Ni javne polemike o potvrđivanju doživotne presude ratnom zločincu Ratku Mladiću, ni imenovanje Bećira Vukovića, literate četničkog podvižništva, za predsjednika Žirija za dodjelu Trinaestojulske nagrade nijesu jedini iskazi o maglovnom lutanju Crne Gore. Smutno najavljivanje skupštinskog razmatranja Zakona o budžetu za 2021. godinu, koje je bilo zaklonjeno iza klerikalnih ucjenjivanja Demokratskog fronta, potvrđuje postojanje još neizmjenjivog politikanskog mešetarstva. Džabe ste glasali 30. avgusta, rekli bi objektivni.
Sva ova frtutma oko utvrđivanja budžetskog prijedloga neosporna je igra strančarenja kojom se nešto pokušava prikriti i obesmisliti. Grbo rođena, najznačajnija legislativna inicijativa na godišnjem nivou, umjesto da bude ubrzana, ona je permanetno odlagana i usporavana! Ostaje otvoreno pitanje - zašto je aktuelna Vlada Crne Gore, za period, u kojem su sve zemlje svijeta imale najveći rast javnog duga još od II svjetskog rata, odlagala zakonski prijedloga o javnom finansiranju?
Za „patriote dubokog džepa“ iz DPS-a valja istaći da je i njihova garnitura u prethodnoj izvršnoj vlasti bila u obavezi da, shodno članu 33 Zakonu o budžetu i fiskalnoj odgovornosti, bude u ulozi predlagača budžeta tokom kraja prethodne godine. Zato je i dobro što nećemo u Skupštini Crne Gore slušati njihove licemjerne komentare! Da su, kojim slučajem, do 15. novembra 2020. upoznali javnost o svojim finansijskim projekcijama time bi, na veoma principijelan i konstruktivan način, moguće uslovili aktuelnu Vladu da odustane od instituta privremenog finansiranja i netransparetnog javnog zaduživanja u najizazovnijoj godini. Odnosno, zbog ovakvog njihovog (moguće i namjenskog) nepostupanja možda nikada nećemo saznati u kakvom su zaista stanju ostavili državnu kasu. Ipak, ovaj primopredajni izostanak uopšte ne abolira nemar aktuelne izvršne vlasti. Trebalo je ovaj legilsativni postupak započeti i okončati najkasnije do 31. marta 2021. Tačnije, iako u članu 37 Zakona o budžetu i fiskalnoj odgovornosti, nije u potpunosti definisano privremeno finansiranje, onda je trebalo primijeniti normativnu analogiju iz Zakona o finansiranju lokalne samouprave u kojoj je ovaj institut oročen na period od prva tri mjeseca fiskalne godine! Zašto?
Temporalna urgentnost usvajanja budžeta za ovu godinu nije bila samo uslovljena razlozima o kojima bruji medijska scena - nesprovođenje javnih nabavki, odlaganje i raskidanje upravnih ugovora, nerealizacije kapitalnih investicija, nemogućnost sistematizovanja radnih mjesta i kadrovskog osposobljavanje, kao i ostalog. Ona je bila uslovljena, i to u samom startu, zbog preuzete i veoma loše institucionalne prakse od ranije Vlade. Naime, aktuelna Vlada je, ne predlažući Skupštini Crne Gore odgovarajući zakonski tekst o svojoj nadležnosti i ustrojstvu, poput svoje prethodnice, podzakonskim aktom - Uredbom o organizaciji i načinu rada državne uprave izvršila svoju resornu prekompoziciju. Odnosno, iako je ustanovila i nova ministarstva i nove uprave, odnosno neke organe uprave je ukinula ili spojila, Vlada je nastavila da se finansira po istom principu, na osnovu ranije utvrđenih potrošačkih jedinica iz budžeta za 2020. Konkretnije, svo dosadašnje finansiranje organa uprave bilo je bez pravnog osnova, jer je Skupština Crne Gore jedino nadležna za utvrđivanje i eventualnu promjenu načina korišćenja budžetskih sredstava. Ulje na plam institucionalnog haosa doliva činjenica da je do sada navedena Uredba mijenjana, a time i bespravna javna potrošnja, najmanje sedam puta!
Posebna pometnja državne uprave ogleda se i u nemogućnosti sprovođenja određenih nacionalnih strategija! Tačnije, tokom mijenjanja strukture izvršne vlasti nijesu jasno određeni novi nosioci strategija, odnosno nadležni državni organi, a i sprovođenje planskih aktivnosti nije (bilo do sada) moguće zbog nepostojanja jasno određenog finansiranja.
Uz ovo ide i proceduralna priprema pola godine čekanog budžeta. Ona je bila usporena i nemarom nadležnih skupštinskih odbora. Njihov javašluk bio je sličan neproduktivnom Odboru za sveobuhvatnu izbornu reformu i još traljavijem odnosu Ustavnog odbora Skupštine Crne Gore prema izboru sudija Ustavnog suda Crne Gore. Ako se uzme u obzir kako su ekspresno, i isključivo po poslaničkoj inicijativi i bez odgovarajućeg učešća javnosti, razmatrane izmjene i dopune Zakona o državnim službenicima i namještenicima, Zakona o državnom tužilaštvu i Opšteg zakona o obrazovanju i vaspitanju onda je samo infantilnima potrebno objašnjavati o mogućim „uspavanim“ procedurama našeg zakonodavnog organa. Naravno, ni slova o eventualnom Prijedlogu zakona o Skupštini Crne Gore!
Ovakvo obesmišljavanje prikriva ili otkriva pokušaje aktuelne političke većine da ekonomsku budućnost Crne Gore učine nepomičnom ili potpuno konfuznom. Budžet za ovu godinu jeste „surov zakon“, ali nečim moramo „pokoriti“ javnu potrošnju i time učiniti vidljivom našu finansijsku nestabilnost. Iako smo ušli u njegovu izradu bez postojanja fiskalne strategije i usvajanja određenih zakona kojima se determiniše javna potrošnja, barem za početak, trebaju nam jasni pokazatelji za određivanje odnosa između naših privrednih prihoda i javnog duga. Ikakav budžet pokazaće nam, poput ogledala, stvarno stanje naše ekonomske zbilje, markirati neuralgične tačke u javnoj upravi i jasno ustanoviti iznos našeg javnog duga. Nijesu nam dovoljne procjene Međunarodnog monetarnog fonda da smo u aprilu bili zaduženi od 95% svog BDP-a.
Iako je današnja Crna Gora uveliko zavukla ruke u džepove nerođenih generacija, moramo konačno saznati da li ćemo i kako ćemo vraćati naše dugove - povećanjem poreza ili poboljšanjem efikasnosti njihove naplate, smanjenjem javnih rashoda ili obezbjeđenjem sredstava iz drugih prihoda. Ali, kojih prihoda? I eventualna eksploatacija nafte i gasa iz našeg podmorja neće biti ekonomski zadovoljavajuća ako ne budemo imali odgovarajući institucionalni okvir. Sama okolnost da smo u ovaj projekat ušli bez usvojenog Zakona o mjerama sigurnosti prilikom istraživanja i proizvodnje ugljovodonika u primorju zapanjujuće potvrđuje još jednu našu površnost.
Dosadašnji pokušaji Vlade Crne Gore, da u kriznoj godini i to bez usvojenog budžeta, izvrše rekonstruisanje privrede apsurdni su poput liječenja pacijenta kome prethodno nije utvrđena dijagnoza bolesti. Važno je znati, pa makar imali i par predstojećih budžetskih rebalansiranja, hoće li naša eventualna nova zaduženja ili kreditna sredstva iz spornog novogodišnjeg angažmana biti usmjerena ka planskim i razvojnim ciljevima. Ako i ova vlast nastavi, kao i prethodna, sa potrošačkim, umjesto sa striktno namjenskim i razvojnim angažmanina, onda nećemo imati samo zadržavanje statusa quo, imaćemo i dužničko ropstvo i ekonomski narušenu suverenost.
Bonus video: