Zemljama između Baltičkog, Jadranskog i Crnog mora prijeti opasnost: od ruskog revizionizma, američke ravnodušnosti i njemačkog appeasement-a. Nasljedje komunizma još nije prevaziđeno
Optimizam, koji se proširio poslije okončanja Hladnog rata u centralnoj i istočnoj Evropi, danas skoro niko sebi više ne može da predstavi. Počivao je na predpostavci da će koncept liberalne demokratije pobijediti u cijelom svijetu, a da će se Istok na neki način utopiti u Zapad. U državama koje su se oslobodile od komunizma, zaokret se smatrao nereverzibilnim, a ranih devedesetih se činilo da i u Rusiji počinje da se dešava. Prije ili kasnije, tako su glasile prognoze, ekonomska logika će nametnuti tržišnu privredu, demokratiju i pravnu državu, jer je izgledalo da alternative više nema. Na bazi zajedničkih vrijednosti nastaje novi svjetski poredak, koji se mora braniti isključivo još od terorističkih bandi religioznih fanatika.
Ova iluzija je u međuvremenu isčiljela. Putin prezire zapadnu demokratiju zbog njenih slabosti i svoju vlast temelji na državnom kapitalizmu i autokratiji, pa u ime ruske nacije krši međunarodno pravo i silom revidira granice, prijeteći ratom. Što manje podsjeća na sukob sistema za vrijeme Hladnog rata, koji je obuzdavan prijetnjom međusobnim atomskim uništenjem, ali puno liči na konstelaciju moći s kraja XIX vijeka. Najzad, analogija između Rusije danas i tadašnjih autokratija, ruskog carstva i vilhelminske njemačke, tačno je ono što tako neodoljivo privlači nacionalno-konzervativnu desnicu.
Nova konstelacija direktno utiče na države između Baltičkog, Jadranskog i Crnog mora. Integracija u NATO i Evropsku uniju mogla je da stvori sliku da su se ove države napokon isčupale iz stare geopolitičke zamke između Njemačke na zapadu i Rusije na istoku. No, ova „Međuevropa“ postoji i dalje. Savezništvo između Putina i njegovih „razumitelja“ u njemačkoj industriji i njemačkoj politici u paru sa malim interesom koji američka vlada pokazuje za ovaj region, proizvodi strahovanja koja se ne smiju podcijeniti.
Članstvo u NATO-u države poput Estonije, Poljske ili Mađarske s pravom posmatraju kao njihov najveći bezbjednosno-politički uspjeh. Tek izabrani rumunski predsjednik Klaus Johanis je u svom inauguracionom govoru članstvo u NATO-u, uz pripadnost EU i savez sa SAD, definisao kao tri stuba spoljne i bezbjednosne politike svoje zemlje. Sa druge strane: u Berlinu, Parizu, Vašingtonu i ostalim zapadnim glavnim gradovima, politika proširenja NATO-a na istok postala je diskutabilnom, pri čemu se zapostavlja samo njeno fundamentalno značenje za mir u centranoj Evropi stvaranjem bezbjednosnog prstena, nego joj se čak prebacuje da je i glavni razlog za rusku agresiju.
Za države Međuevrope opasnost ne predstavljaju samo ruski revizionizam, američka ravnodušnost i njemački appeasement. Društva ovih zemalja su posebno povrediva, jer za četvrt vijeka od godine Velikog Zaokreta 1989. nisu uspjela da prevaziđu nasljeđe komunizma. Sada se sveti greška, koja je napraljena ranih devedestih godina. Odluka da se vlasništvo orobljeno od komunista ne vrati ili samo delimično vrati pravim vlasnicima, nego da se kao navodna „državna/društvena svojina“ privatizuje, privilegovala je oligarhijske strukture da obuzdaju konkurenciju. Stvorena je siva zona između politike i privrede, u kojoj su korupcija i organizovani kriminal procvjetali kao u staklenoj bašti.
U zemljama u kojima se privatizacija najnetransparentnije odvijala - među njima Rumunija, Bugarska ili Hrvatska - komunističke veze i vezice su najviše profitirale. Partije, mediji i državne institucije su i dalje najčešće pod njihovom kontrolom. Otrov korupcije je rastočio čak i političke sisteme u zemljama koje su do prije koju godinu smatrane stabilnim i konsolidovanim, među njima Češku i Slovačku. Na pogrešni razvoj u prelaznom dobu reagovala je Mađarska tako što se jednostavno oprostila od zapadnog modela liberalne demokratije, pa se sad pribiližava autoritarnom državnom kapitalizmu, podržana širokim društvenim konsenzusom.
Ove negativne tendencije su se mogle taoliko jače razvijati što je bio veći deficit na polju pravne države - boljke od koje pate sve postkomunističke države. Čišćenja pravosudnog sistema komunstičkih sudija i državnih tužilaca nije bilo. U Sloveniji je nekadašnji disident i konzervativni opozicioni vođa Janša tek prije neki dan odlukom Ustavnog suda pušten iz zatvora, u koji ga je smjestio Vrhovni sud u politički friziranom procesu. Do sada je nasljeđe komunizma opterećivalo samo kulturu postkomunističkih država, njihov pravni sistem i privredni razvoj. Zbog rastuće prijetnje od strane Rusije pretvorilo se i u bezbjednosni rizik.
(Frankfurter Allgemeine Zeitung - FAZ), Preveo: M. Vuletić
Bonus video:
