Crna Gora, međunarodno priznata kao suverena država od 2006. godine, i dalje pokazuje obilježja onoga što je Zoran Đinđić prepoznao kao “nedovršenu državu”: političku tvorevinu sa formalnim atributima suverenosti, ali bez funkcionalne unutrašnje koherentnosti, odgovorne institucionalne strukture i jasne društvene legitimacije. Kroz ovaj tekst osvijetlićemo kako su slabost institucija, korupcija, spoljno politička kontrola i istorijski kontinuiteti totalitarne vlasti, spriječili konsolidaciju crnogorske države kao demokratski zrele i suštinski suverene i funkcionalne zajednice.
1. ISTORIJSKI KONTINUITET NEDOVRŠENOSTI: OD 1945. DO 2025.
Crna Gora, u formalno pravnom smislu, prošla je kroz nekoliko političkih transformacija u periodu između 1945. i 2020. godine. Ipak, svaka od tih tranzicija – 1945, 1990-tih, 2006. i 2020. – odvijala se bez stvarne demokratizacije društva i izgradnje stabilnog institucionalnog poretka.
Umjesto da ojača suverenitet i unutrašnju legitimaciju države, svaka promjena vlasti ili režima produbljivala je osjećaj zavisnosti, fragmentacije, zarobljenosti države i snažne političke manipulacije (prevare).
1945: Formiranje Crne Gore u federaciji bez suvereniteta
U poratnom poretku socijalističke Jugoslavije, Crna Gora dobija status federalne jedinice, ali bez stvarnog suvereniteta. Odluke se donose u Beogradu, kadrovska struktura partije i administracije je strogo centralizovana, a crnogorski državni identitet oblikuje se u skladu sa ideološkim narativom Komunističke partije. Umjesto državnog kontinuiteta sa predjugoslovenskom i istorijskom Crnom Gorom, nametnut je novi identitetski okvir: bratstvo i jedinstvo, jugoslovenstvo i partijski internacionalizam, u dužem periodu i nekritički Staljinizam.
1989–1992: Nacionalistička okupacija
Pad komunizma ne donosi emancipaciju crnogorskih državnih institucija, već njihovu potpunu reintegraciju u projekt velikodržavnog nacionalizma predvođenog S. Miloševićem. Antibirokratska revolucija iz 1989. bila je parodija političke promjene – “novi” lideri bili su u stvari odabrani kadrovi starog sistema. U 1992. godini, Crna Gora ulazi u Saveznu Republiku Jugoslaviju kao mlađi partner, na nelegitimnom referendumu, bez ravnopravnosti i sa sve dubljom političkom i ekonomskom zavisnošću od Srbije.
2006: Suverenitet kao deklaracija, ne kao transformacija
Referendum o nezavisnosti iz 2006. godine otvorio je istorijsku šansu za redefinisanje crnogorske države. Međutim, umjesto da nezavisnost označi raskid sa praksama klijentelizma, partitokratije, korupcije, sprege sa kriminalom i institucionalnih slabosti, uspostavljen je novi sistem, de facto totalitarni, jednopartijski, koji je funkcionalno zadržao mnoge obrasce prethodnog režima dodatno oslabio institucije i kriminalizovao javne politike i institucije. DPS uspostavlja autoritarizam “endemske korupcije”, “zarobljene države” na kraju i “mafija države”: institucije su nominalne, vlast personalizovana.
2020–2025: Promjene bez reformi
Parlamentarni izbori 2020. predstavljaju prvi stvarni transfer vlasti u savremenoj istoriji Crne Gore. Ipak, tranzicija je bila površna i dogovorena. Nova vlast je počivala na ad hoc koalicijama i spoljnim uticajima - posebno Srpske pravoslavne crkve ali i krugova bliskih prethodnoj vlasti. Reforme su bile kozmetičke, država oslabljena, a spoljna politička kontrola države od spoljnih uticaja, dodatno osnažena.
2. INSTITUCIONALNA MIMIKRIJA: FORMA BEZ SADRŽAJA
Crna Gora danas funkcioniše kao sistem institucionalne mimikrije - gdje ustavi, zakoni, agencije i izborni procesi služe prvenstveno kao fasada za prikrivanje neformalnih centara moći.
Demokratski pluralizam je bez demokratske prakse, kulture i suštine.
Višepartijski sistem ne funkcioniše kao stvarno takmičenje ideja. Partijski aparat- kroz zapošljavanje i lokalne mreže sprovode socijalnu kontrolu.
Nezavisne institucije postoje na papiru, ali su pod partijskom dominacijom.
Zarobljena država i nelustrirani sistem
Promjena 2020. nije dovela do lustracije. ANB je većim dijelom, ostala netaknuta, funkcionišući kao paralelni sistem moći, netransparentan i van demokratskog nadzora.
Izvršna vlast izvan institucionalne ravnoteže
Vladajuće partije upravljaju državom kroz neformalne kanale. Parlament i nadzorne funkcije su simbolične. Zakoni se primjenjuju selektivno.
Evropske integracije kao forma bez sadržaja
Proces EU integracija služi kao alibi za unutrašnju stagnaciju. Poglavlja se otvaraju administrativno, bez suštinskih promjena u oblasti vladavine prava.
3. NACIJA, IDENTITET I DRUŠTVENA FRAGMENTACIJA
Crna Gora je prostor preklapanja više identitetskih matrica – crnogorske, srpske, pravoslavne, jugoslovenske, evropske, bošnjačke, albanske itd. – ali bez integrativnog narativa.
Identitetski pluralizam bez sinteze
Umjesto inkluzivne državne i građanske sinteze, elite instrumentalizuju identitete. Identitet je sredstvo političke mobilizacije, a ne temelj ili veza zajedničkog života.
SPC kao instrument spoljnog uticaja
SPC djeluje kao paralelna vlast sa snažnim političkim narativom. Njena poruka negira crnogorsku nezavisnost i oživljava ideološki kontinuitet sa 1918. i 1992.
Etničko-vjerska mapa kao linija podjele
Popisi stanovništva postaju političko bojište. Identiteti se kvantifikuju i tumače kao izvor legitimiteta ili prijetnje.
Odsustvo integrativne ideje
Crnogorski državni identitet još uvijek nije afirmisan kao inkluzivan i politički suveren. Država ostaje formalna, bez simboličkog jezgra.
4. EKONOMIJA BEZ SUVERENITETA
Ekonomija Crne Gore ne osnažuje državni suverenitet, već ga potkopava – zavisna od turizma, zaduživanja i stranog kapitala.
Rentijerski model i sezonska zavisnost
Turizam čini četvrtinu BDP-a. Ekonomija zavisi od sezonskih prihoda, ranjiva je na spoljne šokove i ne generiše lokalnu akumulaciju.
Strani kapital bez kontrole
Privatizacije su sprovedene bez strategije. Ključni sektori su u rukama stranih investitora politički bliskih vladama ili oligarsima.
Fiskalna nesamostalnost i hronična zaduženost
Budžet se oslanja na zaduženje i kratkoročne prihode. Dug ograničava investicije u obrazovanje i zdravstvo. Fiskalna politika je reaktivna, ne strateška.
Socijalna nepravda kao konstanta
Zapošljavanje je političko, administracija preglomazna. Građani su klijenti sistema, a ne slobodni ekonomski akteri.
5. QUO VADIS, CRNA GORO?
Crna Gora više nema luksuz da bude nedovršena. Trošak te nedovršenosti plaćaju građani kroz siromaštvo, podjele i političku beznadežnost. Hitno je potrebno:
1) Institucionalna modernizacija i puna rekonstrukcija
Potrebna je lustracija, depolitizacija pravosuđa i obavještajnih službi, decentralizacija i parlamentarni nadzor nad izvršnom vlašću.
2) Politička dekolonizacija
Crna Gora mora osloboditi politiku od malignih vanjskih uticaja – i sa Istoka i sa Zapada. SPC mora biti regulisana kao sve druge vjerske institucije. Takođe, mora se zemlja osloboditi i od klijentelizma političkih partija.
3) Novi društveni ugovor
Potrebna je građanska sinteza: identitet koji ne isključuje, društvena energija koja dolazi odozdo, i solidarnost umjesto tribalizma.
Epilog
Crna Gora mora postati zajednica slobodnih građana, a ne zarobljenika identiteta i partija. Projekat države još nije dovršen – ali može biti, ako postoji politička volja i društvena svijest.
Prof. Eugen Popović je pseudonim, ime autora poznato je redakciji
Bonus video:
