Prvo je ove jeseni stigao DRI “Izvještaj o reviziji godišnjeg finansijskog izvještaja AD “13. jul Plantaže” Podgorica za 2018. godinu” (br. 40116/20-052-25/23). DRI je izrazila “negativno mišljenje” za finansijsku reviziju, kao i za reviziju pravilnosti poslovanja udarne kompanije unutar privrede zemlje. Kontinuirano, niz godina unazad, komercijalne eksterne revizije su akcionarima Plantaža van svake sumnje ukazivale da su, poslovno i ekonomski, upravljači i rukovodioci kompanije daleki od standarda ozbiljnog i održivog privrednog društva. Zato, da li je bilo mnogo razloga za “u pravu su” (“that a boy”) slavodobitnosti oko preporuka iz citiranog izvještaja?
Naravno da DRI nije odradila top-kvalitetan izvještaj. Pribjegli su birokratskom pretrčavanju, kockajući golemu skupinu rečenica o svemu, a da se na prvo čitanje ne vidi da nisu talentovani za privredničke poduhvate, ni u razumijevanju ni u kontroli. Popisujući u preporukama, a obrazlažući u izvještaju, niz organizacionih i finansijskih slabosti u radu kompanije, u sumi sve to zajedno ne dobacuje do ukazivanja na stvarne probleme u udarnom preduzeću u zemlji: predloga smjene ukupne uprave i rukovodioca. Preporuke oko unutrašnjih kontrola, revizorskog odbora, akta o procjeni rizika, pravilnika o računovodstvu i reviziji, uskovidog pristupa gdje se i na kojem kontu šta knjiži, pominjanja ugovora o faktoringu unutar poglavlja o prihodima (kratko pomenuto i u kratkoročnim obavezama), ukrivajući se iza “poslovne tajne” što se prevodi kao strah od dužnika (i Plantaža i DRI-a), kao i čitave sage oko manuelnog izračuna cijene koštanja, ili pak traktata oko razlike u kvadratima zemljišta iz programa i knjiga, predstavljaju “rijeku” koja ne dobacuje do optimističnih razloga za radovanje CG javnosti o tome da su se DRI senatori vratili svojem visoko-odgovornom poslu.
Čitav izvještaj DRI-a je rađen da se istakne jedan zaključak: “…analizom prikupljenih dokaza utvrđeno je da pogrešna prikazivanja, pojedinačno ili zbirno, imaju i materijalni i prožimajući efekat na finansijske izvještaje ….” (str. 3/99). Ovaj “prožimajući efekat” je višeznačan u dokazivanju nejakosti zaključaka DRI-a. DRI “Uputstvo o metodologiji vršenja finansijske revizije i revizije pravilnosti” (“Sl. list CG” br.07/15), u poglavlju o “Izražavanju mišljenja” (čl 73-81) propisuje prožimajući efekat, kao indikator za “negativno mišljenje”. “Prožimajući efekat” nije rječnik revizora, čak i kad su pokriveni formom. Čega jeste? Citat glasi:”Bolje razumijevanje strukture i sadržaja revizorskih izvještaja, radi lakšeg identifikovanja potencijalnog krivičnog djela, u svrhu donošenja tužilačke odluke”. Citat se odnosi na predavanje koje je unutar USAID projekta g-din R. Batinić održao u Sarajevu 2018. godine, uz cilj da se dostigne: “Postizanje veće efikasnosti u radu tužilaštava na razmatranju revizorskih izvještaja” (izvor:http://www.rs.cest.gov.ba/index.php/seminari/…).
U praksi odgovornog revizorskog sistemskog rada, “prožimajući efekat” je maska forme, koja služi da se lakotno ne odrade složeni poslovni dokazivanja nerada u poslovanju predmetne kompanije. Materijalnost grešaka u finansijskim izvještajima kompanija je strukovna konstanta rada revizora. Ili jednostavnije: svejedno je što je kolegijum DRI-a naložio da se: “… izvještaj sa negativniim mišljenjem dostavi Vrhovnom državnom tužilaštvu”; svejedno je što “prožimajući efekat” miriše na slabašno sprovođenje psihiloškog profiliranja, što tek nije posao revizora. Ukoliko je DRI imala za cilj da kvalitetno primijeni ozbiljne norme kojima služi, trebalo je da nadležnim institucijama proslijedi ukupnu prateću dokumentaciju i “adekvatne revizorske dokaze” iz revizije Plantaža 2018. Tako se u primjeni normi suštinski treba pokušavati da se istraži neposlovnost upravljača i rukovodilaca kompanije u mješovito-državnom vlasništvu.
Mikro-kompanije u Crnoj Gori imaju pouzdaniji pristup finansijskim izvještajima od Plantaža, stoga DRI nije imala istorijski zadatak, niti je odradila povijesni iskorak prema boljem. CG tržište je prenapučeno intencionim neznanjem esnafskih instituta i užasavajuće-nerazvojnim odnosom resornog ministarstva u vezi jačanja kvaliteta usluga računovodstva i revizije u zemlji. Navedenim izvještajem oko Plantaža, senatori DRI nisu uvjerili javnost da nesumnjivo služe snaženju kontrolne funkcije tokova novca u ime javnog interesa.
Drugi krah u radu DRI-a se nastavio kroz “Izvještaj o reviziji Predloga Zakona o završnom računu budžeta za 2019. godinu” (br. 40111/20-011-149/213). Jedan primjer je dovoljan da se dokaže javna teza da su suštinske zanemarenosti u ostvarivanju potrebnog kvaliteta u radu DRI-a daleka sistemska definicija rada udarne institucije. Na str. 79 predmetnog izvještaja DRI kolegijum upućuje na sljedeće: “Uprava za imovinu nema računovodstvenu evidenciju, koja se odnosi na završene projekte i podprojekte kapitalnog budžeta iz razloga što Uprava za saobraćaj i Uprava javnih radova nijesu dostavile podatke za 2019. godinu”. Kad se ova rečenica pretrčavanja uveže sa str. 85, gdje je istaknuta realizovana preporuka oko rada Komisije za popis imovine, onda se imparcijalno može dokazati teza o DRI beskorisnosti u sistemskom unapređenju institucija. Kako?
Prva revizija Uprave za imovinu je odrađena 2010. godine. Kako su se tada tek podizali kao institucija, ovo je bio korisni izvještaj DRI-a. Sedam godina kasnije je rađena revizija Uprave za nekretnine, više sa formalnog nego sistemskog stanovišta. Prošle godine je odrađena revizija uspjeha: “Uspješnost uspostavljanja, vođenja i kontrole evidencije državne imovine kod državnih organa” (br. 40116/19-023-20/31). Nepunih 60-ak stranica činovničkog pravdanja, odnosno pokušaja kritike ukupnog sistema javnih institucija, namjerno fokusiranih da ne sprovedu zakonske obaveze oko popisa imovine u javnom vlasništvu.
Proteklo je više od deceniju rada DRI-a; prešli su trnovit put do EK-ratske “petice” prije neku godinu, da bi polovinom godine završili kao obavezujuće obećanje MMF-u da će se poboljšati. Pad u kvalitetu rada DRI-a najcjelovitije se konfirmira kroz fakticitet da su tek za 2019. godinu izrazili negativno mišljenje oko završnog računa budžeta (pravilnost poslovanja). Stoga, kad se objektivno sagleda nedosljedan rad ukupne javne administracije u vezi popisa imovine u javnom vlasništvu, DRI je imala objektivnu i istinitu osnovu (ili u DRI rječniku, prožimajući efekat) da svake godine izraze negativno mišljenje na završni račun budžeta, po oba osnova, jer je odsustvo popisa imovine u javnom vlasništvu crnogorski institucionalni, demokratski i politički poraz nemjerljivih razmjera. U razmatranju šire slike, biće da se iz resornog ministarstva fizibilno čekala primjena zakonskih normi oko računovodstva u javnom sektoru (2023), ali ni to ne umanjuje znakovitost cunamija, koji su svi zajedno institucionalno ne-hrabro prećutali.
Ovo je zaostavština koju razvoju Crne Gore, politički i sistemski, ostavljaju javni administrativci i senatori DRI-a. To odsustvo popisa imovine je veličina crnogorskog skamenjenog odsustva odgovornosti, koja ne može zabašuriti ukupni administrativni nerad u posljednjih petnaestak godina oko obezbjeđenja stabilnosti makroekonomskog bilansa zemlje, saznanjem šta je vlasništvo u materijalnoj i nematerijalnog imovini u ime poreskih obveznika. Tako da kad se eventualno podvuče crta oko višedecenijskog rada DRI-a, uključujući pregled DRI izvještaja 2020, nema mnogo indikatora obnavljajuće besprijekornosti u njihovom radu. A, bez nesumnjivog vraćanja neumoljive strukovnosti (“sile”) kod našeg tunj-tunj “džedaja”, neće se realizovati sistemsko jačanje kvaliteta dokumentacije i organizacije koja prati javne tokove novca. Što bi onda, posljedično, predstavljalo pravilan, dugo očekivani signal da smo iz javnog i komercijalnog računovodstva i revizije protjerali modele smandrljavanja, fušerisanja, površnosti i zakulisne interesnosti, koji ne služe transparentnosti privređivanja.
Bonus video:
