U maloj državi, na još manjem prostoru, za malo dana ostvare se rezultati na kojima nam mnoge turističke zemlje zavide. Odavno smo zavisnici od turizma, više dobijamo od njega nego što mu poklanjamo pažnju.
Zbog odnosa prema turizmu, žili kucavici Crne Gore, pitanje je - kockamo li se sa njim.
Turisti dolaze na odmor u Crnu Goru animirani - suncem, morem i plažama (3 S - sun, sea and sand), ostalo je nadogradnja.
Sunčani dani su tokom čitave godine, ali sjaj je u ljetnjim mjesecima. More bistro, sunce žari, magija za kupače.
Bilans stanja Crne Gore zavisi od bilansa uspjeha turizma, kroz glavnu turističku sezonu, i to tako traje decenijama.
Kada ćemo prestati da od tri mjeseca živimo 12 mjeseci?
Turizam počiva na ljetnjoj sezoni, tu je gro prihoda od njega. Od toga se nijesmo pomakli pola vijeka.
Privredna, finansijska, sociološka i kulturološka snaga Crne Gore mora biti sublimirana u turističkom proizvodu. O turizmu se ne može govoriti samo kada se planira budžet, u jeku sezone, tokom izbora, kad prifali para, već stalno, i to stvarno.
Uspon, pad, oporavak, u prevodu rekordna 2019, fatalna 2020. i turistički feniks, 2021.
Koliko će turizam visoko (po)letjeti u 2022. zavisiće od krojača turizma - države i turističkog sektora. Prvi se izgube u političkim previranjima, izborima, drugi oko priprema i tokom sezone. Bez lufta za usaglašavanje.
Kako se od 90 dana aktivnog turizma može živjeti 365 dana? Zamislite Crnu Goru u kojoj pola godine cvjeta turizam.
Šta fali?
Poslovni ambijent za turistički sektor.
U 2019, u periodu jun-septembar je ostvareno 3.324.795 noćenja u kolektivnom smještaju. Nasuprot tome, u ova četiri mjeseca 2020. je ostvareno 650.055, 19% od prethodne godine. U 2021. dolazi do oporavka, na 2.399.375, što je 72 % od rekordnih rezultata iz 2019. Đe je koncentracija noćenja turista? Kao reper poslužiće avgust. Preko 92% , u 2019, noćenja je ostvareno u primorskim opštinama, dok je 2021. to 93,2%. Potvrđuje se konstatacija da je kupališni turizam osnov dolaska turista. Oko 84,6% kreveta je na primorju. Skoro polovina gostiju koristi smještaj u hotelima u Budvi.
Postoji li zavisnost turističkog tržišta iz određenog broja država, poput Rusije i Srbije koji su činili, u posljednjih par godina, oko 40% od ukupnog broja noćenja na godišnjem nivou?
Turisti iz Rusije su do 2019. bili neprikosoveni lideri po broju noćenja. Ukupan broj ostvarenih noćenja ruskih turista u periodu jun-septembar 2019. iznosi 554.008. Nasuprot tome u 2020. broj noćenja u ova četiri mjeseca iznosi 14.123. dok su u 2021. ostvarili 111.653 noćenja, pad 80% od rezultata iz 2019.
Na drugom mjestu do 2019. su turisti iz Srbije, da bi posljednje dvije godine preuzeli primat. Broj ostvarenih noćenja turista iz Srbije, za navedena četiri mjeseca u 2019. iznosi 429.961 (23% manje nego gosti iz Rusije). Kada su u pitanju noćenja turisti iz Srbije za jun- septembar 2021. su ostvarili 653.101. Povećanje noćenja u odnosu na isti period iz 2019. iznosi preko 50% ili trećinu ukupnog broja noćenja. Što je razlog za tako veliki priliv turista iz Srbije? Prije svega otvorena granica, cjenovna politika, sredstva prevoza (avion, voz, autobus, sopstveni prevoz).
Kada su u pitanju gosti iz Velike Britanije, nekad treći po broju ostvarenih noćenja, poslije turista iz Rusije bilježe najveći pad u odnosu na rekordnu 2019. po broju noćenja. Oni su u 2019. ostvarili 220.099 noćenja, dok za isti period u 2021. taj broj pao za 90 % i iznosi 21.061.
Gosti iz Francuske su u 2019. ostvarili 232.046 noćenja, ali su se teže odlučili za 2021. đe je ostvareno 75.004 noćenja, manje 68%.
Najpoželjniji svjetski gosti iz Njemačke, u 2019. su u kolektivnom smještaju ostvarili 172.383 noćenja, u 2021. godine 92.936 noćenja ili 53%, - polovinu.
Ukrajina je postala takođe značajan segment turističke CG, čiji turisti ostvaruju u kontinuitetu veliki broj noćenja i to od 8 do 12%. Turisti iz Bosne i Hercegovine su već decenijama pri vrhu ostvarenih noćenja, i to do 10%, da bi se sveo se na 5-6%. U posljednje vrijeme značajnu ulogu imaju i turisti sa Kosova. Zapadnoevropskim zemljama se polako primiču istočnoevropske zemlje Poljska i Češka.
U 2019. godini, turisti iz top deset zemalja su ostvarili oko 70% noćenja, dok je u 2021. godini taj odnos oko 75%. Međutim, ako gledamo detaljnije tokom 2019. u navedenim mjesecima gosti iz Rusije i Srbije su ostvarili više od trećine noćenja, a sa gostima iz Ukrajine 50%. Nešto je drugačija slika u 2021. Intenzivnija je posjeta gostiju iz Srbije, a sa gostima iz Ukrajine (15%) i Bosne i Hercegovine (11%), učestvuju u ukupnom broju noćenja oko 60%. Poslije teške 2020, kada smo granice zatvarali, u 2021. su se kapije bezuslovno otvorile. U Crnu Goru su mogli svi na ljetovanje. Zdravstvo i ekonomija ušli u kohabitaciju. Plaže su bile (pre)pune, noćni život aktivan. Nasuprot tome, osoblje u domovima zdravlja (pre)aktivno, čekaonice bukirane, turistima i domicilnim stanovništvom.
Popuštanje mjera u cilju turističke (državne) renesanse je donijelo ekonomski benefit državi, hotelijerima i ostaloj turističkoj kamarili. O zdravstvenim benefitima ili posljedicama (ne) govori medicinska struka, a još manje politika. Ne postoji tas na vagi koji će izmjeriti odnos ostvareno (ekonomija) - izgubljeno (zdravlje). Kao ekonomski analitičar, mogu podržati mjere, ali kao građanina - nešto me kopka.
Gost je uvijek u pravu, i to pravilo se poštuje od strane turističkih poslenika Crne Gore. Bilo je izuzetaka, i pritužbi, ali ne mnogo.
Ništa manje nije važan ni odnos gosta prema domaćinu, bilo to državi, gradu, hotelu ili ostalim subjektima koji nude usluge. Osnovno pravilo je kad gost posjećuje zemlju u cilju ljetovanja-odmora, mora da se pridržava pravne i zakonske regulative, uz poštovanje ekoloških standarda. Nažalost, imali smo provokacije, nipodištavanje integriteta zemlje, nepoštovanje državnih simbola, zakonskih uzansi. Sankcionisanja od strane državnih organa nije bilo. Da li misle da loš utisak neće ponijeti turisti i da će zaboraviti, roštilj i vatru ili tepih na plaži, igranje kola gologuzih kupača na prepunoj plaži. Hrane je bilo više iz gepeka nego iz prodavnica. Dobar glas daleko se čuje, a loš još dalje.
Najbitniji od svega je ostvareni finansijski efekat jer od turizma živi i egzistira Crna Gora. Kada je u pitanju platežna moć, sa sigurnošću mogu reći, a to su mi potvrdili hotelijeri, finansijski efekat je slabiji od fizičkih pokazatelja. Ako se sa istim parametrima ostvari lošiji finansijski efekat, mora se naći uzrok i posljedice trenutnog stanja crnogorskog turizma.
U pitanju su nisko platežni gosti u kolektivnom smještaju, a može se pretpostaviti kakvo je stanje u individualnom smještaju. U prevodu, treba imati saznanja o pansionskoj i vanpansionskoj potrošnji turista sa određenih destinacija. Tu je i ekonomska situacija u emitivnim zemljama, valuta, prevozna sredstva, a u ovom slučaju dodati pandemiju koja je oslabila privredne, porodične, sociološke uslove u državama, regiji i šire.
Politička previranja su bila konstantna, oslikavala su se na sve segmente u društvu, ekonomske, kulturne, sportske. Jedni za, drugi protiv, hotelijeri uzdržani. Uglavnom, političari su vodili glavnu riječ. Mediji im bili produžena ruka. Toliko su se razlikovali da i vremenska prognoza nije bila ista, neđe oblak, neđe sunce.
Turistička struka, nauka pa i dijelom praksa u samoizolaciji. Što manje pričaju, bolje za njih, da ne naprave gore. Tako je izostala kritika, detaljna analiza, o stanju u crnogorskom turizmu.
TURIZAM SAD će sačekati da se relaksiramo, ukoliko Evropa SAD može čekati SJUTRA. Prisjetimo se koliko se, o turizmu, pričalo u toku sezone, brojali se turisti na granicama, po hotelima, plažama, gađali se finansijskim izvještajima, prilagođavali mjere zbog turizma. Prođe sezona - tišina.
Da li se pričalo o izradi strategije razvoja turizma, i zakona o turizmu, koji su pred usvajanjem, a kamoli učestvovalo.
Valjda dok nas sunce žari, i morska voda zapljuskuje, pare se slažu, ne hajemo za budućnost, a kada oblaci zatamne sunce i novac se ubrzano troši, zavlada panika. Opet nemamo vremena za ozbiljnu priču o turizmu. Promoviše se laički turizam. Svi čupkaju od turizma.
Sva dešavanja koja predstoje u narednom periodu, a koja će privući pažnju, biće izbori - mali, veliki, odlučujući. Turizam će se, opet, preseliti na margine društveno-ekonomskih zbivanja.
Ipak se okreće!
A mi, zavisnici od turizma čekaćemo izbore, novu vladu, ministarstvo, direktore!
Izbori(mo) se za turizam!
Autor je glavni i odgovorni urednik časopisa “Putovanja”
Bonus video:
