Ni jedna zemlja nema dominaciju u nekoj privrednoj grani kakvu imaju Sjedinjene Države u visokom obrazovanju. Prema rang listi svjetskih univerziteta koju je sastavio šangajski Univerzitet Điao-Tong, na primjer, 17 od 20 najboljih svjetskih univerziteta su američki, a Harvrad se nalazi ubjedljivo na vrhu liste.
Tradicionalno objašnjenje ovog fenomena – bogato i brojno američko stanovništvo, izdašni fondovi za istraživanja, široko rasprostranjena filantropija pojedinaca i sposobnost da se privuku stručnjaci iz svih djelova svijeta – nije kompletno. Iako se SAD smatraju najvećom svjetskom ekonomijom, one čine samo četvrtinu globalnog BDP-a i otprilike jednu dvadesetinu svjetske populacije. A ni njihova podrška istraživanjima nije jedinstvena u svijetu.
Štaviše, prema tim pokazateljima, velike zemlje, poput Francuske, Njemačke, Japana, pa čak i Indije i Kine trebalo bi da se nađu u vrhu svjetske rang liste univerziteta. Međutim, njih jedva da igdje ima na ovim listama.
U stvari, ovim zemljama fali ključni komadić slagalice: inovativni model upravljanja u visokom obrazovanju kakav imaju SAD.
Harvard su kao državnu instituciju 1636. osnovale vlasti kolonije Masačusets. Njegova vrijednost za Masačusets se ogleda i u Komonveltovom državnom ustavu po dobijanju nezavisnosti, koji je ratifikovan 1780. godine, a koji ima poseban odjeljak koji se odnosi na funkcionisanje i ograničenja tog univerziteta.
Kada su diplomci sa Harvarda postali dominantni u zakonodavnoj oblasti Masačusetsa, ovaj univerzitet je dobio podršku i ugled. Međutim, masovna imigracija tokom 1840-ih koju je pokrenula glad u Irskoj, promijenila je demografsku ravnotežu u zemlji, omogućavajući populistima da dobiju kontrolu nad zakonodavstvom.
Harvard je skoro odmah postao meta napada da je suviše elitistički, suviše ekskluzivan i preskup. Doveden je u pitanje čak i njegov nastavni plan i program. Tokom naredne dvije decenije, država je sve više ometala funkcionisanje Harvarda tako što je, na primjer, odbijala da im pusti sredstva ili je opstruirala imenovanje profesora. Ovakvo ponašanje kulminiralo je 1862. kada je vlast blokirala imenovanje predsjednika univerziteta.
Kao odgovor na to, Harvard je zahtijevao da „bude stavljen van domašaja uobičajenih političkih trvenja i promjena“ i predat „u ruke diplomaca koji se iz srca interesuju za obrazovanje“. Ovaj radikalni predlog se 29. aprila 1865. provukao kroz Vrhovni sud Masačusetsa, zahvaljujući intenzivnom lobiranju i dobroj volji koja je zaslužena istaknutim služenjem harvardskih pitomaca Uniji tokom Građanskog rata. Od tada, harvardski odbor nadzornika je isključivo pod kontrolom stručnjaka sa tog univerziteta.
Inspirisani uspjehom Harvarda, drugi univerziteti – počev od Jejla – preduzeli su slične akcije. Ovaj „izvorni američki metod“, kako ga je nazvao Čarls Vilijam Eliot, predsjednik Harvarda koji se najduže zadržao na toj poziciji, postao je pravilo ne samo za privatne univerzitete, nego i za državne, poput Univerziteta Mičigen, pa čak i za vjerske ustanove kao što su Univerzitet Notr dam i Univerzitet Djuk.
Danas je 19 od 20 vodećih američkih univerziteta, prema svjetski priznatim rang listama, pod kontrolom njihovih diplomaca (koji su u povjereničkim odborima zastupljeni sa 50 i više odsto). Jedini izuzetak je kalifornijski Institut za tehnologiju u čijem su odboru diplomci zastupljeni sa 40 odsto. Od prvih pet, tri (Harvard, Jejl i Kolumbija) su u potpunosti pod kontrolom diplomaca, a u preostala dva (Prinston i Stenford) su zastupljeni sa 90 procenata. U prosjeku, diplomci su zastupljeni sa 63 odsto u odborima prvih 100 američkih univerziteta, kako privatnih, tako i državnih.
Uopšte uzev, što je veća njihova zastupljenost u odborima, ti univerziteti se bolje kotiraju, selektivniji su i imaju veće donacije. Na kraju krajeva, ni jedna grupa ne vodi bolje računa o prestižu univerziteta od njegovih diplomaca čiji ugled raste ili opada u zavisnosti od ranga njihovog matičnog univerziteta.
Zaista, diplomci imaju najviše inicijative da daju velikodušne donacije i da upravljaju univerzitetom učinkovito. S obzirom da dobro poznaju univerzitet, oni su takođe najefikasniji lideri. Kroz mreže pitomaca, članovi odbora mogu brzo da dođu do informacija i da djeluju bez odlaganja.
Svi veliki univerziteti su neprofitne organizacije, osnovane da upravljaju visokim obrazovanjem od koga koristi ima društvo kao cjelina. Nedostatak profita ne umanjuje inicijativu odbora u kojima dominiraju diplomci univerziteta da se nadmeću za prestiž, tako što, na primjer, angažuju istaknute profesore, upisuju nagrađivane studente i streme za postignućima u oblasti sporta i umjetnosti.
Angažovanje pitomaca kako bi se u neprofitne ustanove uvele dobre strane nadmetanja predstavlja primjer izvorne američke adaptacije. Zemlje koje imaju ambiciju da se takmiče sa američkim univerzitetima trebalo bi ponešto da prepišu od njih.
Bonus video:
