
To je za mene bio jedan nesrećan period […] Bio sam frustriran jer je priroda – planine i rijeke – bila uništavana u ime ekonomskog progresa.
Bombardovanje Hirošime i Nagasakija je podstakla japansku filmsku industriju u cjelini na ispitivanje tema prebrzog razvoja društva i nekontrolisanog razvoja tehnologije. Obilježen događajima Drugog svjetskog rata i činjenicom da je njegov otac proizvodio djelove za borbene avione, Miyazaki se tokom života identifikovao kao liberal i pacifista.
Miyazakijevi filmovi takođe prikazuju mnoštvo jakih, nezavisnih djevojčica, djevojaka i žena, od kojih su mnoge upravo glavni likovi, bez obzira na to da li su predstavljeni kao pozitivni ili negativni likovi. Pišući o ovoj temi, kritičari najčešće navode primjer iz “Princess Mononoke”, koji opisuje žene koje su spašene iz bordela i kojima je pružena prilika za posao, kao pokazetelj njegovog poštovanja prema ženama, njihovih prava i dostojanstva, bez obzira na njihov društveni položaj. Ukoliko uzmete u obzir patrijarhalnu japansku kulturu, moći ćete da uvidite jačinu njegove poruke.
Ipak, sve ovo je nešto što morate da doživite i osjetite sami. Teme kojima se Miyazaki bavi su veoma značajne, ali ono što čini da se poistovjetimo sa njima jeste način na koji to radi.
So many options!
Postoji mnogo osnova po kojima bih mogla da vam preporučim Hayaove animirane filmove – od fenomenalne muzičke podloge, prelijepe animacije, kvalitetne priče, pa sve do u uvida u jednu drugačiju kulturu koju smatram fascinantnom. Iz tog razloga vam toplo savjetujem da pogledate sve Miyazakijeve filmove, ali pošto ipak mora negdje da se počne, preporučujem sledećih pet, sa preporukama za dalje ukoliko vam se dopadnu.
1. MY NEIGHBOUR TOTORO (1998)
Moram da priznam da se Totoro nalazi na prvom mjestu prvenstveno iz sentimentalnih razloga. Dok se možda i ne radi o najbolje urađenom filmu, svakako se radi o meni najdražem, a trebaće vam samo desetak minuta gledanja da shvatite i zašto.
Vidimo svijet iz ugla djeteta – svijet koji je pun nevjerovatnih pejzaža, magičnih bića i nevolja u koje samo djeca mogu da upadnu. Film prati priču dvije djevojčice koje se sa ocem sele u novu kuću na selu kako bi bili bliže svojoj majci koja je u bolnici. Na svom putu nailaze na šumskog duha Totoroa koji im pomaže i, uz pomoć svojih prijatelja, uspijeva da ih oraspoloži.
Film je jednim dijelom autobiografski. Dok su Hayao i njegov brat bili djeca, njihova majka je dugo bolovala od spinalne tuberkuloze. Miyazaki je jednom prilikom rekao da bi film bilo previše bolan za napraviti da su glavni likovi bili dva dječaka umjesto dvije djevojčice. Interesantno je što je film doživio popularnost tek 2 godine nakon lansiranja, nakon što su počele da se proizvode i prodaju plišane igračke sa likom Totora.
Ukoliko se zaljubite u Totoroa, dajte šansu i filmu po imenu Ponyo. Radi se o animiranom filmu koji je takođe namijenjem prvenstveno djeci, ali u kojem jednako uživamo i mi malo stariji.
2. SPIRITED AWAY (2001)
Ukoliko Totoro ipak nije po vašoj mjeri, preporučujem da počnete sa “Spirited Away”, najpopularnijem i najnagrađivanijem dugometražnom ostvarenju studija Ghibli. “Spirited Away” je, i po priznanjima i po finansijskom rezultatu, nauspješniji Miyazakijev film. U centru zbivanja je sasvim obična djevojčica Chihiro čiji se roditelji naglo pretvaraju u svinje u toku selidbe u njihovu novu kuću na selu. Ona zatim provodi ostatak filma pokušavajući da ih spase i upoznajući i pomažući mnoštvu likova da riješe svoje probleme uz put.
Preporučujem da film pažljivo gledate jer je pun simbolike. Nedavno je objašnjeno da transformacija Chihirih roditelja predstavlja pohlepu koja je nastupila među japanskim narodom tokom recesije 8o-ih godina prošlog vijeka. U jednom trenutku u tradicionalnu japansku banju u kojoj Chihiro radi, dolazi “smrdljivi duh” koji želi da se okupa. Tek nakon što Chihiro uz pomoć svojih kolega izvadi dršku bicikla koja viri iz predjela njegovog kuka, vidimo da je to, u stvari, duh zagađene rijeke koji je bio deformisan smećem koje ljudi bacaju u rijeku.
Ukoliko vas Chihiro uvuče u svoj svet, pogledajte The Secret World of Arrietty. Radi se o jednom od novijih filmova studija Ghibli, iz 2011. godine.
3. PRINCESS MONONOKE (1997)
Princess Mononoke je jedan od najvoljenijih filmova Studija Ghibli koji je vremenom dostigao nivo kulta i na čijem se razvoju radilo punih 16 godina. Film se fokusira na 2 najzapaženije teme Miyazakijevih djela: snažne ženske likove i sistematsko uništavanje prirode od strane čovjeka. Data nam je slika očaravajuće šume koja je polako uništavana razvojem modernog grada koji se bavi proizvodnjom oružja. Istovremeno, film šalje poruku da možda možemo pokoriti prirodu i njene zaštitnike, ali da je veliko pitanje da li će nam se svidjeti posljedice toga.
Kako je film “Nausicaa” bio u velikom dijelu editovan kako bi se prilagodio američkom tržištu, studio Ghibli se bojao da će se to opet desiti. Kako bi to spriječio, jedan od producenata je predstavniku Miramaxa simbolično poslao autentični japanski mač, katanu, sa porukom: “Bez rezova”.
Ukoliko vam se svidi “Princess Mononoke”, preporučujem da pogledate “Nausicaa of the Valley of the Wind” iz 1984, dugometražni animirani film koji je prethodio osnivanju studia Ghibli, i “Laputa: Castle in the Sky” iz 1986. godine koji je njihov prvi dugometražni film. Oba se bave tematikom koja je vrlo slična “Princess Mononoke”.
4. HOWL'S MOVING CASTLE (2004)
“Howl's Moving Castle” predstavlja ekranizaciju istoimenog romana Diane Wynes Jones iz 1984. godine. Radi se o fantastičnoj priči sa dva zaraćena kraljevstva, velelepnim dvorcima (od kojih jedan i “hoda”), demonom vatre, dječakom koji ne želi da odraste i djevojkom koja je, pod težinom svojih odgovornosti, zaboravila kako da bude mlada. Za razliku od ratne i tematike očuvanja prirode u ostvarenjima studija Ghibli, tematika ovog filma je odrastanje.
Film je osvojio brojna priznanja među kojima je i nominacija za Oskara u kategoriji Najbolji animirani film 2006. godine.
Ukoliko vam se dopadne “Howl's Moving Castle”, pogledajte “Kiki's Delivery Service”, iz 1989. godine. Radi se o prvom pravom box-office uspjehu studija Ghibli sa zarađenih preko 18 miliona dolara samo 4 godine nakon njegovog osnivanja.
5. THE WIND RISES (2013)
Sa najmanje fantastičnih elemenata i izuzetno ozbiljnom tematikom, “The Wind Rises” je “najodrasliji” od svih Miyazakijevih ostvarenja. “The Wind Rises” je spoj biopije Jiro Hirokoshija, kreatora Mitsubishi A6M “Zero” borbenih aviona koje je japansko carstvo koristilo u Drugom svjetskom ratu i koji su se dugo smatrali nepobjedivim, i Miyazakijeve istoimene mange bazirane na kratkoj priči “The Wind Has Risen”, japanskog pisca Tatsuo Horija. Kažu da je cijeli film inspirisan Horikoshijevom izjavom:
Sve što sam želio da uradim jeste da kreiram nešto prelijepo.
Film prati najvažnije momente Horikoshijevog života i predstavlja značajne istorijske događaje iz tog perioda, kao što su veliki zemljotres u Kanto regiji, Veliku depresiju, epidemiju tuberkuloze i Japan zahvaćen talasom rata. Iako je osvojio sjajne kritike, zbog načina na koji se bavim ovim tematikama, Miyazaki je naišao na negodovanje i u Japanu i u inostrastranstvu. Japanci su ga kritikovali jer su smatrali da se bavi anti-ratnom politikom, a Amerikanci zbog toga što je Jiro navodno oslobođen krivice za svoje akcije.
Ukoliko vam se svidi “The Wind Rises”, preporučujem da pogledate “Porco Rosso” iz 1992. i “Grave of the Fireflies” iz 1988. godine. Napomena: Ukoliko se odlučite za “Grave of the Fireflies”, pripremite maramice.
Za mene, i mnoge ljubitelje studija Ghibli, “The Wind Rises” ima poseban značaj jer je to poslednji dugometražni animirani film koji je Miyazaki kreirao. Naime, nedugo nakon lansiranja filma, Miyazaki je objavio da se povlači iz Studija Ghibli, a ubrzo se i sam studio (nadamo se privremeno) zatvorio.
Filmove Hayao Miyazakija obično ili baš volite ili baš ne volite. I ako ih baš volite, imate svoje favorite koje uvijek veoma glasno i žustro branite, što opet svjedoči o tome koliko vas dirnu u srce. Zato vas molim da im svima date šansu i da javite koji su vam se najviše svidjeli ili u kojima ste se najviše pronašli.
p.s. Ukoliko budete u mogućnosti da posjetite muzej studija Ghibli u Japanu, molim vas da me spakujete u kofer i povedete sa sobom. Mala sam, ne jedem puno i neću smetati!
Bonus video:
