Crna Gora od jula 2004. godine ima imenovanog specijalnog tužioca za organizovani kriminal, ”uključujući i krivična djela sa obilježjima korupcije, ukoliko su počinjena na organizovan način”. Imenovanje specijalnog tužioca vrši Tužilački savjet na predlog vrhovnog državnog tužioca. Specijalni tužilac je ranije imao dva, a sada ima sedam zamjenika. Rezultati u borbi protiv korupcije i organizovanog kriminala su nam svima dobro poznati. Evropska komisija je u posljednjem izvještaju o napretku još jednom konstatovala da su rezultati slabašni, a da je korupcija značajno prisutna u javnom i privatnom sektoru.
Ideju o reorganizaciji, odnosno formiranju nezavisnog Specijalnog tužilaštva lansirao je gospodin Miroslav Lajčak, ministar inostranih poslova Slovačke (“Treba vam specijalni sud i tužilaštvo”), da bi nešto kasnije Vlada Crne Gore objavila da planira osnivanje Specijalnog tužilaštva po ugledu na hrvatski Uskok.
U međuvremenu, ideja Specijalnog tužilaštva postala je dio Akcionog plana za poglavlje 23, izrađena je i od Vlade usvojena Analiza organizacione strukture, kapaciteta i ovlašćenja državnih organa i organa uprave u borbi protiv korupcije i organizovanog kriminala.
Vlada je krajem prethodne godine formirala radnu grupu za izradu posebnog zakona kojim će se urediti nadležnost i organizaciona struktura državnog tužilaštva za postupanje u predmetima organizovanog kriminala i korupcije. Negdje u isto vrijeme, sa radom je započela i radna grupa za izradu Zakona o sprečavanju korupcije kojim će se urediti nadležnosti Agencije za borbu protiv korupcije. U pripremi su i izmjene Zakona o krivičnom postupku, postupku vođenja finansijskih istraga i instituta oduzimanja inovinske koristi, kao i Zakona o zaštiti svjedoka.
Institut Alternativa je prethodnih mjeseci istraživao iskustva pet država (Srbija, Bugarska, Rumunija, Litvanija, Makedonija) u borbi protiv korupcije i organizovanog kriminala, sa naglaskom na specijalizovana tužilaštva i njihovu saradnju sa policijom i drugim državnim organima.
Specijalizacija tužilaštava za krivična djela korupcije i organizovanog kriminala međunarodni je i regionalni trend. Starije članice Evropske unije imaju specijalizovane institucije za rješavanje složenih krivičnih djela, poput Tužilaštva za borbu protiv mafije u Italiji, Kancelarije za suzbijanje korupcije u okviru tužilaštva u Španiji, Kancelarije za ozbiljne prevare u Velikoj Britaniji itd. Zemlje regiona, Hrvatska, Srbija i Slovenija imaju specijalizovana tužilaštva za krivična djela korupcije i organizovanog kriminala.
Uporedna iskustva govore da osnivanje specijalnih tužilaštava nije garancija brzih i velikih rezultata. Put do boljih, većih i značajnijih rezultata rada specijalnih tužilaštava u borbi protiv organizovanog kriminala i korupcije zavisi od niza unutrašnjih i spoljnih faktora, a za prve vidljive rezultate potrebno je vrijeme.
Uporedna iskustva govore da su ključni izazovi za uređenje rada Specijalnog tužilaštva način imenovanja osobe na čelu tužilaštva, definisanje optimalnog broja tužilaca i njihovih zamjenika i trajanja njihovog mandata kako bi se obezbijedio optimalan stepen nezavisnosti u radu. Za efikasnost rada potrebno je precizirati odnose Specijalnog i redovnog tužilaštva, kao i saradnju sa policijom i drugim državnim organima, naročito efikasan pristup bazama podataka u drugim državnim organima. Specijalno tužilaštvo mora imati kvalitetnu podršku stručnog osoblja, što zahtijeva utvrđivanje potrebnog broja i kvalifikacija stručnog i administrativnog osoblja, utvrđivanje odgovarajućih zarada i drugih faktora motivacije zaposlenih, ali i sprovođenje bezbjednosnih provjera zaposlenih u tužilaštvu.
Uporedna iskustva pokazuju da će za uspješan početak rada Specijalnog tužilaštva biti potrebna široka društvena saglasnost u vezi sa imenovanjem čelnih ljudi, ali i realna očekivanja od prve faze rada. Imajući u vidu da iskustva drugih govore da u početku (jedna do dvije godine) bilježe izostanak ozbiljnih rezultata, potrebno je obezbijediti da taj period ne bude izgovor za usporavanje ili stopiranje rada tužilaštva u cjelini u odnosu na korupciju i organizovani kriminal.
Čini se da je bolje obezbijediti da se usaglase svi neophodni propisi, obezbijedi podrška ključnim imenovanjima, u skladu sa objektivnim kriterijumima izvrši zapošljavanje na svim mjestima, izvrše neophodne obuke i tek onda preuzmu nadležnosti, formalno i stvarno krene u veliki posao.
Do tada, postojeće institucije moraće pokazati mnogo više profesionalnosti, posvećenosti i saradnje. Dugo putovanje do funkcionalnog Specijalnog tužilaštva ne smije biti izgovor za dalji izostanak konkretnih rezultata.
Bonus video:
