Junsko izdanje 1893. godine “The Studio”, londonskog umjetničkog časopisa, bilo je posvećeno raspravi: “Da li je kamera drug ili neprijatelj umjetnosti?” Ako neka sprava može da proizvede realističnu ljepotu pritiskom na samo jedno dugme, da li to obezvređuje “pravu” umjetnost? Isto to pitanje umjetnici postavljaju sebi danas, 130 godina kasnije, govoreći o vještačkoj inteligenciji, piše britanski Telegraf.
Samo u proteklih nekoliko mjeseci vještačka inteligencija “AI” (artificial intelligence) je promijenila svaku sferu umjetnosti na razne načine da je skoro bilo nemoguće da se isprati sve to. Već je jasno da će uticaj vještačke inteligencije, sa svom njenom sposobnošću stvaranja slika, zvukova i riječi koja se brzo razvija, biti definišuća promjena kulturnog života ove decenije. Ono što je manje jasno od toga, jeste da li treba slaviti uspjeh toga ili već strahovati?
Vizuelna umjetnost
Prošlog mjeseca, na kreativnoj kategoriji “Sony World Photography Awards” pobijedila je fotografija koja nije ni bila fotografija. Toliko lijepa, koliko i jeziva fotografija pod naslovom “Pseudomnesia: The Electrician” portret je dvije žena u boji sepije, koje nikada nisu postojale. Boris Eldagsen, 53-godišnji njemački fotograf, napravio ju je koristeći DALL-E 2, alatku vještačke inteligencije, koja je lansirana prije godinu dana. Ona stvara slike kao odgovor na verbalna pitanja; jedna riječ oslika hiljadu fotografija.
Eldagsen je poslao ovu fotku na takmičenje iz zezanja. Čineći to, nije prekršio nikakva pravila, barem zato što se niko nije sjetio da ih ažurira u ovo doba vještačke inteligencije.
“Očekujem da fotografska takmičenja urade svoj posao”, rekao je. Kada je saznao da je pobijedio, uzvratio je da odbija nagradu, objasnivši kako je napravio svoju “fotografiju”. Sony ga je ipak naveo kao pobjednika.
Iznajmio je smoking i odletio u London na dodjelu nagrada, gdje se nadao da će imati priliku da podigne uzbunu zbog umjetnosti vještačke inteligencije (To je umjetnost, kaže, ali nove forme. Ona ne pripada fotografskim takmičenjima). Kad je shvatio da neće dobiti priliku da održi govor, popeo se na scenu i zgrabio mikrofon kako bi objasnio zašto odbija svoju nagradu. Uslijedio je nelagodan trenutak, a potom se sve nastavilo svojim tokom.
Nakon što je niz vijesti pokrenuo raspravu o AI umjetnosti, organizatori dodjele nagrada izdali su izjavu u kojoj se spominju “kreatori koji se bave radom preko objektiva”. Izbjegao je ključnu poentu: Eldagsen je stvorio svoju fotografiju bez korišćenja objektiva.
Izrada AI fotografija kroz postavljanje tekstualnih pitanja, kako to zove Eldagsen “promptografija”, zaista zahtijeva dobre vještine. To je poput fotografije: naravno, svako bi mogao da pritisne nasumično okidač na fotoaparatu i slučajno napravi briljantnu fotku. Pravi umjetnik to može uvijek da uradi. Eldagsenova metoda uključuje 11 specifičnih tekstualnih pitanja, koji pokrivaju sve aspekte muzičke kompozicije.
Stvaranje sjajne fotografije svakako zahtijeva veliki posao, a napraviti osrednju fotku je sada lakše nego ikada. Uvijek je postojao jaz između napora dobro obučenih i amaterskih fotografa, ali sa vještačkom inteligencijom “profesionalci su uplašeni jer taj jaz postaje sve manji”, kaže Eldagsen.
“Užasne fotke iz prošlosti će uskoro nestati”, napominje on.
Za Kejt Krouford, autorku “Atlasa AI”, problem u ovoj sferi se nalazi u pozadini priče. Kada je riječ o izradi AI fotografija, ‘kreativnost’ temelji se na posjedovanju zajedničkih dobara. U 18. vijeku izgubili smo pašnjake; u 21. smo izgubili sve podatke.
Mašine vještačke inteligencije za pravljenje fotografija, kao što su Midjourney i DALL-E2 napravljeni su “kroz temeljna izvlačenja milionskih fotografija i njihovih naslova sa interneta”.
“Svaki put kada skinete fotografiju prijatelja sa odmora ili učestvujete u bilo kakvoj aktivnosti na mrežama, a koja je javno vidljiva, to se skuplja u goleme skupove podataka”, kaže Krouford.
“Ljudi gledaju na proizvod vještačke inteligencije i zapitaju se da li je to zaista umjetnost. Da li je to uzimanje materijala bez saglasnosti vlasnika zapravo ona realnost u kojoj želimo da živimo?”
U januaru je karikaturistkinja Sara Andersen pokrenula kolektivnu tužbu protiv londonske kompanije koja stoji iza firme “Stable Diffusion”, koja se od avgusta bavi kreiranjem fotki u stilu bilo kojeg umjetnika koji vam se sviđa, uključujući Andersen. “Getty Images” najavio je da će pokrenuti sopstvenu tužbu u februaru, tvrdeći da je “Stable Diffusion” generisao fotografije koje su gotovo identične sa njihovim fotografijama koje su zaštićene autorskim pravima, a neke su čak reproducirale vodene žigove koje “Getty” stavlja kako bi spriječio plagijat.
“Stable Diffusion” koji treniraju svoje vještine pomoću ogromne baze podataka izvučenih fotografija LAION-5B (“5B” označava pet milijardi). Masovno izvlačenje fotki bez prethodnog traženja pristanka vlasnika do sada se u SAD-u smatralo legalnim kao “pošteno korišćenje”. Nekim ljudima to ne smeta.
“Lično ja, kao umjetnik, sam došao do zaključka da ne mogu da zaštitim fotografije koje sam stvorio tokom svog života,” rekao je Eldagsen opušteno. Ali drugima to smeta. Dva umjetnika, Met Drajharst i Holi Herndon, prošle godine su izradili web stranicu nazvanu haveibeentrained.com, koja se koristi u svrsi provjeravanja da li su određene fotke korišćene u setovima za obuku AI-ja. Jedna žena je otkrila da je fotografija koju je doktor snimio za njenu privatnu medicinsku dokumentaciju nekako se našla u bazi LAION-5B.
Otkako je “Stable Diffusion” pristao da sarađuje sa haveibeentrained.com kako bi ljudi mogli da maknu svoje fotografije iz baze, više od jedne milijarde fotki je izbačeno.
U martu Adobe je izdao konkurentski “AI image maker”, obučen samo na fotkama kojima su istekla autorska prava i onima na koje Adobe već posjeduje prava.
Ipak, čak iako su podaci za setove prikupljeni legitimno, mnogi umjetnici su zabrinuti za svoju profesiju, radije bi bojkotovali AI. Veliki dio problema usmjeren je na žanrove u kojima je vrijednost fotografije kao umjetnosti sekundarna u odnosu na njenu upotrebu u drugim svrhama: za prodaju proizvoda, dijeljenje informacija ili uljepšavanje teksta, odnosno u onim područjima, u kojima je kvalitet najbitniji.
Ilustratori su posebno nelagodni.
“Ovo je zapravo najveća pljačka vještačkih djela u cijeloj istoriji”, kaže se u otvorenom pismu, koje su potpisale stotine umjetnika.
“Ako mislite da ovo zvuči alarmantno, uzmite u obzir da je rad generisan vještačkom inteligencijom već korišćen za naslovne strane knjiga, a i kao urednička ilustracija, potiskujući ilustratore… Generativna umjetnost vještačke inteligencije je vampirska, prožeta umjetničkim djelima prošlih generacija, iako oduzima život iz živih umjetnika”, stoji u pismu.
U kinematografiji se već koristi AI
Vještačka inteligencija a prebacivanje teksta u video imala je svoj pik prošlog septembra, kada je Meta predstavila “Make-A-Video”, digitalnu alatku koja može da generiše kratke nijeme filmove iz jedne rečenice. Google je najavio konkurentski proizvod, “Imagen”, nedjelju dana kasnije. Oba su još uvijek dostupna samo određenom broju ljudi koji ih trenutno testiraju, ali u martu je organizacija za vještačku inteligenciju sa otvorenim pristupom “Hugging Faceu” napravila sopstvenu alatku za pretvaranje teksta u video, “ModelScope”. Uskoro je postao viralan zbog strašnog filma - podstaknutim stihom “Will Smith eating spaghetti”, u kojem glumac kao opsjednuto jede pune šake tjestenine.
Povezani članci
Sve je to dobra zabavno, ali da li bi glavni režiser, kao što je Baz Larman, čiji je nedavni biografski film o Elvisu bio nominovan za osam Oskara, vidio ikakve mogućnosti u vještačkoj inteligenciji?
“Već je koristimo. Na Elvisu smo upotrijebili vještačku inteligenciju kako bi spojili njegovo lice sa Ostinom Butlerom, glavnim glumcem. Mislim da je to nešto što, ako se koristi na pravi način, može biti od velike pomoći”, rekao je.
Larman vjeruje da će pomoćne alatke AI i avatari jednog dana biti svuda i da ćemo prestati da ih se bojimo. Stvar je kao i sa telefonima.
“Kad su tek došli na tržište, koristili su ih samo vodoinstalateri i trgovci. Ostali su se zgrozili tom idejom”, prisjetio se on.
Govoreći o vještačkoj inteligenciji na snimanjima, Larman je rekao:
“Kao kreativna osoba ne bojim je se... Kada bih rekao [AI], ‘Napiši mi scenario u svom stilu o Kralju Liru’, nedostajao bi osjećaj ljudskosti. Mane, nesavršenosti, ono što nas čini ljudima”.
Ipak, postoji mnogo nedostataka u “The Great Catspy”, filmskom trejleru generisanom vještačkom inteligencijom koji je postao viralan 10 dana kasnije, prvi koji kombinuje video, muziku i govor. Tu se vidi česta anomalija kod ljudi u vještačkoj inteligenciji, a to su čudne ruke. Ali svejedno je impresivno. Sjaj animacije iz doba džeza, koji lažira sjajni stil Larmanovog filma “Veliki Gatsby” iz 2013. godine, prosto je jeziv.
Holivud već decenijama koristi slike generisane na kompjuterima (CGI), ali sve do nedavne popularnosti AI, bio je previše spor, skup i zahtijevao je trud. Kada je britanski glumac Henri Kevil morao ponovo da snimi scene za Ligu pravde iz 2017. godine, ali nije mogao da obrije brkove koje je puštao za drugu ulogu, koristio se CGI kako bi ih izbrisao, a to je koštalo 25 miliona dolara. Sa stvarno naprednom vještačkom inteligencijom, takva promjena mogla bi da se obavi bez problema u jednom poslijepodnevu.
Novi sitkom, “Deep Fake Neighbor Wars”, nedavno je dokazao da sada svakom glumcu možemo uvjerljivo dati lice, recimo, Idrisa Elbe ili Grete Tanberg, čak i sa relativno skromnim britanskim televizijskim budžetom.
“Možda me sjutra udari autobus i to je to, a nastupi se mogu nastaviti u nedogled”, rekao je Tom Henks.
Da li bi publika platila da gleda isključivo digitalnog Henksa?
“Postoje neki ljudi kojima je svejedno, kojima to neće praviti nikakvu razliku”.
Kijanu Rivs se, naravno, decenijama bori protiv “Matrixa”.
“Od 1990 do 2000-ih godina, imao sam digitalno promijenjenu izvedbu”, rekao je novinaru.
“Dodali su suzu na moje lice, a ja sam samo rekao, ‘Šta?!’ Bilo je kao da nisam ni morao da budem tamo u tom momentu... Kada glumiš u filmu, znaš da ćeš biti montiran, ali ti učestvuješ u tome. Ako odete u zemlju gdje se dosta toga fotošopira i montira, tamo neće biti bitno bilo koje vaše mišljenje”.
Od tada Rivs traži da mu se u ugovore doda klauzula koja propisuje da se sa njegovim izvedbama neće digitalno manipulisati.
Glumci koji nisu zaštićeni takvom klauzulom mogli bi biti uznemireni poslovanjem kompanija kao što je “Flawless AI”, čije uređivanje pomoću vještačke inteligencije može da svede.
Sinhronizovano na drugi jezik? Nema problema, mogu sinhronizovati usne glumca s novim dijalogom. Psovke? Ni one više nijesu problem.
Vizualna manipulacija ustima glumaca ne bi bila od velike koristi ako AI ne bi mogao prilagoditi i njihov glas. Ali AI može generisati nevjerovatno uvjerljive ljudske zvukove. Govori, pjeva, svira simfonije. Možda ste čak slušali AI muziku, a da toga nijeste svjesni.
Pjesme nastaju iz patnje. Podaci ne pate
Frenk Sinatra “pjevao” je 2020. godine božićnu pjesmu. Sinatra se “probudio” iz vječnog sna da otpjeva novu pjesmu o svečanom kupanju, preko OpenAI-jevog ozloglašenog “Jukebox” muzičkog generatora.
Većinu uzoraka za taj slabašni eksperiment OpenAI je izbrisao sa SoundClouda, ali šverceri Sinatrine vještačke inteligencije doživjeli su to kao podsjetnik na ono, koliko su zvučni snimci postali glatkiji tokom ove dvije godine od tada.
Kampanja “Human Artistry”, koju je u martu pokrenulo 40 velikih američkih muzičkih i zabavnih grupa, usmjerena je na zaštitu “sličnosti” glasova, između ostalih stvari i prava. Tom Vejts postavio je presedan slučaj 1992. godine kada je uspješno tužio Frito-Lay za više od dva milona dolara zbog reklame za Doritos koja je oponašala njegovu jedinstvenu mješavinu boja rđe i burbona.
Ipak, zaštiti glasove biće teže sada, kada je vještačka inteligencija “kloniranje glasa” učinila lakšim. Prošle nedjelje Apple je najavio da će na jesen iPhone uređaji imati mogućnost kloniranja glasa. Samo 15 minuta slušanja uzoraka glasa je potrebno za uređaj da “kaže” bilo šta pomoću pretvaranja teksta u govor.
Klonirati hip-hop gotovo je jednako lako, kao i klonirati razgovor, kao što je u martu dokazao dizajner aplikacije i bloger Roberto Nikson, pretvorivši sopstveni glas u glas Kanje Vesta za rep o antisemitizmu koji je postao viralan. U aprilu je “Heart on My Sleeve”, pjesma AI-a koju su otpjevali The Weeknd i Drejk, preslušavana devet miliona puta, prije nego što je povučena zbog kršenja autorskih prava.
U istom mjesecu, Džejzijev agent se borio da AI pjesma koja kopira njegov glas bude maknuta sa Jutjuba, dok je zvijezda alternativnog popa Grajms izjavila da bi rado podijelila honorare sa svakim ko stvori “deepfake” pjesmu sa njenim glasom; ljudi su od tada prihvatili njen izazov.
Mišljenja muzičara su podijeljeni. Francuski DJ Dejvid Geta smatra da je budućnost muzike je u vještačkoj inteligenciji, dok je za Will.i.am iz “Black Eyed Peas” kaže da je odlična pomoćna alatka. Ipak, za Nika Kejva, to je “groteskno ruganje” čovječanstvu. “Pjesme nastaju iz patnje. Podaci ne pate”, izjavio je Kejv.
Međutim, da li vještačka inteligencija može da stvara muziku, koja izaziva buru emocija kod slušaoca? Littlemore kaže na to:
“Vjerojatno. Mislim, najbitnije je u klasičnoj muzici da pogodiš prave akorde u pravom trenutku. Uzmimo Baha...”
Postoje, naravno, određene konvencije u zapadnoj klasičnoj muzici, kao što su uobičajeni nizovi akorda, koji nose sistematski značaj. Bahov dobro temperirani klavir, koji se sastoji od djela u sva 24 molska i durska tonaliteta, mogao bi poslužiti kao nacrt za AI imitacije.
U muzici, kao i u vizualnoj umjetnosti, vještačka inteligencija je amaterima olakšala da brzo naprave muziku koja dobro prolazi.
Jedan AI muzički servis Boomy, može se pohvaliti svojim “korisnicima koji su napravili 14.699.511 pjesama, što sastavlja oko 14,04 odsto svjetske snimljene muzike”.
Drugi, Aiva, je službeno priznat od strane Društva autora, kompozitora i izdavača muzike.
Opet, kao i u vizualnim umjetnostima, područje muzičke industrije u kojem vještačka inteligencija predstavlja možda najveću prijetnju ljudskim umjetnicima jeste pozadinska muzika.
“Većina muzike koju čujemo u svakodnevnom životu, čak i ako je ne primjećujemo, jeste pozadinska muzika”, kaže Tao Romera Martinez, operativni direktor japanske AI kompanije Soundraw.
Ako želite, recimo, tri minute gotičke muzike sa emocionalnim vrhuncem na oznaci od 43 sekunde, pritisnite nekoliko dugmadi i Soundraw će to generisati za vas. U aprilu Universal Music Group je poslao Apple Musicu i Spotifaju otvoreno pismo, u kojem ih pozivaju da ne dopuste da Universalove pjesme budu iskorišćene vještačkom inteligencijom. Ali Martinez želi da distancira Soundrawove metode od masovnih vještačkih korisnika.
Književnost
Ako vam se čini da romani, napisani pomoću “Story Enginea”, previše generališu stvar, da li to smeta i čitaocima? Napisano je dosta popularne fikcije, a nove varijacije na poznate priče i mnogi romani na današnjoj listi bestselera tu su uglavnom zbog TikToka, gdje knjige imaju haštegove, kako bi se istakle komercijalno popularne radnje (npr. “#enemiestolovers”).
Ako još niste zamolili AI da piše za vas, vaši prijatelji vjerovatno već jesu. Više od milijarde ljudi koristilo je AI generator teksta ChatGPT otkad je lansiran prije šest mjeseci. Kasnije su se pojavile alternative od Microsofta (Bing Chat) i Googlea (Bard), ali ChatGPT ostaje najpopularniji. GPT-4, na primjer, može da “pročita” i “razumije” brzu naredbu do 20.000 riječi.
Kao i u situaciji sa Stable Diffusion i Getty vodenim žigovima, ChatGPT je ponekad toliko dobar, da je zabrinjavajuće dosta nalik izvornim tekstovima. U februaru autorka Suzi Alegre bila je uznemirena kada je otkrila da je ChatGPT izbacio cijele odlomke iz njene nagrađene knjige “Freedom to Think”, i to bez autorskih prava.
Kao što je slučaj sa umjetnošću i muzikom, kreativno pisanje fokusirano je na komercijalu, a ne na književnost radi književnosti, koja je slaba tačka vještačke inteligencije.
Scenaristi su takođe u opasnosti. Kada je holivudski sindikat WGA stupio u štrajk ovog mjeseca, među zahtjevima je bio sporazum da “AI ne može da piše ili prepisuje književne materijale”, “ne može da se koristi kao izvorni materijal”, a djela njegovih pisaca ‘mogu’ se koristiti za treniranje vještačke inteligencije”.
Tu je i književna forma kao što je novinarstvo. Ne emitovanje vijesti - iako je, slučajno, kuvajtski TV kanal prošlog mjeseca predstavio plavokosu AI čitačicu vijesti. Riječ je o pisanju eseja i priloga, reportaža i mišljenja. Hoće li AI zamijeniti novinare? Na nekim mjestima već jeste.
Associated Press koristi vještačku inteligenciju za pisanje priča (uglavnom poslovnih i sportskih) od 2014. godine. Rič, vlasnik Daily Expressa i Daily Mirrora, počeo je da objavljuje članke napisane vještačkom inteligencijom u martu. U aprilu urednik njemačkog časopisa je otpušten nakon što je objavio lažni intervju sa bivšim vozačem Formule 1 Majklom Šumaherom, koji je zapravo bio generisan vještačkom inteligencijom.
Povezani članci
Poezija je najstariji oblik književnosti i, vjerovatno, najčistiji izraz ljudskog duha. Don Peterson, jedan od najcjenjenijih pjesnika u zemlji, napisao je da je “AI jedini ozbiljni tehnološki izazov sa kojim se poezija suočava nakon Gutenberga”.
Ako stvarno želimo da razumijemo budućnost vještačke inteligencije, kaže filozof i pjesnik Vilijams, ne bismo trebali proučavati umjetnost vještačke inteligencije, već pomoć vještačke inteligencije.
Bonus video:
