Dugogodišnji ministar inostranih djela Crne Gore, prvi crnogorski pravnik, Gavro Vuković, sin glasovitog vasojevićkog i crnogorskog junaka Miljana Vukova, nastojao je svojevremeno da realizuje ideju o izgradnji transbalkanske željeznice od donjeg toka Dunava do Jadranskog mora, odnosno Bara. Bila je to, očigledno, preteča današnje pruge Bar-Beograd. Svjestan velikog značaja koji bi ova željeznica imala za Crnu Goru, razgovarao je s francuskom i italijanskom vladom, italijanskim kraljem Vitoriom Emanuelom i s ruskim poslanikom na Cetinju. Italija i Francuska smatrale su da projekat može biti od velike ekonomske koristi za balkanske narode a naročito za Crnu Goru. Ruska vlada, međutim, odbila je da podrži ovu ideju, jer je, tvrdi u svojim memoarima Gavro Vuković, smatrala da Crnoj Gori ne treba ekonomski razvoj, već da ostane patrijarhalni vojni logor...
“Ruska zla diplomacija nije dozvoljavalja da joj se (Crnoj Gori) ma u čemu pomogne… Štaviše Srbija je onda jedva čekala da Crne Gore nestane, jer je bio otpočeo rivalitet između dvije dinastije” - zapisao je vojvoda Gavro.
Evropski čovjek, crnogorski ministar, iskusan diplomata, Gavro Vuković, govorio je nekoliko svjetskih jezika i vazda nosio crnogorsku narodnu nošnju, kao i knjaz/kralj Nikola, i mnogi Crnogorci, pa i oni siromašniji…
Početkom dvijehiljadite godine, Stefano Petrovich (Stevo Petrović Njegoš), nećak kraljice Jelene, poslao mi je iz Italije reprodukciju portreta Nikole Petrovića Njegoša koji drži u ruci crnogorsku kapu s petokrakom zvijezdom. Portret je objavljen 1869. godine u L’univers illustre, a u legendi je stajalo: Nicolas prince du Montenegro.
Na poleđini, Stevo Petrović mi je ispisao: “Mislim da se ovaj portret prvi put kod nas objavljuje?”
Rođen u Podgorici 1929. godine, Stevo je osnovno obrazovanje stekao u Rusiji a 1941. kao dvanaestogodišnjak došao je u Italiju i u rimskoj palati Kvirinale boravio kod svoje tetke, kraljice Jelene. Zatim u Torinu studira arhitekturu, a onda se posvećuje novinarstvu. Vrhunski novinar, princ grafike, kako su ga zvali, bio je duša “Espresso Grupe” koja ima osamnaest dnevnih listova po čitavoj Italiji, od Trsta do Salerna. Sretao sam se s njim i u Peskari đe je posljednjih godina živio i rukovodio “Espresso Grupom”. Pričao mi je o svojoj tetki, popularnoj, humanoj Crnogorki, italijanskoj kraljici Jeleni. Rođaci mu i danas žive u nikšićkoj Musovini, između Bedema i Glavice…
Stevo Petrović je 2013. umro u Italiji u 84. godini.
Portret, iz 1869. godine, prikazuje mladog Nikolu Petrovića; lijevom rukom pridržava sablju, a u desnoj drži crnogorsku kapu s petokrakom i grbom.
Tepeluk, tjeme, Crnogorcima i Crnogorkama omiljene kape, ukrašavan je različitim motivima. Crnogorski narod nosio je kape s izvezenim ličnim inicijalima, ili knjaževim/kraljevim, ili, pak, s crnogorskim grbom, petokrakom, kasnije s ocilima… Ali, kako naglašava Miroslav Ćosović, “četiri ocila su prije 1918. godine bila potpuno nepoznata u Crnoj Gori”.
Netom pretprošlog i prošlog vijeka, u crnogorskim varošima, cvjetao je terzijski zanat. Izrađivane su divne crnogorske muške i ženske narodne nošnje, naravno i crnogorske kape.
U Beranama se, recimo, ovim zanatom decenijama bavila porodica Nasta Vujadinovića, rođenog Podgoričanina, koji se u Vasojeviće doselio 1924. godine. Zvali su ga Nasto Kapar. Njegov sin, zaslužni sportski radnik, autor nekoliko veoma zapaženih monografija o fudbalu na crnogorskom sjeveru, Komnen Vujadinović, pričao mi je da su u Beranama dnevno prodavali čak i po stopedeset crnogorskih kapa!
Rasprostranjeno je mišljenje da se petokraka na crnogorskoj kapi javlja tek početkom prošlog vijeka. Međutim, otkud petokraka, davne, 1869. godine, u ruci crnogorskog monarha Nikole Petrovića!? Možda će to najbolje rastumačiti etnografi…
Bonus video:
