Od antike, naša se civilizacija o prošlosti određuje kao o beskonačnoj raznovrsnosti ljudskog iskustva. Zapisivanjem prošlosti naša kolektivna svijest čuvala je od zaborava događaje spram kojih je određivala svoj dalji razvoj, odnosno vrijednosno se određivala prema njima. Dobre događaje uzimala je kao uzor, dok je rđave odbacivala. Da li je zaista ovako ili je današnjica u Crnoj Gori, i u regionu uopšte, ponovo krenula u pogrešnom pravcu?
Nedavno obilježavanje jednog tragičnog događaja i nedavni politički stav iz poslaničkih klupa, najbolje problematizuju ovu dilemu i ujedno potvrđuju Hegelovo stanovište da „iz istorije učimo da od istorije ne učimo“.
Tokom protekle neđelje, 06.decembra, u Dubrovniku je obilježena 29. godišnjica napada na ovaj milenijumski grad. Ovaj datum izabran je svog svoje tragičnosti i razornosti napada koji je tada dolazio sa kopna i sa mora! To je bio jedan od napada koje su u kontinuitetu, duže od osam mjeseci tokom 1991. godine, vršile oružane formacije, tadašnje JNA, sastavljene uglavnom od rezervista iz Crne Gore. Dimenzije ove sramne stranice naše novije istorije najbolje se ogledaju u činjenici da je pojam ratnog zločina, kao neunificirani oblik kršenja međunarodnih pravila i običaja ratovanja, u velikoj mjeri pravno standardizovan nakon uništavanja urbanih znamenitosti drevne Raguze!
U petak, 04. decembra 2020. godine, izabrana je prva posttranziciona Vlada Crne Gore! Iz redova političke stranke koja je podržala njen program rada, javno je negiran genocid u Srebrnici! Zabrinjava i okolnost da je to izrečeno bez ikakve odgovornosti u parlamentu koji je usvojio Deklaraciju o prihvatanju rezolucije Evropskog parlamenta kojom se osuđuje ovaj masovni zločin. Tragična ironija sadržana je i u činjenici da je u prioritetima novoizabrane vlade navedeno usvajanje sistemskog zakona o lustraciji! Institucionalna kontradikcija ili najava tendencioznog usmjeravanja davno očekivanog procesa?
Ako odemo od pretpostavke da demokratski izabrana upravno-izvršna vlast neće biti revanšistički nastrojena, onda ovaj proces ne može biti samo usmjeren prema dosadašnjim vršiocima vlasti. Ovaj rimski institut “pročišćenja“ ne može ići samo u pravcu utvrđivanja odgovornosti javnih funkcionera za kršenje ljudskih prava tokom procesa institucionalne i tržišne transformacije (npr. sveobuhvatna analiza zaključivanja, izvršenja i praćenja svih upravnih ugovora tokom proteklih 30 godina - privatizacije, koncesije, javne nabavke, pružanje državne pomoći, subvencioniranje ...). On mora obuhvatiti i sva lica koja su na direktan ili indirektan način bila uključena u ratna dešavanja tokom 90-ih! Jedino ovako sprovedena denacifikacija onemogućiće ne samo kompromitovanim pojedincima učešće u javnom životu, već će otkriti osnove tranzicionih bogaćenja zasnovanih na ratnim zločinima, kao i podstaći proces mirnog suočavanja sa prošlošću! I u ovoj okolnosti ironija nastupa sa još jednim licem - do sada je vladajuća garnitura na sve moguće načine, i pored učestalih prozivki iz Brisela, opstruirala, odugovlačila i izbjegavala da pravdi privede odgovorne za zlodjela iz vremena krvavog raspada nekadašnje SFRJ! Potiranje ovog tamnog nasljeđa zadiralo je i u sve sfere života, tako je, na primjer, prikazivanje filma Koče Pavlovića „Rat za mir“ onemogućavano na razne načine. Šta reći o odnosu prema predstavi „Srebrnica. Kad mi mrtvi ustanemo“?
Ova dva događaja, spojena apsurdnom simbolikom, jer je Crna Gora u moralnoj obavezi da naredne godine manifestaciono podsjeti na svoju tridesetogodišnju civilizacijsku bedastoću, potvrđuju i da nijesmo mnogo odmakli od ideologija ekstremnog nacionalizma i da imamo ne samo pravdanje, već i glorifikaciju ratnih zločina. Naravno, ovakvo stanje nije isključivo uslovljeno cikličnim pojava populizma i evropskim trendom jačanja estremne desnice.
Prećutkivanje zločina zarad ostvarivanja izbornih rezultata i njihova relativizacija zbog ostvarivanja klero-nacionalnog jedinstva, personifikovani su kroz postupanja, odnosno nepostupanja aktuelnog predsjednika države Crne Gore i nedavno preminulog mitrpolita SPC-a. Svaki je iz svoje perspektive, i na sebi osoben način, imao smutnog upliva u dešavanjima tokom 90-ih godina! Iako su sve javne ličnosti u regionu iz tog perioda trebale biti pozvane na odgovornost, njima je omogućeno da nastave sa retorikom koja nije bila u cilju pomirenja. I, zbog navodnog straha od međunarodnog nametanja kolektivne odgovornosti, nije se prestajalo sa negacijom zločina „u ime nacije“. Srpski akademik prof. Toma Živanović, jasno je zahvaljujući svojoj teoriji tripartitnog sistema u krivičnom pravu, ustanovio ono što je, takođe srpski akademik i pravni filozof, prof. Slobodan Perović iskazivao kao „davanje svakome svojeg, prema zaslugama i krivici“. Šta još treba da se desi i teorijski objasni da za krivična djela i ratne zločine nijesu odgovorne zajednice, već monstruozni pojedinci koji su svojim zlodjelima davali nacionalni ili vjerski predznak? Naravno, ovaj pravnički avers ima i svoj etički revers u Volterovoj izreci - Ko oprašta zločin postaje u njemu saučesnik!
U ovom kontekstu ništa manje značajna, ali veoma indikativna, jeste i institucionalna kopča oličena u našoj tužilačkoj organizaciji! Ovakvo Vrhovno državno tužilaštvo, koje je 2015. godine usvojilo Strategiju za istraživanje ratnih zločina, odnosno Specijalno državno tužilaštvo, koje nije otvorilo nove istrage i podiglo optužnice za stradanje civila i uništavanje civilnih objekata na dubrovačkom ratištu, za tzv. vikend ratnike iz Crne Gore koji su učestvovali u zločinima na prostoru istočne Bosne i Kosova, za „Deportacije“, „Bukovicu“, „Morinj“ i „Kaluđerski laz“, ne može biti dovoljno efikasno, kao i do sada, u sprječavanju korupcije i organizovanog kriminala.
Eventualno usvajanje Zakona o zabrani negiranja ratnih zločina vjerovatno bi otklonilo značajnije dubioze o putanji procesa lustracije i razbilo famu o reprizi iskustva sa početka 90-ih. Dimenzionalnost ove bojazni najbolje se očituje u Šopenhaurevoj maksimi - Da je čovječanstvo odvajkada bilo razumno, istorija ne bi bila dugačka hronika gluposti i zločina. I srama, dodaćemo!
Bonus video:
