Kad gledate istoriju ratova - gotovo uvijek, pored svih razloga koji kasnije dobiju milost zvanične verzije, postoji i neka vrsta zone nesporazuma koja utiče na krvav rasplet. Uostalom zar se kao vrhunski nesporazum ne ukazuje i aktuelno Trampovo primirje - koje svima daje priliku da govore o svojoj pobjedi. Dok gledamo projektile između Izraela i Irana ne možemo a da ne pomislimo kako nesporazumi sa Iranom i precima današnjih Iranaca, iz evropske vizure, počinju zaista - u najranije doba.
I to počev od imena. Iran nazivamo Persijom jer su Grci svoj naziv - Persija, Persijanci, izveli iz naziva pokrajine Fars (Pars) koja je, u istorijskom smislu bila srce Irana. Ta pokrajina je i dala nejveće antičke vladare, Ahemenide, tvorce prve globalne super sile.
Sljedeći nivo nesporazuma donosi činjenica da mi o drevnim Persijancima imamo sliku koja je kreirana od dva druga drevna naroda - Helena i Jevreja. I te su slike, u najvećoj mjeri - oprečne.
Takve stvari se u vrijeme ratova uglavnom zaboravljaju, ali nije nevažno podsjetiti da je jedno od prvih evropskih književnih djela Eshilova tragedija “Persijanci”.
Kod Grka je bio odomaćen narativ o persijskoj tiranskoj vlasti, koji se u svijetlu novijih istraživanja ukazuje kao - pojednostavljivanje. Zbog političkog i ratnog konteksta jasno je da kod Grka dominira ratna propaganda. Većina podataka potiče od Herodota, koji je znao biti i previše maštovit za istoričara, i koji je, poput mnogih Grka, rođen kao persijski podanik.
Tako da su Persijanci kod Grka prikazani kao neprijatelji slobode i bahati osvajači. U stvarnosti - mnogi Grci ratovali su za persijskog satrapa Kira Mlađeg. Tome dugujemo fascinantnu Ksenofontovu Anabazu.
Kod Jevreja, pak, biblijska naracija veliča najvažnijeg persijskog valadara, Kira Velikog kao uzor-kralja. Nakon što je osvojio Babilon, Kir je Jevreje oslobodio ropstva babilonskog, poslao ih nazad u Jerusalim i počeo gradnju Drugog hrama. Time je zadobio počast da u biblijskim tekstovima bude smatran mesijom, jedini među ne-Jevrejima. Dakle - jevrejska verzija priče o Persijancima sasvim je suprotna od one grčke. Zvuči gotovo nevjerovatno da nakon dvadesetpet vjekova potomci jednog i drugog starog naroda ovako žestoko ratuju.
Upravo na ova pitanja skreće pažnju knjiga koju ovih dana čitam, “Persijanci - doba velikih vladara” britanskog istoričara Lojda Levelina-Džounsa.
Dominaciju grčke verzije lakše je shvatiti u kontekstu onoga što je Grčka značila za Evropu i Zapad: apsolutna kulturalna paradigma. Niko drugi nema takvo mjesto u istoriji Evrope. Britanski filozof Džon Stjuart Mil bez ustezanja je ustvrdio je da je “čak i kao događaj u britanskoj istoriji” Maratonska bitka “značajnija nego bitka kod Hejstingsa”.
Ova fascinacija grčkim antičkim iskustvom u velikoj je mjeri pojednostavila, a djelimično i krivotvorila sliku o Persijancima i njihovom političkim i kulturnom nasljeđu.
Prisjetio sam se jedne sjajne poeme Roberta Grejvsa iz 1945. Iako ga većina zna po istorijskim romanima ili kapitalnim Grčkim mitovima, Grejvs je bio (i) izuzetan pjesnik.
Poema se zove “Persijska verzija”, i predstavlja, između ostaloga, pokušaj da se zamisli persijska priča o ratu sa Grcima. Time pjesnik upućuje na nedostatnost naših omiljenih verzija, na sve ono što (zvanična) istorija koju pišu pobjednici, sažvaće i - zaboravi. Ovu poemu neki kritičari nazivali su “konfliktnom” jer udara posred samozadovoljnog lica jedne kulture. Zar nije baš to pravi posao za istinskog pjesnika?
Nije li temeljni problem Zapada, zaslužan za iritantnu aroganciju, uvijek bio upravo u tome - odsustvu sluha za - Persijsku verziju... Odnosno za viđenje onoga drugoga.
I to je, na ovaj ili onaj način, moguće prepoznati u većini savremenih ratova i političkih sukoba.
Bonus video:
