Razgovaram 1970. godine na Cetinju s dr Nikom Simovim Martinovićem (1914 - 1975), dugogodišnjim direktorom Centralne narodne biblioteke “Đurđe Crnojević”.
- O Centralnoj biblioteci bi bilo malo u jednom kratkom dijalogu govoriti - kaže Niko Simov, pravnik, književnik i filozof. - Trenutno, glavna moja preokupacija je organizovanje rada na retrospektivnoj bibliografiji Crne Gore. Smjelo tvrdim da nijedan poduhvat od opšteg značaja za nauku i kulturu u Crnoj Gori neće biti dobar i potpun sve dok se ne izradi dobra retrospektivna bibliografija. Prema tome, Istorija Crne Gore, Enciklopedija, Istorija književnosti i slični poduhvati biće s puno propusta i šupljinja bez izrade bibliografije…
Prošlost za Nika Simova, očigledno, nije neka siva masa u koju treba da se sakrije od sadašnjosti, već podstrek za, kako veli, razvijanje stvaralačkih snaga.
- Ako znamo da je u nekadašnjoj Crnoj Gori bilo sredstava da se za deset učenika štampa, krajem devetnaestog vijeka, Istorija i teorija književnosti, to ne znači da želimo da se vratimo na tadašnje stanje, nego da u novim uslovima, s neuporedivo više sredstava, stvorimo bolje i više - priča mi Niko Simov Martinović. - A mi još oskudijevamo i u osnovnim udžbenicima. Izučavanje prošlosti, po meni, ne znači samo ređanje bojeva i konferencija nego izučavanje svih društvenih odnosa i pojava, a naročito svega onoga što je po svom karakteru povezivalo Crnu Goru s drugim narodima u borbi za slobodu, kulturu i ljudske odnose. Mene posebno interesuje borba čovjeka na ovom posnom crnogorskom kamenu za ljudsko dostojanstvo, kojim je protkana naša istorija i čiju je sintezu dala Narodna revolucija. S te strane mi nijesmo dali nauci pravi dio. Mi smo sveli tu borbu na prilično ušablonjene ratne operacije, a ispustili smo ljude kao nosioce te borbe, pokretne snage društva, težnje za oslobođenjem čovjeka kao najvišeg bića. To sve znači stavljanje nauke, kulture i prosvjete u prvi plan.
Pored pasioniranog izučavanja prošlosti, Niko S. Martinović, prirodno, ne zapostavlja dugoročne preokupacije Centralne narodne biblioteke “Đurđe Crnojević”, ističući da su najvažniji njeni zadaci vezani za naučnoistraživački rad, retrospektivnu bibliografiju Crne Gore, izradu centralnog kataloga i formiranje naučnog dokumentaciono-informativnog centra, koji će pomagati razvoju nauke u Crnoj Gori.
- Naše kadrovske snage su nedovoljne za ove poduhvate. Razumijevanjem Saveznog i Republičkog savjeta za koordinaciju naučnih djelatnosti i Saveznog i Republičkog fonda, Biblioteka je pomognuta da pribavi osnovnu opremu i angažuje minimalni kadar, koji se priprema za ovaj poduhvat - naglašava direktor Niko Simov. - No, to je dugoročan plan koji će iziskivati šira naučna i stručna angažovanja kadrova i sredstava. Već godinu dana Biblioteka radi, i sada je taj rad u završnoj fazi, na obradi jedne kraće studije koju će predložiti nadležnim republičkim organima, a o problemima bibliotekarstva u Crnoj Gori će se na jesen i u Skupštini raspravljati. Bibliotekarstvo mora bar naporedo, ako ne i ispred, ići sa svim kretanjima privrede i društvene reforme. Međutim, bibliotekarstvo je na posljednjoj ljestvici naših društvenih kretanja. Centralna biblioteka Crne Gore od stručnog kadra ima jednog naučnog savjetnika, dva viša bibliotekara, jednog višeg knjižničara, pet knjižničara i jednog manipulanta. Toliki kadar nije dovoljan u drugim centralnim bibliotekama ni za čitaonicu ako ta čitaonica treba da kulturno uslužuje svoje čitaoce, da ne govorimo o brojnim naučnim i stručnim djelatnostima i uslugama koje jedna nacionalna biblioteka po zakonu treba da obavlja…
Početkom 1970. godine, u svim matičnim crnogorskim bibliotekama od kvalifikovanog kadra radio je jedan bibliotekar, a u fakultetskim dva!
- I školske biblioteke su veoma ozbiljan problem - kaže Niko Simov. - Na najnižem stepenu su biblioteke osnovnih škola. U četiri opštine (Ulcinj, Bijelo Polje, Bar, Kolašin) prosjek knjige je od 0,2 do 0,8 na učenika. U gimnazijama najbolje stoji Ivangrad (prosjek 8,7 na učenika) a najgore Kolašin (0,7 na učenika). A biblioteke su ustanove za permanentno vaspitanje i dopunjavanje znanja…
Druga preokupacija vrijednog kulturnog pregaoca Nika Simova je pripremanje djela Pavla Apolonoviča Rovinskog, koji je do danas najviše napisao o Crnoj Gori. Rovinski je napisao i djelo “Crna Gora u prošlosti i sadašnjosti” (Izdanje Ruske akademije nauka od 1888-1916. u šest tomova) i nekoliko desetina radova takođe na crnogorske teme.
- Organizujem njegovo prevođenje i pripremanje za štampu - veli Niko Simov. - Pišem o njemu monografiju i izdaću mu bibliografiju o Crnoj Gori. Rovinski je naučnik široke erudicije, demokrat, revolucionar, najbliži saradnik Černiševskog, a sve to u ocjeni njegovog djela nije uzimato u obzir. Rovinski je do sada prilično jednostavno tretiran kao bezbojni etnograf i istoričar, međutim, on je enciklopedijska figura bez koje se svestrano proučavanje Crne Gore ne da zamisliti - smatra dr Niko S. Martinović.
Nacionalna biblioteka Crne Gore “Đurđe Crnojević” danas je moderna, javna ustanova sa bibliotečkom kolekcijom od dva miliona knjiga, novina, časopisa, rukopisa… Prava zlatna riznica crnogorske kulturne baštine.
Autor je novinar i pisac
Bonus video:
