Evropska komisija je 7. jula objavila da će BDP Evropske unije pasti za 8,3% u 2020. godini. Ovo predstavlja dodatno revidiranje naniže pada ekonomije ovog bloka u odnosu na ranije prognoze. Objavljeno je da će četiri mediteranske države, snažno oslonjene na sektor turizma, imati dvocifren pad BDP-a, među kojima je i Hrvatska čija će ekonomija pasti za 10,8%.
Dva dana kasnije, Vlada Crne Gore je usvojila “Smjernice makroekonomske i fiskalne politike za period 2020-2023”, u kojoj tvrdoglavo ostaje pri tvrdnji da ce BDP u 2020. pasti “samo” 6,8%, uprkos katastrofalnom padu aktivnosti u sektoru turizma od preko 90% u odnosu na prošlu godinu. Upravo na ovom najsvježijem primjeru, vidi se providno ali jasno simuliranje realnog stanja u ekonomiji CG.
Ako napravimo paralelu ovog mikro primjera na širu sliku, interesantno je postaviti pitanje: šta u ekonomskom smislu, za Crnu Goru znači i koliko košta simuliranje pregovora sa EU? Da podsjetim, Hrvatska, koja je od svih novih članica najduže pregovarala za članstvo u EU, uspjela je da za period od osam godina završi proces pregovora (započet 2005.) i uđe u EU 2013. Ovim tempom, Crna Gora, koja je proces pregovora otpočela 2012. je u ovoj godini trebalo da postane članica EU. Drugim riječima, kakve reperkusije donosi stagniranje u procesu EU integracijakoje je u slučaju CG evidentno?
Milijarde eura propuštene koristi iz EU fondova
Prvo, Crnoj Gori bi bila na raspolaganju značajna bespovratna sredstva za borbu sa krizom izazvanom virusom Covid-19. Naime, EU je u ponedjeljak odgovorila na krizu izazvanu virusom Covid-19 kroz ukupan paket koji je „težak“ 1,8 hiljada milijardi eura. Poseban naglasak stavljam na Next Generation EU, vanredni i privremeni instrument podrške Evropske komisije koji je „težak“ ukupno 750 milijardi eura, od kojih će zemljama članicama čak 390 milijardi eura biti dodijeljeno u formi bespovratnih sredstava dok će 310 milijardi eura biti plasirano kroz kredite sa povoljnim rokovima otplate. Najveći dio sredstava instrumenta Next Generation EU (više od 80%) će biti iskorišćen za podršku javnim investicijama i ključnim strukturnim reformama u zemljama članicama, koncentrisanim tamo gdje je udar krize najsnažniji a ekonomske potrebe najveće.
Prema procjenama, a uzimajući u obzir hrvatsko iskustvo, Crna Gora bi kao članica EU, samo iz ovog instrumenta imala pravo na najmanje milijardu eura finansijske podrške (bespovratnih sredstava i kredita sa povoljnim uslovima otplate) za oporavak od ekonomske krize. Za malu Crnu Goru, ovolika sredstva bi predstavljala moćan instrument za suočavanje sa krizom ali i snažan zamajac za toliko željenu diversifikaciju privrede sa akcentom na zelenu ekonomiju i digitalizaciju.
Drugo, Crnoj Gori bi i u redovnim okolnostima bilo na raspolaganju preko milijardu i pet stotina miliona eura iz strukturnih i investicionih fondova EU (ESI). Značaj i veličinu pet ESI fondova najbolje možemo posmatrati takođe kroz primjer Hrvatske. Tokom perioda 2014-2020. Hrvatskoj je dodijeljeno nešto više od 10 milijardi eura iz ESI fondova koje su se mogle uložiti u razna područja: od istraživanja i inovacija do zapošljavanja, obrazovanja i osposobljavanja, socijalne inkluzije, javne administracije i civilnog društva, kao i infrastrukture i zaštite životne sredine.
U istom periodu, Crna Gora je godišnje imala na raspolaganju oko 30-40 miliona eura iz EU fondova. Da je CG članica EU, imala bi pristup višestruko izdašnijim fondovima koje bi se mogli koristiti za brže poboljšanje životnog standarda građana.
Činjenice su neumoljive: CG kao članica EU bi imala direktnu korist od članstva koja se procjenjuje na 3 milijarde eura kroz kombinaciju bespovratnih sredstava, strukturnih fondova i povoljnih kredita.
Gubici po osnovu nepripadanja jedinstvenom EU prostoru
Evropska unija počiva na zajedničkom unutrašnjem tržištu, koje je zasnovano na četiri slobode: slobodi kretanja robe, usluga, ljudi i kapitala. Nepripadanje jedinstvenom EU prostoru na primjeru CG najbolje se oslikava kroz strukturu stranih turista i stranih direktnih investicija (SDI).
U kontekstu sadašnje situacije, pripadanje jedinstvenom EU prostoru bi umanjilo pad prihoda od turizma. Prije nekoliko dana, EU je zatvorila granice prema Crnoj Gori, čime je de facto presuđeno našoj ljetnjoj turističkoj sezoni koja, podsjetiću, generiše najmanje 1,1 milijardu eura prihoda. Da je Crna Gora članica EU, granice između CG i zemalja EU bi danas vjerovatno bile otvorene. To bi značilo da bi hoteli i ugostiteljski objekti bili značajno puniji nego sada dok bi prihodi od turizma bili mnogo veći. Nažalost, prema zvaničnim podacima, danas u CG boravi svega 8% turista u odnosu na nivo od prošle godine. Vrlo konkretan benefit članstva u EU sa stanovišta turizma je primjer Hrvatske gdje je turistički promet danas na nivou od 50% prošlogodišnjeg; najveći broj stranih gostiju dolazi upravo iz EU.
Dok se u spoljnotrgovinskoj razmjeni CG preko 80% vrijednosti odvija sa zemljama članicama EU i CEFTA-e (prije svega sa zemljama iz okruženja), takvu analogiju nemamo u stranim direktnim investicijama (SDI). Ukoliko pogledamo geografsku strukturu, najveće SDI u Crnu Goru zapravo ne dolaze iz zemalja članica EU. Na primjer, od 2015. do 2019, SDI iz Njemačke iznosile su svega 121 milion eura ili skromnih 6% ukupnih SDI. U istom periodu, SDI iz SAD, ključnog spoljnopolitičkog saveznika Crne Gore, iznosile su svega 50 miliona eura, ili 2,5%. Sa druge strane, SDI U Crnu Goru u najvećoj mjeri stižu iz država koje nisu članice EU, pa glavni investitori u lukrativnim oblastima građevinarstva, turizma i hotelijerstva dolaze iz UAE, Turske, Azerbejdžana, Rusije ali i off-shore destinacija.
Paradoksalno, iako se Crna Gora deklarativno zalaže za EU integracije, i u regionu je u tom smislu najviše i odmakla, najmanje smo SDI „zavisni“ od zemalja EU. Primjera radi, CG je jedina zemlja u regionu u kojoj najveći dio SDI ne posjeduje neka od zemalja EU.
Jačanje kineskog ekonomskog uticaja
Crna Gora je krajem 2014. napravila jednu od najvećih geo-ekonomskih grešaka kroz ugovaranje prioritetne dionice autoputa Bar - Boljare koja, u finansijskom smislu, predstavlja omču oko vrata sadašnjoj ali i svakoj narednoj Vladi.
Istovremeno, ovim potezom, CG je sebe gurnula u ekonomsku zavisnost od Kine koja kao nesumnjivo nova globalna sila snažno prožima novi svjetski poredak kroz svoj projekat „Pojas i put“. Koliko je projekat autoputa „ustalasao duhove“ visokih krugova u Zapadnoj Evropi i Americi, dovoljno govori činjenica da se pominje čak i u zvaničnim izvještajima sa „high level“ bezbjednosnih konferencija (Minhenska bezbjednosna konferencija 2019).
Kina pak svoje prisustvo u Crnoj Gori nastavlja da gradi i jača, kroz sada već kontroverzan projekat vjetroelektrane Možura (dio pomenute „Pojas i put inicijative“) ali i obezbjeđivanja remonta TE Pljevlja, kroz povoljan kreditni aranžman. U doglednoj budućnosti, vrlo je vjerovatno jačanje prisustva kineskih državnih kompanija i u novim energetskim projektima, kako bi iskoristili izuzetan potencijal Crne Gore u oblasti obnovljive energije. Kineske energetske kompanije na ovaj način veoma lako koriste benefite strateškog projekta podmorskog kabla između Crne Gore i Italije (projekat od zajedničkog interesa Evropske komisije), kojim je Crna Gora postala regionalno energetsko čvorište.
Jasan zadatak svih aktera društva
Covid-19 je izazvao teške poremećaje na globalnom nivou. Crna Gora kao mala otvorena ekonomija, limitiranog kapaciteta za odgovor na snažne eksterne šokove, nema izbora: svi akteri ovoga društva moraju sve svoje kapacitete usmjeriti ka brzoj i efikasnoj integraciji Crne Gore u EU.
Ukoliko pak CG nastavi da simulira pregovore kao što je to radila do sada, buduće generacije njenih građana će zavidno gledati na EU, dok će svoj periferni razvoj finansirati kroz limitirani kapacitet kreditnih zaduženja koje prati dodatno urušavanje njihovog životnog standarda.
Autor je izvršni direktor Fidelity consulting
Bonus video:
