“Smatram da se Jugoslavije treba sjećati samo utoliko, ukoliko je u njoj bilo pobune, modernizacije, emancipacije i alternative, odnosno koliko je u njoj bilo napora za dosezanje pravednije budućnosti. YU retrovizor treba okrenuti naprijed”, zapisao je slovenački kulturolog Mitja Velikonja u naučnom zborniku “Jugoslavija u istorijskoj perspektivi”, koji je ovog ljeta objavio Helsinški odbor za ljudska prava Srbije. Helsinški odbor predstavio je i novi portal “ YU historija”, koji, zajedno sa zbornikom, za cilj ima da doprinese normalizaciji odnosa u regionu kroz činjenice, argumente i multiperspektivnu istoriju Jugoslavije. Knjiga i portal proizvod su trogodišnjeg projekta na kojem su radili istrazivači iz cijele bivše Jugoslavije. Ključni akter u nastajanju zbornika je istoričarka Latinka Perović, koja kaže da “istoriografija daje naučni autoritet za stvaranje javnog kosenzusa o dosadašnjim zabludama vezanim za Jugoslaviju”.
Svojim predlogom Mitja Velikonja osporava oprečne, a uvriježene stavove o Jugoslaviji: negativističke, koje preovladavaju u Hrvatskoj, naročito u zvaničnim tumačenjima njenih vlasti, i sentimentalno-nostalgične, koji su česti u Srbiji, pretežito među građanima koji se još sjećaju mirnijih i bogatijih jugoslavenskih vremena, kada se - kako narodno sjećanje izražava - “slobodno putovalo na more”.
A to i jest namjera ove knjige: preispitati, i ako treba osporiti, preovlađujuća tumačenja Jugoslavije i njenog raspada u nasilju i patnji, o čemu se govori svakojako, ali gotovo nikada razumno. Ali, knjiga se može čitati i kao izvanredan “uvod u Jugoslaviju”, kvalitetan studijski udžbenik za one koji od dobronamjernih izvora žele da doznaju relevantne informacije i tumačenja o vjerovatno najviše manipulisanoj i najzamagljenijoj temi današnjeg postjugoslovenskog prostora.
Smisao zbornika u uvodu definiše urednica Sonja Biserko, koja vodi Helsinški odbor za ljudska prava Srbije i jedna od tamošnjih najuglednijih aktivistkinja za ljudska prava: “Većina građana u zemljama naslednicama nema pravo razumevanje uzroka raspada bivše države i ratnih stradanja. Stvorene su jake kolektivne i individualne emocije i impresije, ali izostaje suštinsko poznavanje druge Jugoslavije, kao i međusobno poznavanje naroda koji su je činili. To naročito važi za mlade generacije koje gotovo nemaju nikakav odnos prema bivšoj Jugoslaviji i gotovo nikakvo poznavanje regiona. Njihov odnos prema drugim etničkim zajednicama kreće se u rasponu od potpune indiferentnosti do ekstremne netrpeljivosti. To je posljedica distanciranja od Jugoslavije svih zemalja nasljednica koje su svoju istoriju nacionalizovale i u velikoj meri falsifikovale”.
Zbornik obuhvata četiri dijela. U prvom, zagrebački istoričar Drago Roksandić piše pregled “jugoslovenstva prije Jugoslavije”. Izlaže genezu pojma “jugoslovenstvo” i objašnjava intelektualne i duhovne temelje ideje o političkome zajedništvu Južnih Slovena. Njegov zaključak - kao uostalom i zaključci njegovih saradnika u knjizi - nije optimističan: “Tragedije i traume”, piše Roksandić sažimljući današnji trenutak, “svakidašnjica su miliona ljudi, nekadašnjih građana SFR Jugoslavije, a svakovrsne tranzicije iz proskribiranog 'jednoumlja' kao da nemaju kraja. Dok su Slovenija i Hrvatska uspjele postati članicama EU, veliko je pitanje kada će bilo koja druga država nastala ratnim raspadom Jugoslavije ući u njezino članstvo, iako to sve one većinski žele. Istovremeno su sve prepoznatljiviji obrisi repriznog pretvaranja 'Zapadnog Balkana' u globalno poprište imperijalnih konfrontacija. Na Balkanu ništa novo”.
Drugi, najopsežniji dio, posvećen je “jugoslovenskom iskustvu u nacionalnim perspektivama”. Po jedno je poglavlje posvećeno jednoj republici, o kojoj je pisao autor iz te sredine, te po jedno, ravnopravno poglavlje, Kosovu i Vojvodini. Dio o Crnoj Gori, pod naslovom “Crna Gora i Crnogorci u Jugoslaviji - Gubitak državnosi i njena obnova” napisao je istoričar prof. dr Šerbo Rastoder, navodeći da je “Crna Gora u XX vijeku primjer 'ubrzane istorije', u kojoj dramatika promjena i složenost istorijskih pojava dodatno osnažuju fenomenologiju njene istorije i njene uglavnom ideologizovane percepcije”.
U trećem dijelu knjige, “Jugoslavija u istorijskoj perspektivi 1918-1991”, objavljeno je šest tekstova posvećenih “temama iz jugoslavenskog života”: društvu kao takvome, svakodnevici, privredi, umjetnosti i kulturi, vanjskoj politici bivše države s naglaskom na pokret nesvrstanih - autor je Tvrtko Jakovina - i “ YU retrovizoru”, načinima na koja se današnja postjugoslavenska društva sjećaju zajedničke države. Posljednji, zaključni dio donosi dva teksta, jedan o problemima transformacije postjugoslavenskih društava, kao i tekst u kojem ekonomista Vladimir Gligorov pokušava da objasni uzroke raspada. Ni Gligorov se nije trudio da se odupre tradicionalnome beznađu nad usudom Balkana.
“Integrativni i dezintegrativni podsticaji čine se prilično konstantnim”, piše.
“Bezbjednost i blagostanje nesumnjivo upućuju na potrebu saradnje i uklanjanja prepreka koje joj stoje na putu. Iz istorijskih razloga, pravičnost takođe. Jugoslavija je raskomadana uz dodatnu akumulaciju nepravdi, koje se, uostalom kao i ranije, uglavnom sporo ili nikako ne ispravljaju. Nezavisno od naslijeđenih nepravdi, gledano unaprijed, sadašnjost uređenja čitavog prostora djeluje kao trajni izvor novih nepravičnosti i nepravdi. Praktično, na svim nivoima i u svim oblicima - ličnim, kolektivnim, ljudskim, svojinskim, političkim i konačno, u svim oblicima zaštite prava", objašnjava Gligorov, i zaključuje: "Osnovni nedostatak je i dalje onaj koji je bio i na samom početku - nesklonost liberalnoj misli i neodrživost demokratije. Problemi su isti, rješenja takođe, potrebne idejne i političke sposobnosti su ostale ograničene”.
Projekat za političare, medije...
Kako se navodi na sajtu, naučnici iz bivših jugoslovenskih republika koji se rukovode istorijskim činjenicama, a ne “politički motivisanim pristupom jugoslovenskoj istoriografiji”, udružili su se u prvom regionalnom naučnom poduhvatu interpretacije istorije Jugoslavije.
Teme kojima se portal i knjiga bave, pokrivaju period nakon Prvog svjetskog rata, preko perioda socijalističke Jugoslavije nakon Drugog svjetskog rata, pa sve do “krvavog raspada”, odnosno ratova tokom devedesetih godina prošlog vijeka.
“Duboki razdori koje su za sobom ostavili ratovi devedesetih opstajaće na putu pomirenja i normalizacije odnosa nekadašnjih jugoslovenskih naroda sve dok istorijska istina bude zamagljivana, zloupotrebljavana i manipulisana”, navodi se na sajtu.
Dodaje se da će teme obrađene u knjizi, ali i one koje će na sajtu obrađivati timovi istaknutih istoričara iz svih sedam država nastalih nakon raspada Jugoslavije, najviše obraćati mladim ljudima.
“Mladima koji su potencijalni donosioci odluka i kreatori javnog mnjenja - kako bi ih osposobili da razlikuju misinterpretacije, distorzije i revizionizam od istorijskih činjenica s jedne, i zalažu se za demokratska načela s druge strane”, piše na sajtu.
Projekat je takođe usmjeren i na tvorce nastavnih programa, političare , akademike, medije i druge “pred kojima je danas izazov EU agende za normalizaciju odnosa na Zapadnom Balkanu”.
Bonus video:
