Bodovanje, kolokvijumi i parcijalni ispiti
Jedno od neslavnih obilježja primjene Bolonjske deklaracije u Crnoj Gori je i nesporno urušavanje kvaliteta studiranja, koje se ogleda u hiperprodukciji kadra koji, uprkos visokim prosjecima, ne dostiže nivo obrazovanja „po starom sistemu“. Jedan od ciljeva Bolonjske deklaracije jeste bio smanjenje prosječne starosti diplomaca - u Italiji je 2014. ta prosječna starost iznosila 26,5 godina u odnosu na 28 prije reforme, dok se broj diplomiranih o roku utrostručio u odnosu na period prije reforme i iznosi otprilike trećinu upisanih. Takvo stanje svjedoči o jednom od pozitivnih efekata Bolonje, realizovanom kroz bolju i primamljiviju strukturu studija, prilagođeno i proporcionalno opterećenje studenata, ali i povećanje broja ispitnih rokova.
Pravila studiranja Univerziteta u Bolonji propisuju najmanje šest rokova u toku godine, distribuiranih na način da omoguće studentima razumno planiranje obaveza. Veća prohodnost, dakle, nije obezbijeđena smanjenjem kvaliteta, već povećanjem mogućnosti studenta da testira stečeno znanje. Ono što se, nažalost, dâ primijetiti na UCG jeste mali broj ispitnih rokova, ali i smanjen kriterijum ispitivanja, koji se ogleda kroz česte kolokvijume, parcijalne ispite, skupljanje bodova i oslobađanje od dijela gradiva, a to nije nešto što je univerzitet u obavezi da propisuje, niti je to „naredba“ Bolonjske deklaracije. Kao i kod strukture studija, mišljenja sam da su pojedinačni studijski programi ti koji treba da utvrde način verifikacije znanja - jasno je da se neki matematički ili tehnički predmeti moraju polagati pismeno, dok je, s druge strane, sasvim prirodno da budući pravnik ili profesor svoje znanje dokaže usmeno. Iz ličnog iskustva mogu da potvrdim da sam, kao student u Bolonji, svega dva ispita polagao pismeno (logiku i filosofiju jezika), a da su svi ispiti bili isključivo završni, tj. obuhvatali kompletno gradivo, bez bilo kakve mogućnosti djelimičnog polaganja ili oslobađanja dijela propisane literature. To je, uostalom, jedan od ključnih aspekata studiranja, koje nije učenje već izučavanje, dakle studiozno i odgovorno pristupanje materiji koje mora biti krunisano, makar relativnom, kompletnošću znanja. U tom smislu, Univerzitet Crne Gore nema ni potrebu ni obavezu da smanjuje kriterijume, već ima punu slobodu da svoj pređašnji, decenijama potvrđeni, način ispitivanja samo upodobi propisanom kreditnom sistemu studija i potrebama pojedinačnih fakultetskih departmana.
Racionalizacija ili urušavanje
Kao jedno od rješenja krize visokog obrazovanja, nedavno se pojavila ideja pooštrene upisne politike i ukidanja pojedinih studijskih programa. Kao prvo, odmah možemo reći da neke studijske programe nije ni trebalo osnivati, ali su takve odluke, mahom u predreferendumskom periodu, donošene političkom voljom i iz političkih pobuda. Danas se s pravom postavlja pitanje svrsishodnosti i kvaliteta tih odluka. Međutim, takva „racionalizacija“ se nipošto ne smije trenirati na humanističkim disciplinama koje su kičma svakog univerziteta i društvenog sazrijevanja, a koje su ionako žrtva marginalizacije i maćehinskog odnosa, kako univerziteta tako i države. O tome je već bilo riječi, pa ću ovom prilikom samo navesti podatak da je u Norveškoj uvod u filosofiju (examen philosophicum) obavezan predmet na svim studijskim programima bez obzira na njihov disciplinarni sektor. S druge strane, upisna politika mora biti stroža, ali se kvalitet nastave ne postiže samo manjim brojem upisanih, već stvaranjem manjih grupa studenata i rasterećenjem nastavnika. To se ne realizuje uštedama i otpuštanjima, već upravo suprotno, većim ulaganjima i zapošljavanjem odgovarajućeg kadra. Za 11 godina studiranja i nastavno-naučnog rada u četiri evropske zemlje, nisam vidio primjer da 500 studenata sluša predavanja kod jednog profesora, niti da jedan profesor predaje pet, šest, ili deset predmeta, kao što je kod nas slučaj. To prosto nije moguće ni u stručnom, a ni u fizičkom smislu; naprotiv, stvaranje manjih grupa podrazumijeva da više nastavnika realizuje nastavu na istom predmetu, čime se obezbjeđuje kvalitet nastave, ali i jača kompetentnost univerziteta u određenim oblastima. Praksa koju sprovodi UCG, a koja se ogleda u internim oglasima, netransparentnim, skoro tajnovitim, konkursima na koje se po pravilu javlja samo jedna osoba, nepoznata je u savremenom svijetu i obesmišljava upravo one ciljeve koje Univerzitet sebi postavlja, a to su kvalitet i kompetitivnost.
„Mjerenje“ nauke
U skorije vrijeme je dosta bilo riječi i o kvalitetu naučnog rada kroz prisutnost u „svemoćnoj“ Thompson&Reuters bazi podataka, kao jedinom mjerilu koje UCG poznaje. Na stranu nenaklonjenost ovog indeksa humanističkim naukama i postojanje drugih relevantnih listâ (SCOPUS, ERIH, itd), pitanje je kako se to zamišlja kvalitetna nauka bez ulaganja, bez kojeg nema ni jake izdavačke djelatnosti, ni opremljenih biblioteka, ni pristupa relevantnim časopisima, ni vidljivosti našeg univerziteta na međunarodnom nivou. Ilustrativan primjer je Ministarstvo nauke koje jednom godišnje finansira učešće na međunarodnom skupu u iznosu od svega 300 eura, što uglavnom nije dovoljno ni za avionsku kartu. Ne čudi onda što naši naučnici, čast izuzecima, nisu motivisani niti im je omogućeno da, i uz najbolju namjeru, svoje potencijale realizuju, pa nam nauka stagnira i ne prelazi lokalne okvire, koji su uski da uži ne mogu biti.
Rezimirajući ono što je do sada rečeno, zaključak je jasan - Univerzitet mora proći kroz rigoroznu i stvarnu, a ne površnu i kozmetičku, reformu, koja bi obezbijedila kvalitet obrazovanja i naučnog rada, ne samo u pogledu primjene Bolonjske deklaracije, već i u smislu opšteg značaja koji univerzitet ima za društveni, ekonomski i moralni razvoj, kako pojedinca tako i kolektiva. S druge strane, kvalitetnog i kompetitivnog univerziteta nema bez jake finansijske potpore, te pred državom stoji jednostavno, ali suštinski važno, pitanje: da li je Crnoj Gori uopšte potreban državni univerzitet? Ako jeste, onda nadležni treba jasno da se odrede da li žele štedljivi, „održivi“ univerzitet koji je osrednjeg kvaliteta i potpuno nepoznat svjetskoj akademskoj zajednici, ili pak žele jaku, uspješnu i konkurentnu ustanovu koja će jednog dana dospjeti i na onu Šangajsku listu najboljih univerziteta, ne zadovoljavajući se nekakvom virtuelnom „Webometrics“ internet prisutnošću kojom se jedino uprava našeg Univerziteta hvali.
Autor je doktor filosofskih nauka
Bonus video:
