“Spreman sam da umrem. Nadam se da nije previše neprijatno. To je to od mene... Velika je promjena blizina smrti. Ja sam uredan momak i volim da dovršim stvari koje sam započeo”, rekao je u nedavnom intervjuu za ”Njujorker” Leonard Koen, koji je premiuo u četvrtak u svom domu u Los Anđelesu.
Pjesnik i romanopisac, kao tekstopisac, Koen je bio književna koliko i muzička figura. U ranim danima karijere, njegov roman “Divni gubitnici” (1966) naveo je kolumnistu “Boston glouba” da napiše da “Džejms Džojs nije mrtav. On živi u Montrealu pod imenom Koen”. Ipak, Koenu je bilo suđeno da se afirmiše kao tekstopisac, nakon što ga je tako duboko očarala pojava rok muzike, više nego bilo koga od njegovih savremenika. “Uvijek sam volio rok...Sjećam se koliko sam olakšanje i zahvalnost osjetio kada sam prvi put čuo Prislija, jer su sve one stvari koje smo on i mi tako dugo osjećali konačno našle svoj poseban vid izražavanja”.
Njegov debitantski album, “Songs of Leonard Cohen”, objavljen je u decembru 1967. godine, i iako nisu svi voljeli njegov tužan ton, pjesme koje je donio, kao što su “Suzanne”, “So Long”, “Marianne” i “Sisters of Mercy” pokazaće se kao temelj njegovog repertoara u ostatku duge muzičke karijere.
U svojim kasnijim godinama postao je budistički sveštenik i proveo šest godina tokom '90-ih izolovan u manastiru na planini Baldi u Kaliforniji, gdje je bio poznat kao Džikan (Tihi). Fanovi često traže duhovno vodstvo od svojih idola, ali Koen je bio bio rijedak primjer onoga ko im je to zapravo i mogao pružiti.
U susjednoj Srbiji ušao je u školsku lektiru, a književnik i Koenov srpski izdavač, Vladislav Bajac, u svom romanu “Hamam Balkanija”, uz nobelovca Orhana Pamuka nalazi mjesta i za pisce poput Alberta Mangela, Alena Ginzberga i Leonarda Koena.
Romanu “Divni gubitnici”, čiji je glavni lik indijanska svetica iz 17. vijeka, a radnja se vrti oko ljubavnog trougla, pripisivani su razni epiteti: od opscenog i buntovnog do izvanrednog i hrabrog romana. U tom postmodernističkom vrtlogu svoje mjesto našli su i separatistički pokret Kvebeka, sukobi kanadskih anglofona i frankofona, uz obilje ogleda seksualnosti, sa primjesama droge i misticizma. Iako je za jedno djelo kanadske književnosti dobio ne tako uobičajenu, zapravo zavidnu međunarodnu pažnju, samo nekoliko književnokritičkih radova se usudilo da o njemu promišlja na ozbiljan način. Pored zbirke pjesama “Snaga robova”, sa kojom dijeli teme, kao i slikovitost i figurativnost jezika, ovaj roman predstavlja kulminaciju Koenovog literarnog razvoja, iako je autor za roman kazao da je “više posljedica sunčanice nego knjiga”. Podjednako se može tvrditi da je riječ o najizazovnijem i najpronicljivijem do sada napisanom romanu o Kanadi i njenim stanovnicima.
Ovaj roman često se doživljava i kao ironična ili demonična parodija Biblije; vjera je ovdje zamijenjena magijom. Fenomen neprekidnog stvaranja, rađanja, gubi se u prisustvu čitave plejade siročadi. Nevjesta i mladoženja, tradicionalno predstavljeni u figurama Svete Katarine Tekakvite i Hrista, parodirani su u liku Edit i njenog Danskog Vibratora (D. V.!). Dominantna vremenska dimenzija Biblije odnosi se na sadašnje vrijeme - dešava se dok se čita; tako i F. u svom pismu naglašava da će pokazati naratoru „kako se dešava”. U romanu apokaliptične slike euharistije prerastaju, između ostalog, u pravi kanibalizam, u demonsku priču o mučenju i sakaćenju. Iskupljujuće žrtvovanje tijela i krvi, hljeba i vina, prikazano je u liku Svete Katarine, tog „propupelog belog ljiljana koji je Baštovan zalivao krvlju mučenika”. Ovaj simbolizam bijelog/crvenog shvata se ironično u kontekstu ključnog romanesknog konflikta između Bijelog Čovjeka i Crvenog Čovjeka. Katarina Tekakvita se nakon smrti čak i preobraća u biće bijele rase. Indijanka Edit, koja podjednako želi da bude neko drugi, priređuje iznenađenje svom mužu koji kazuje: “dočekala me je skroz premazana crvenom mašću, a ja sam mislio na svoju belu košulju.” Nedugo zatim Edit postaje krvavi leš opružen na dnu otvora za lift.
Koen se doista poigrava strukturom romana, ali esencijalno jedinstvo djela nalazi se van vremenskih i prostornih granica priče i likova; ono leži u koherentnosti samih slika. „Knjiga prva: Povest svih njih”, patnička je ispovijest neimenovanog naratora-istoričara čije kazivanje, ispunjeno pomenima raznolikih tjelesnih izlučevina, stupa u saglasje sa činjenicom da njegovo tijelo tavori u stanju konstipacije. U poglavlju „Dugačko pismo od F.”, koje u duševnoj bolnici za poremećene kriminalce piše izvanredni, nestalni revolucionar-tiranin, upoznajemo se sa naratorovim učiteljem i njegovim „sistemom” viđenim iz perspektive poraza. Poslednja fantazija o F.-ovom bekstvu vodi do „Knjige treće: ’Divni gubitnici’ - Epilog u trećem licu”. U formalnom smislu, ovaj romaneskni dio je najkonvencionalniji, najbliži tradicionalnom pisanju. Ipak, čak i ovde likovi i temporalne sekvence su stopljeni i nama se, najzad, obraća još jedan narativni glas.
Kakva god da je fabula ovog romana, njen uticaj je minimalan. Ukoliko likovi uopšte uspevaju da zaokupe našu pažnju, to se dešava zbog njihove ekspresivne prirode, sposobnosti da tečno i efektno izražavaju svoje misli. Jezik ovog romana, ako već nije opscen - šta god ta riječ ovdje značila - nesumnjivo je seksualan i senzualan. Majkl Ondatje tvrdi: “Pisati 'Divne gubitnike' u sigurnom, već oprobanom stilu bilo bi ravno kastriranju njegovih moćnih ideja i vulgarne svetosti.” Sam Koen tome bi dodao: “Nema nepristojnih riječi, nikada”. Izgleda da zaista postoji specifičan, tematski razlog korišćenja izuzetno frivolnih, seksualnih jezičkih fraza na onaj način na koji ih Koen upotrebljava. Kao što je slučaj u cjelokupnom njegovom opusu, tako i ovdje djeluje da pisac pokušava da natjera čitaoca da se suoči sa svojom seksualnošću: “Skidajte se, skidajte se, viče mi se, pogledajmo se. Obrazujmo se!”. Jezik bi istovremeno mogao biti i namerno izgrađena prepreka sa kojom se suočavamo prije nego što uopšte primijetimo svu ozbiljnost romana. Tako, primjera radi, na mitingu separatista narator usmjerava pažnju čitaoca ka ženskoj ruci što miluje njegove genitalije, dok se ključna tema engleske dominacije nad francuskom Kanadom obznanjuje u pozadini kroz riječi govornika.
Koen je posebno rijedak spisateljski i pjesnički glas u svjetskoj književnosti, koji bez patetike i klasične depresije pjeva o osami jedinke ili o ljepoti žene.
ZABAVA JE VEĆ TADA BILA ZAVRŠENA
Imah oko 15 leta kada sam s jednom lepoticom otišao u Komunističku partiju Kanade. Tamo su se održavali tajni sastanci i vikali bi na tebe ako si samo minut kasnio. Proučavali smo Mekaranov zakon koji su donele marionete u Vašingtonu i Padlokov zakon njihovih slugu u kolonizovanom Kvebeku; i rekli su neka gadna sranja o mojoj porodici i kako smo došli do para. Hteli su da unište zemlju koju sam voleo (i služio, kao izviđač na moru). Čak i dobre ljude koji su hteli promene mrzeli su i nazivali socijalnim fašistima. Znali su šta će s kriminalcima kao što su moji ujaci i strine znali šta će s mojom jadnom majkom koja je pobegla iz Litvanije s dve zamrznute jabuke i punom maramom nevažećeg novca. Nikad mi nisu dali da se približim curi niti je cura dala da se približim devojci. Postajala je sve lepša dok se nije udala za advokata i sama postala socijalni fašista a verovatno i kriminalac. Ali divio sam se komunistima zbog njihove tvrdoglave privrženosti potpuno pogrešnim idejama. Mnogo godina kasnije našao sam se u sličnoj situaciji: pridružio sam se grupici žilavih fanatika koji su se smatrali Marincima duhovnog sveta. 716 Samo je pitanje vremena: uskoro ćemo pristati ovim splavom na Drugu obalu. Uskoro ćemo odneti ovu plažu na Drugu obalu
Sa engleskog prevela Milena Grujičić
Bonus video:
