Krajem osamdesetih i početkom devedesetih godina (prije početka vojnog sukoba), strategija Evropske unije je bila da se jugoslovenski prostor istovremeno sa ostatkom Centralne i Istočne Evrope postepeno integriše u EU, ali produbljivanje jugoslovenskog konflikta to nije omogućilo. Imalo je čitav generacijski zastoj. Crna Gora je u državnoj tvorevini SRJ zaostala u društvenom i ekonomskom razvoju, kao i u procesu modernizacije odnosno evropizacije, jer je to bila disfunkcionalna državna zajednica, koja je nastala kao destruktivni derivat jedne anahrone političke paradigme.
Tek sa proglašenjem Crne Gore kao samostalne i suverene zemlje, stvoreni su uslovi da se, „točak istorije“ usmjeri ka evropskim integracijama i, što je najvažnije, približavanju i priključivanju Evropskoj uniji. Posmatrano na duži rok, proces približavanja i priključenja EU, odnosno proces modernizacije, kao i integracija Crne Gore u evropsko društvo i u svjetsku privredu, nema, niti je imalo ozbiljnu alternativu. Pri tome, bitan je i sam proces prilagođavanja evropskoj integraciji, a ne isključivo sama činjenica kada će Crna Gora postati članica EU.
Smatramo da proces evropske integracije Crne Gore neće ići ni brzo ni lako, imajući u vidu interne teškoće, rodovsku-plemensku svijest, neadekvatnu kadrovsku politiku, nezadovaljajući nivo ostvarivanja pravne države i vladavine prava, probleme u ostvarivanju ljudskih i manjinskih prava, nepovoljno stanje demokratske građanske svijesti i pravno-političke kulture, kao i djelovanje određenih političkih snaga sa pozicija anahronizma, mitomanije i fundamentalizma. Prisutni su i određeni otpori prema integraciji Crne Gore u EU, a naročito u NATO. U široj javnosti ima i dosta nepoznavanja uloge i značaja evropskih i evroatlantskih integracija. Stoga, potrebno je intenzivnije proučavanje Unije kao vrlo specifične organizacije koja je u gotovo neprestanoj evoluciji. Ideja o evropskoj integraciji koja je protekla od ministra spoljnih poslova Francuske Robera Šumana, 1950, zaživjela i pretvorila se u zajednicu država - EU, sa teritorijom oko 4,42 miliona kilometara (sedma je u svijetu po veličini), i sa oko 494 miliona stanovnika i 23 službena jezika. EU je najveći ekonomski blok u svijetu.
Evropska unija posebna je tvorevina, kakvoj nema poređenja u istoriji. U drugoj polovini XX vijeka i početkom ovog, Unija je ostvarila ono što brojni evropski osvajači nijesu uspjeli, politički i ekonomski je objedinila veći dio evropskog kontinenta. Po oblastima koje obuhvata ili reguliše - od poljoprivredne politike, trgovine, transporta do pitanja spoljne politike, odbrane, pravosuđa, itd. EU podsjeća na „superdržavu“ - na organizaciju koju neki porede sa „postmodernim carstvom“ koje u svom okrilju okuplja evropske „nacije - države“. To je prva zajednica država u ljudskoj istoriji gdje su one se objedinile sasvim dobrovoljno i miroljubivim putem. Evropska unija kao novi međunarodni entitet sui generis ne ukida nacionalne države zarad nadnacionalne strukture, nego vrši njihovu transformaciju i modernizaciju u uslovima integracije i globalizacije. Takođe, treba istaći da odnose NATO i EU implicitno karakterišu uzajamna saradnja i podrška. Dalje, institucionalnom evolucijom EU više neće biti samo politička i ekonomska unija, nego će postati i vojno-odbrambeni sistem. Istorijska saznanja ukazuju da male države na Balkanu nikada nijesu opstale bez zaštite neke “sile“. Sličnu ulogu je, htjelo to ili ne, trebalo da preduzme EU.
Pored tzv. kriterijuma iz Kopenhagena, za zemlje bivše Jugoslavije koje su neposredno izašle iz ratnih sukoba tražilo se dosljedno poštovanje i ispunjavanje i nekih posebnih uslova, kao što su: Dejtonski sporazumi i međunarodne obaveze prema međunarodnom krivičnom tribunalu u Hagu. Takođe, Evropska unija je ukazala na obavezu regionalne saradnje i međusobnog priznavanja svih zemalja bivše Jugoslavije, koja je još od 1995. bila glavni uslov, pretpostavka i cilj spoljne politike EU prema regionu. Brisel je opravdano smatrao da samo ponovno uspostavljanje prijateljskih odnosa između vlada zemalja regiona doprinosi izlasku iz postkonfliktne faze. Regionalna saradnja je ne samo uslov EU za evropsku integraciju Zapadnog Balkana, već i nasušna potreba tih zemalja. Dobrosusjedski odnosi, uspješna regionalna saradnja pokazuju stepen pomirenja različitih etničkih zajednica poslije žestokih sukoba u prošlosti.
Države Zapadnog Balkana su preuzele na sebe obavezu da sarađuju na regionalnom osnovu, što treba da obezbjedi dugoročnu stabilnost regiona (zemlja ne može da napreduje u integraciju sa EU brže nego u integraciji sa zemljama u regionu). Formula je jasna: asocijacija - da, ali i istovremeno obavezno praćena stabilizacijom regiona.
Regionalna saradnja i priznanje Kosova kao samostalne države od preostalih država Zapadnog Balkana koje to još nijesu učinile, preduslov je za njihovo buduće članstvo u Uniji i ujednom to bi umnogome doprinijelo stabilnosti regiona.
Bonus video:
