Predsjednik Donald Tramp radikalno mijenja spoljnu politiku Sjedinjenih Američkih Država. Zato mnogi misle da on dugoročno želi da približi Ameriku predsjedniku Rusije Vladimiru Putinu. Očekuje se i da će SAD, Kina i Rusija podijeliti svijet među sobom, slično pobjednicima Drugog svjetskog rata na Konferenciji na Jalti 1945. godine. Tramp se odrekao 80-godišnje posvećenosti Amerike zaštiti svjetskog poretka zasnovanog na pravilima i zakonima, pa se svijet vraća u vremena kada "pravdu kroji jači". Ali to što diplomatiju vidi kao puku transakciju, Trampa lišava glavnog izvora američke moći: njene sposobnosti da stvara saveze i upravlja njima.
Da budemo precizni - Trampovi stavovi ne znače nužno da će on težiti vrlo bliskim odnosima sa Putinom ili da će biti oduševljen predsjednikom Kine Sijem Đinpingom. I ne treba misliti da će Putin i Si ikada početi da vjeruju Sjedinjenim Državama, čak i ako se lično sprijatelje s Trampom. Zašto bi lideri ovih autoritarnih, diktatorskih sistema odjednom vjerovali zemlji čija bi strategija mogla biti iz temelja izmijenjena nakon sljedećih izbora?
Preciznije rečeno, ovdje nije toliko riječ o Trampovom zaokretu prema Rusiji, koliko o njegovom udaljavanju od Evrope. On jednostavno želi da završi sa ratom u Ukrajini, i - u idealnom slučaju - sa čitavim transatlantskim partnerstvom. Evropska unija, kao projekat koji svim državama članicama daje jednaka prava, potpuno je u suprotnosti sa njegovim pogledom na svijet.
Iz Trampove perspektive, rat u Ukrajini i američke obaveze prema evropskim saveznicima predstavljaju skupe prepreke na putu ka nacionalnoj veličini. Tramp vjeruje da SAD mogu samostalno dominirati svijetom ako se oslobode pravila, normi i međunarodnih obaveza. Naredno nadmetanje velikih sila ne mora nužno prerasti u oružani sukob, ali će svakako biti svojevrsna borba - za tehnološku, ekonomsku i finansijsku prevlast.
Ove promjene u američkoj strategiji duboko utiču na Evropu. Nakon povlačenja Amerike nastaje vakuum moći na kontinentu, koji već potresa geopolitičko nadmetanje. Tramp vjeruje da, napuštajući Evropu, oslobađa Ameriku tog tereta, ali Rusi i Kinezi bolje razumiju situaciju. Oni sanjaju o tome da iskoriste raspad transatlantskog saveza. Na kraju će svi oni - Tramp, Si i Putin - pokušati da podijele Evropu, iako svako iz svojih posebnih razloga.
U vrijeme kada se globalni centar gravitacije pomjerio iz evroatlantskog regiona ka Indo-Pacifiku, Evropa je, paradoksalno, ponovo središte svjetske politike. Bez Amerike, Evropa možda još nema veliku geopolitičku težinu, ali to ne znači da su članice i institucije Evropske unije osuđene da budu sitna riba u moru ajkula. Tehnološki, ekonomski i vojni potencijal Evrope je značajan, a uspjeh ili neuspjeh Evropljana u njegovom ostvarivanju odrediće budući svjetski poredak.
Zbog potrebe za donošenjem jednoglasnih odluka, Evropska unija je do sada bila neefikasna i suviše spora, uključujući i značajne razlike među njenim članicama. Zbog toga je prvi zadatak – razvoj nove strukturne saradnje. Nedavno proglašena "koalicija dobrovoljaca" za podršku Ukrajini prvi je ozbiljan korak ka oslobađanju Evrope od zavisnosti od Sjedinjenih Država. Zanimljivo je da su se ovoj inicijativi pridružile i zemlje koje nisu članice EU, i da je predvode Francuska i Velika Britanija, a ne sama Unija.
Pod stalnim vođstvom Francuske i Britanije (obje su nuklearne sile), ova grupa bi trebalo da osnuje privremeni savjet bezbjednosti, koji će se baviti stvaranjem evropske odbrambene unije uz učešće Njemačke, Poljske i Italije. Pored rješavanja pitanja članstva, savjet bi mogao da definiše odnose koalicije sa Evropskom unijom i NATO-om, da utvrdi doprinos članica konvencionalnom i nuklearnom odvraćanju, kao i da koordinira vojnu pomoć Ukrajini.
Ipak, da bi Evropa mogla samostalno da opstane, ove promjene neće biti dovoljne. Ona će morati da traži nove izvore ekonomske snage. Pored smanjenja birokratije i stvaranja povoljnijih uslova za biznis, Evropa će biti potrebni širi podsticaji za promovisanje inovacija, istraživanja i razvoja. Ukoliko ne bude u stanju da usmjeri resurse ka privlačenju najboljih svjetskih naučnika i najinovativnijih kompanija, neće moći da postigne neophodan nivo dinamike.
Na kraju, Evropa bi trebalo da sarađuje sa svojim južnim susjedima. Odbacivanje međunarodne saradnje i usmjeravanje resursa isključivo na tenkove i granate samo će pojačati geopolitičko nadmetanje sa nultim zbirom, od kojeg Evropa upravo i pokušava da se distancira.
U ovom procesu ključnu ulogu bi trebalo da odigra Njemačka. Dugi niz godina djelovalo je kao da ona ignoriše Evropu, radije posmatrajući sa strane, bez stvarnog učešća. Srećom, čini se da je ta opasna pozicija ostala u prošlosti. Još prije nego što će preuzeti dužnost, dolazeći kancelar Fridrih Merc već je svijetu poslao snažan signal: Njemačka se vratila - i to drugačija. Ogromne sume obećane za jačanje odbrambenih kapaciteta i infrastrukture potvrđuju da to nisu prazne riječi. Merc razumije da je za uspješan "zaokret ka Evropi" Njemačkoj potrebna snažna i dinamična ekonomija.
Merc i njegov budući koalicioni partner, Socijaldemokratska partija, potpuno su svjesni da sudbina Evrope u velikoj mjeri zavisi od spremnosti Njemačke da podstiče evropsku integraciju. To razumije i predsjednik Francuske Emanuel Makron, koji već blisko sarađuje sa budućim njemačkim rukovodstvom.
Njemačka, međutim, može pomoći Evropi i tako što će nastaviti da se zalaže za dijalog i diplomatiju, čak i dok se aktivno posvećuje novoj izgradnji odbrambenih kapaciteta. Vojna moć i otvorenost za kontakte dvije su strane medalje u izgradnji mira. Budućnost evropskog mira i prosperiteta danas je potpuno u rukama samih Evropljana.
S. Gabriel je predsjednik organizacije Atlantik-Brücke; bio je savezni ministar i vicekancelar Njemačke;
P. Eitel je viši savjetnik za oblast geopolitičkog rizika u FTI Consultingu, Njemačka
Copyright: Project Syndicate, 2025. (prevod: N. R.)
Bonus video:
