Četvrta godišnjica ruske invazije na Ukrajinu se bliži, a Evropska unija još nije donijela jednu od najmoćnijih odluka koje bi zaista mogle da promijene situaciju u Ukrajini: korišćenje zamrznute ruske imovine kako bi se pomoglo Ukrajini da se bori protiv ruske vojske. Ovaj korak bi doprinio da se obezbijedi budućnost Ukrajine - i Evrope takođe.
Francuski predsjednik Emanuel Makron potvrdio je prošle sedmice da će zemlje EU uskoro finalizovati rješenje za finansijsku podršku Ukrajini. Dok Rusija nastavlja da bombarduje ukrajinsku civilnu infrastrukturu (stambene zgrade, sisteme za proizvodnju i distribuciju električne energije, sisteme grijanja i vodosnabdijevanja), potreba za finansijskom pomoći je ogromna. Čak i ako se rat završi 2026. godine (i isključujući ogromne troškove obnove, koji će znatno premašiti 500 milijardi dolara), Ukrajini će, zbog efekata rata na njenu ekonomiju, tokom naredne dvije godine biti potrebno približno 140 milijardi dolara, pored ostalog finansiranja.
Ukrajina nastavlja hrabro da se opire: boreći se protiv mnogo većeg osvajača, postigla je gotovo pat poziciju. Ruske žrtve (ubijeni i ranjeni) prelaze milion. Ali gubitak svih ovih života donio je Rusiji relativno malo: razorene teritorije i stanovništvo; oblasti opustošene nekim od najžešćih borbi od Drugog svjetskog rata, sada prekrivene minama. Rusija nije postigla nijedan od prvobitnih strateških ciljeva zbog kojih je započela rat.
U februaru 2022. godine, ubrzo nakon početka ruske invazije u punom obimu, imovina ruskih centralnih banaka u vrijednosti od 300 milijardi dolara (uglavnom hartije od vrijednosti, sa kamatom) zamrznuta je u zapadnim finansijskim institucijama. U oktobru 2024. godine, zemlje G7 odobrile su program za ubrzanje hitnih prihoda (ERA) kako bi se Ukrajini obezbijedili krediti, finansirani kamatama zarađenim na ovoj zamrznutoj ruskoj imovini. U okviru programa ERA, do sada je isplaćeno oko 30,9 milijardi eura od planiranog paketa kredita od 45 milijardi eura.
Ali šta je sa osnovnom imovinom imobilisanom u evropskim jurisdikcijama? Mnoge hartije od vrijednosti su već otkupljene. Euroclear (belgijska finansijska institucija koja drži lavovski dio ruske imovine) deponuje ovaj novac na račun u Evropskoj centralnoj banci (ECB) po veoma niskim kamatnim stopama.
Na nedavnom sastanku Savjeta EU, razmatrano je korišćenje ove imovine kako bi se Ukrajini obezbijedio “zajam za reparacije” od 210 milijardi eura, koji bi se mogao otplatiti samo ako Rusija Ukrajini nadoknadi štetu koju je prouzrokovala. U praksi, jedina razlika bi bila u tome što bi Euroclear ulagao ovaj novac u obveznice Evropske komisije sa ocjenom AAA, umjesto u depozite ECB sa ocjenom AAA. Rusija bi, u principu, mogla da povrati vlasništvo nad ovom imovinom nakon što otplati dug Ukrajini, čineći reparacioni kredit privremenim i reverzibilnim.
Kao što smo već pisali, ne postoji rizik da se ovo doživi kao “konfiskacija”. Nijedna od negativnih posljedica koje su predviđali kritičari zamrzavanja ili programa ERA nije se materijalizovao. Euro je i dalje drugi po vrijednosti, odmah iza dolara, a evropske finansijske institucije ostaju sigurno utočište za investitore širom svijeta.
Rusija je stvorila najozbiljniju bezbjednosnu krizu u Evropi od kraja Drugog svjetskog rata, gazeći međunarodno pravo i norme, a njena imovina uživa zaštitu evropskih institucija. U bilo kom pravednom svijetu ne može se imati i jedno i drugo. Ne može se napasti Evropa ometanjem GPS signala, podmetanjem požara i sabotažom, vođenjem sajber ratova i kampanja dezinformacija (sve to orkestrira ruska vojna obavještajna služba), i istovremeno dobiti zaštitu evropskih finansijskih i pravnih institucija.
Ako je ikada postojalo vrijeme da se na Rusiju izvrši pritisak, onda je to sad. Sa naglim padom prihoda od nafte i gasa, Rusiji je sve teže da finansira svoj rat. U međuvremenu, rashodi za odbranu rastu, a visoka inflacija ozbiljno šteti ruskim potrošačima.
Zbog sekundarnih američkih sankcija, najveći indijski poslovni konglomerat obustavio je uvoz ruske nafte. Četiri najveće kineske državne naftne kompanije takođe su signalizirale da će se uzdržati od kupovine ruske nafte u bliskoj budućnosti. Kina i Indija zajedno pokrivaju približno 85% prodaje ruske nafte, a gubitak ovih tržišta bio bi ozbiljan udarac ruskoj vojnoj ekonomiji. Zato nije iznenađenje što Rusija žuri da okonča rat pod povoljnim uslovima.
Da bi podijelio preostali rizik Zajma za reparacije, belgijski premijer Bart de Vever zahtijevao je garancije od drugih zemalja EU da Belgija neće biti odgovorna u slučaju sudske presude u korist Ruske Federacije. Sada svaka zemlja EU mora da garantuje određeni dio zajma (na osnovu svog bruto nacionalnog dohotka).
De Veverova zabrinutost nije osnovana. S obzirom na teška kršenja Povelje UN i obim ruskih ratnih zločina, ne postoji put ka uspješnoj arbitraži ili dodjele odštete Rusije koju bi Belgija morala da vrati. Sredstva su zamrznuta prema zakonu EU, a Evropski savjet je ograničio sprovođenje bilo kakvih potencijalnih presuda u korist Rusije još 2014. godine, u odgovor na prvu invaziju Rusije na Ukrajinu, kada je nezakonito anektirala Krim.
A čak i ako su garancije za kredite od zemalja članica EU ono što je potrebno da bi se prevazišla ova prepreka, one bi trebalo da budu obezbijeđene u potrebnim iznosima. Belgija nije u opasnosti, pa stoga nema rizika ni za garante. Uz to, evropske zemlje bi trebalo da raskinu svoje bilateralne investicione sporazume sa Rusijom, a to je nešto što su davno trebale da urade. Rusija je to već efikasno učinila preuzimanjem kontrole nad imovinom tolikog broja evropskih kompanija.
Kao što mnogi evropski lideri priznaju, Evropa (uključujući Veliku Britaniju i Norvešku) mora biti u stanju da se brani. Omogućavanje kredita za reparacije Ukrajini bio bi snažan korak u tom pravcu, a Evropljani to mogu učiniti bez američkog učešća.
Bilo bi moralno pogrešno propustiti ovu opciju. Rusija je kriva za pokolj koji je izazvala u Ukrajini. Zajam za reparacije bi donio malo pravde, iako je njegov iznos samo djelić štete koju je Rusija nanijela fizičkoj infrastrukturi Ukrajine, a da ne pominjemo štetu nanesenu milionima Ukrajinaca. To će cijeloj generaciji ostaviti traumu koja traje cijeli život.
Zajam za reparacije nije samo pitanje pravde. Riječ je o preživljavanju. Braniti Ukrajinu znači braniti Evropu. A Evropa mora da prevaziđe strah od upotrebe sile da bi se suočila sa jasnom, prisutnom i smrtonosnom prijetnjom koju predstavlja Moskva.
Zajam za reparacije nije samo pitanje pravde. Radi se o preživljavanju. Braniti Ukrajinu znači braniti Evropu. Evropa mora da prevaziđe strah da upotrijebi svoju moć ako želi da se odupre jasnoj, prisutnoj i smrtonosnoj pretnji koja dolazi iz Moskve.
J. E. Stiglitz je američki ekonomski ekspert; dobitnik je Nobelove nagrade za ekonomiju; profesor je na Univerzitetu Kolumbija; bio je glavni ekonomista Svjetske banke (1997-2000)
A. Kosenko je docent ekonomije u Školi za menadžment na koledžu Marist
Copyright: Project Syndicate, 2025. (prevod: N. R.)
Bonus video:
