Gusle

Neće ovo bez gusala...

Nakon ceremonije otvaranja Srpskog kluba u Pekingu, gdje se pojavio guslar u crnogorskoj nošnji, desilo se nezamislivo: da takav događaj uopšte ima odjeka. To su one protokolarne, uglavnom dosadne ceremonije, koje i do medija dođu, eto, reda radi... Ali, ovaj put nije bilo tako.

Na koncu se ispostavilo da je crnogorsko Ministarstvo kulture bilo prilično inertno u vrijeme kada je bilo moguće napraviti zajedničku kandidaturu gusala kao nematerijalne baštine čovječanstva, iako je bilo ozbiljnih glasova koji su ukazivali na potrebu da se to učini. Tako da je, zbog toga, ostao neki osjećaj o „prokazanosti“ gusala u današnjoj CG. Oni koji su na guslama došli na vlast, danas zaziru od gusala.

Gusle su sačuvale veliko književno nasljeđe koje u svojim vrhuncima (Hasanaginica, Maksim Crnojević, Banović Strahinja, Ivo Senković i aga od Ribnika) doseže šekspirijanske registre. Činjenica da su današnji guslarski „hitovi“ parodična sprdnja u odnosu na pobrojane pjesme ne mijenja ništa. Nisu zasigurno gusle jedina stvar koja je degradirana u naše vrijeme.

Ali, uvijek dok gledate nacionalno zapjenušane borce za „našu stvar“ u novoj akciji, svi oni djeluju smiješno. Doživljaj svijeta u kome neko vjeruje da su gusle autohtono crnogorska (ili srpska, bošnjačka) tradicija, sličan je onim stručnjacima što tvrde da je crnogorski (srpski, hrvatski, bošnjački) autohton jezik različit od svih ovih sličnih, odnosno istih...

Porijeklo gusala je u azijskoj stepi, išle su uz tradiciju stočara nomada (jarčija glava na vrhu), tako da je to pogađanje o tome čije su gusle, zapravo, glupavo. Tojnbijeva teza o stepi kao prenosiocu jezika u ovom slučaju se može čitati i u širem kontekstu, kao prenosiocu kulturnih modela.

U crnogorskoj stvarnosti prije nekoliko stoljeća gusle su bile supstitut za sve medije. Nešto slično kao onaj Markesov Fransisko Čovjek, koji je od sela do sela, ne sa guslama, već sa malom harmonikom, išao i pjevao, prenoseći ljudima poruke od drugih.

Čuo sam i izraz „Mole ga kao guslara“, jer je valjda u tradiciji tog posla bilo stanovito nećkanje, čitav jedan ritual nagovaranja.

Moje iskustvo sa guslama je neveliko. Kao dobar dio moje generacije, dok smo, nedjeljom oko deset i po ujutro čekali popularnu radio emisiju Zokija Gligorovića, morali smo čuti makar završnicu epskog pokolja odabranog za taj dan, redovni termin u deset sati... Sve su titogradske zgrade tada odjekivale od gusala sa radija.

Ipak, moja omiljena epizoda sa guslama u crnogorskoj (novijoj) istoriji je onaj famozni AB miting u Nikšiću. Cio trg AB revolucionara je vikao „Hoćemo Ruse“, ali, pošto je to bilo zabranjeno javno poželjeti, iako je tadašnja AB elita vrlo jasno flertovala i sa velikosrpstvom i sa rusofilstvom, neko se bržebolje dosjetio da ustvrdi da nije vikano „Hoćemo Ruse“, već „Hoćemo gusle“. Rima je „odradila“ posao, ali, u suštini - poruka je isto značila. Rusi i gusle, u kontekstu nikšićkog mitinga bili su sinonimi - sa značenjem povratka u mitsku prošlost.

Ne vjerujem da je iko povjerovao da su Crnogorci toga dana prizivali jedan muzički instrument umjesto “braće sa istoka”, da je pomenutim mitingašima duh narodne umjetnosti bio važniji od tadašnje “geopolitike”. Posebno zanimljiv momenat je baš to, istorijski trenutak, neka 1989. godina, kada svi koji su bili sa Rusima pokušavaju da odu što dalje od njih, sovjetska imperija se gasi, a ovdje se - poletno priziva. To je bila Crna Gora na istorijskoj prekretnici - dok se ostali otimaju za demokratiju mi prizivasmo Ruse. Taj val, iracionalni, opasni donio je na scenu i sadašnjeg crnogorskog predsjednika.

Bilo bi zanimljivo napraviti istoriju crnogorsko-ruskih odnosa u postkomunističko doba - od Hoćemo Ruse do državnog udara sa Rusima u pozadini...