Dosta je bilo mračnog sarkazma (dark sarcasm) - vrijeme je za vedrije note. Hajde, rekoh, da i ja jednom nešto pohvalim - red bi bio vala - i taman uzeh da pohvalim crnogorsko prisustvo na nedavno okončanom Balkanskom arhitektonskom bijenalu (BAB, Balkan Architectural Biennale) - četvrtom po redu - kad udari ova serija zemljotresa...
BAB je, šalu na stranu, “kompozitni”, odnosno kompleksni stručno-naučni događaj regionalnog značaja - koji se održava u Beogradu - belom gradu na obalama dveju reka podno Avale. Primarni cilj bijenala je u promociji arhitektonske prakse (i misli) - uz centralnu izložbu, naučnu konferenciju, sajam investicija i brojne propratne sadržaje - poput propratnih izložbi i predavanja eminentnih pojedinaca, te tzv.
Arhitektonskog bioskopa, radionica i performansa. BAB je zapravo svojevrsna platforma koja nudi čitave serije odgovora na suštinski važno pitanje: kako na ovim (našim) prostorima, ovih dana, stojimo na polju arhitekture, te pripadajućih joj urbanizma i dizajna?
Ovogodišnji BAB je realizovan od 14. do 21. novembra - u partnerstvu sa Fondacijom Saša Marčeta - koja je, posebno za ovu priliku, otvorila vrata Bioskopa Balkan (Braće Jugovića 16) - istorijskog zdanja koje je podignuto prije vijek i po i u kojemu je 1899. prikazan prvi film u Beogradu. Zdanje je, trenutno, u fazi potpune rekonstrukcije - a završetak radova se očekuje naredne godine - što nije uticalo na nesmetano odvijanje manifestacije - upravo suprotno, prostor je odisao nekom lakom, nedovršenom (u krajnje pozitivnom smislu) i krajnje nepretencioznom sofistiranošću - što je nemoguće ne primijetiti čak i na fotografijama.
Tatjana Mrđenović, komesarka, i Marko Stojanović, direktor, čine pokretački tandem BAB-a. “Dekodiranje Balkana” (Decoding Balkan) je bila tema ovogodišnjeg bijenala - a ujedno i tema Međunarodne konferencije, koja je održana na AF BU. Temu je postavila gospođa Mrđenović - i sugerisala da “razlaganje i rasklapanje obrazaca interpretacija koncepcije kritičkog regionalizma na način kako ga je uspostavio Kenet Frempton (Kenneth Frampton), a preuzeo i razradio Ranko Radović” - naše gore list - bude okosnica bijenala.
Kritički regionalizam je, u najkraćem, pristup arhitektonskoj praksi - ili, kako kaže Frempton u svom čuvenom eseju naslovljenom “Ka kritičkom regionalizmu: Šest tačaka arhitekture otpora” (Towards a Critical Regionalism: Six Points for an Architecture of Resistance - esej je objavljen davne 1983) - “fundamentalna strategija” posredovanja između uticaja “univerzalne civilizacije” i elemenata koji su “indirektno izdvojeni” iz skupa osobenosti koje neko mjesto čine prepoznatljivim. Riječ je o strategiji povratka mjestu - kao jednoj od ključnih arhitektonskih i kulturoloških odrednica. “U tom smislu”, kaže gospođa Mrđenović, “regionalizam se ne tumači (NE tumači, molim vas - op.a.) kao reaktuelizacija simbola nacionalnih identiteta... već kao reakcija savremenog kreativnog duha na nasleđeno stanje materijalnih stvari”.
Amin...
Ove godine je - uz osjetno raznovrsniji program - uvedena i kategorija Zemlje domaćina. Čast da bude prva Zemlja domaćin pripala je Crnoj Gori. Direktor Stojanović je pozvao arhitektonsko-dizajnersku struku države Crne Gore da se predstavi ostvarenjima i projektima - a za selektorku i komesarku crnogorskog prisustva na BAB-u imenovao je Sonju Radović Jelovac (Studio Synthesis) - što je, ispostaviće se, bio pravi potez. Duboko sam ubijeđen da u datom trenutku niko ne bi bolje od gospođe Radović Jelovac odgovorio na izazov predstavljanja CG na BAB-u (a i šire, naravno). Stojanović je pozvao i Ministarstvo kulture da “prezentuje svoje aktuelne aktivnosti na polju valorizacije baštine države Crne Gore”. Poziv da Crna Gora bude Zemlja domaćin BAB-a 2019. podržala je Vlada CG, a institucionalnu podršku pružilo je Ministarstvo kulture - u ulozi pokrovitelja - i u saradnji sa Savezom arhitekata Crne Gore. U to ime, čast da 14. novembra, u 18:00 sati - otvori ovogodišnji BAB - pripala je Aleksandru Bogdanoviću, ministru kulture.
Ministar Bogdanović je tom prilikom istakao da tema “Decoding Balkan“ nudi mnogo prostora za diskusiju.
“Riječ je o naizgled jednostavnom sloganu”, rekao je ministar, “koji sabira kompleksne motive i izazove, a koji u svojoj srži motiviše na zajednička promišljanja u pravcu ostvarenja jedinstvenog cilja. A ovog puta, cilj je jasan - pronicanje do odgovora koji bi vodili ka novom trendu, ka prevazilaženju izazova koji je danas zajednički imenitelj mnogim regijama u okviru Balkanskog poluostrva - kako naći mjeru i ideal u spoju tradicije i inovacije i kako dostići punu kompatibilnost između našeg impresivnog kulturnog i arhitektonskog nasljeđa i tendencija ovovremene, moderne arhitekture”.
Božidar Božović, direktor Uprave za zaštitu kulturnih dobara, govorio je istog dana na temu “Zaštita kulturnog nasleđa arhitekture XX vijeka” - a prikazan je i film “Decoding Montenegro” - nastao u produkciji DAA Montenegro.
Decoding Montenegro je vrlo nadahnut i vrlo korektan prikaz reprezentativne recentne arhitektonske produkcije na teritoriji CG - i to isključivo po kriterijumu kontekstualnog kvaliteta - odnosno nivoa ostvarenog saglasja između arhitekture i konkretnog mjesta gdje se ta arhitektura desila/dešava. Film je rađen namjenski za BAB. Autori odabranih objekata - riječ je o nekih desetak realizacija - govore o svojim objektima - uz video materijal i slajdove u funkciji islustracija. Nikoli Badi Radonjiću, kreativnom direktoru filma, dodijeljeno je priznanje BAB-a. Potanko ću se baviti Radonjićevim filmom u nekom od narednih brojeva - obećavam.
Narednog dana, 15. novembra, nastupili su redom: Matija Vuković, koji je u svojstvu vođe autorskog tima - a u ime Ministarstva inostranih poslova Crne Gore - predstavio Projekat CG nastupa na EXPO DUBAI 2020 - čemu je prethodila kratka diskusija na temu Internacionalizacija i vizibilnost; Ema Alihodžić Jašarović i Marko Stijepčević su - ispred Savez arhitekata Crne Gore - predstavili Projekat Kolektor (prenamjena i revitalizacija nekadašnje toplane u okviru bivšeg fabričkog kompleksa TIK u Podgorici - u kulturni hab); Sonja Radović Jelovac i Miloš Popović, direktor Skijališta Crne Gore, govorili su - u ime Uprave za javne radove/ Skijališta Crne Gore - na temu Infrastruktura vs arhitektura - Troglava, Cmiljača I Žarski - a na kraju je Filip Aleksić - Glavni gradski arhitekt - predstavio Projekat Mikro 20 - Rekvalifikacija javnih prostora - ispred Grada Podgorice.
Trećeg dana BAB-a, 16. novembra, u okviru programa stručnih predavanja iz oblasti arhitekture i dizajna - naslovljenog “Nova konkorda” - govorio je arhitekt Nikola Novaković (Enforma).
I za kraj - čestitke Ivanu Miloševiću (AIM studio), kojemu je pripao Grand Prix četvrtog Balkanskog arhitektonskog bijenala - za projekat Višenamenskog prostora sa sportskim sadržajima u Gošićima (Luštica) - Local Community Center Gošić - uz podsjećanje da je isti projekat nagrađen i na Trećem crnogorskom Salonu arhitekture - i to Nagradom u kategoriji Realizacije.
Bonus video:
