Evropska unija je sakupila 28 zemalja u tješnju političku i ekonomsku uniju. Paradoksalno, ona je takođe učinila izvodljivijom mogućnost da se neka od tih zemalja raspadne.
Nezavisnost za malu zemlju izvan političkog i ekonomskog bloka kakav je EU bila bi danas rizična. Unutar EU, međutim, barijere između država su manje - a samim tim i ekonomski i politički rizici nezavisnosti.
Uzmimo, na primjer, Škotsku gdje će se održati referendum o nezavisnosti 18. septembra. Referendum je rezultat ubjedljive pobjede Škotske nacionalne partije na parlamentarnim izborima 2011. Britanski premijer Dejvid Kameron iznosio je argumente protiv izlaska Škotske iz Ujedinjenog Kraljevstva, ali se nije protivio održavanju referenduma. Ankete sprovedene nakon što je formulisano referendumsko pitanje („Da li Škotska treba da bude nezavisna zemlja?“) pokazale su da je malo vjerovatno da će opcija „da“ osvojiti većinu.
U Španiji se vodi nacionalna debata o nezavisnosti Katalonije, gdje je nacionalni identitet ojačan činjenicom da većina stanovništva ovog regiona, pored španskog, govori i katalonski. Nasuprot tome, samo oko 1% Škota govori škotski galski. Možda je i zbog toga podrška nezavisnosti daleko veća u Kataloniji, gdje se oko polovine stanovništva izjašnjava da podržava otcjepljenje.
Međutim, španski parlament je velikom većinom glasao da se katalonskoj vladi ne dozvoli da održi referendum o nezavisnosti, a centralna vlada je saopštila da bi takvo glasanje bilo neustavno. Artur Mas, predsjednik regionalne katalonske vlade, obećao je da će ipak održati neobavezujući referendum.
Ukoliko je većina birača određenog regiona neke zemlje za nezavisnost, znači li to da imaju pravo da se otcijepe? Sigurno postoji još pitanja kojim se treba pozabaviti, mimo ovog.
Šta ukoliko otcjepljenje nekog regiona ima kao rezultat ostatak države koji više nije održiv? Unutar EU, ovo je manji problem, s obzirom da manje države - teoretski - i dalje imaju koristi od slobodne trgovine unutar Unije; međutim, izvan EU, situacija u kojoj bi se našla ta država mogla bi biti užasna.
U septembru 1938. godine, Hitler je zaprijetio da će napasti Čehoslovačku kako bi Njemci koji su živjeli u blizini njemačke granice bili pod njegovom upravom. Minhenskim sporazumom ovaj region, koji su nacisti zvali Sudetska zemlja, dat je Njemačkoj, ostavljajući Čehoslovačku bez odbranjivih granica i utirući put nacističkoj invaziji i podjeli zemlje idućeg marta.
Da je slobodan i fer referendum bio ponuđen sudetskim Njemcima, većina bi možda podržala ujedinjenje sa Njemačkom. Ali da li bi im to dalo pravo da ostave ostatak Čehoslovačke bez odbrane od velikog, neprijateljski nastrojenog susjeda?
Ujedinjeno Kraljevstvo i Španija ne moraju da strahuju da bi ih nezavisnost Škotske ili Katalonije izložila takvoj prijetnji. Ipak, otcjepljenje Škotske bi Britaniju lišilo značajnog prihoda od nafte iz Sjevernog mora, na kojem se uglavnom i zasniva ekonomija škotske nezavisnosti, a Španija bi takođe mogla da trpi zbog gubitka neproporcionalno velikog katalonskog doprinosa španskoj ekonomiji.
Raširena kršenja ljudskih prava, bilo da ih nacionalna vlada izaziva ili toleriše, mogu s vremena na vrijeme da izazovu nešto što se ponekad naziva „terapeutsko“ pravo na otcjepljenje za stanovnike tog regiona. Ukoliko drugi „lijekovi“ ne uspiju u takvoj situaciji, otcjepljenje bi moglo da bude opravdano kao posljednje sredstvo, čak i ako to nameće ogromne troškove ostatku države.
Takav je slučaj bio kada se Bangladeš otcijepio od Pakistana, a to je navodno bio i slučaj kada je NATO podržao nezavisnost Kosova od Srbije. Međutim, to nije tačno za Škotsku, ni za Kataloniju; niti, uprkos ruskoj propagandi, izgleda da je to slučaj sa ukrajinskim regionaima u kojima Rusi čine većinu stanovništva.
Ako Škotska i Katalonija ikada postanu nezavisne države, biće to zato što su tako dozvolile Britanija, odnosno Španija. Stabilnost je interes svih država, tako da je teško zamisliti da bi, u odsustvu raširenih, teških i nespornih kršenja ljudskih prava, druge države priznale region koji bi se, nakon što je vijekovima bio u sastavu neke zemlje, proglasio nezavisnim bez pristanka države od koje se otcjepljuje.
Takođe je malo vjerovatno da bi EU prihvatila Škotsku ili Kataloniju za članicu ako bi Britanija i Španija odbacile njihovo proglašenje nezavisnosti. Zapravo, doskorašnji predsjednik Evropske komisije Žoze Manuel Baroso je kazao da bi EU mogla odbaciti aplikacije Škotske i Katalonije, ili ih makar značajno odložiti, čak i ako bi Britanija i Španija prihvatili njihovu nezavisnost. A bez članstva u EU, teško je zamisliti da bi se većina građana Škotske i Katalonije upustila u ekonomsku neizvjesnost koju bi donijela nezavisnost.
Referendum u nekom secesionističkom regionu mogao bi zato samo da odigra ulogu određenog oblika ubjeđivanja usmjerenog prema vladi postojeće države. Ogroman odziv koji bi pokazao da ubjedljiva većina podržava nezavisnost mogao bi da bude način da se kaže: Vidite li kako se zdušno zalažemo za ovu stvar? Toliko smo nezadovoljni statusom kvo da sada većina nas zagovara otcjepljenje. Ako želite da ostanemo, morate da se pozabavite nedaćama koje su dovele do toga da većina nas želi da ode.
Bonus video:
