Sticajem okolnosti živeo sam u Hrvatskoj poslednje dve godine pred raspad Jugoslavije i bio sam svedok kako je jedna dirljiva pesma, posvećena majci, samo zbog upotrebe prideva “hrvatska”, prekinula “hrvatsku šutnju” i otvorila put za današnji fenomen Marka Perkovića Tompsona.
Reč je o pesmi Prljavog kazališta “Mojoj majci”, kasnije preimenovana u “Ruža hrvatska”. Na fantastičnom albumu “Zaustavite zemlju”, naslovna numera bila je daleko više politička, aludirala je na sukob Beograda i Ljubljane i ćutanje Zagreba, a sama ploča je bila krcata hitovima, “Marina”, “Moj bijeli labude”, “Slaži mi”, “Budala malena”.
Međutim, sve one su bile u senci “Ruže hrvatske”. U diskotekama koje sam redovno posećivao u to vreme, posle svakog njenog izvođenja, bilo da se radilo o “Salunu”, “Kulušiću” ili “Kefi”, sledilo je nekoliko minuta skandiranja u navijačkom stilu o Hrvatskoj sa izmenom redosleda reči: “O Hrvatska, o Hrvatska, nezavisna država”.
Budući da sam bio, a i danas sam, veliki fan Prljavog kazališta - od prvog zarađenog novca u životu (od prodaje starih stripova), kupio sam tri kasete, Bajaginu “Sa druge strane jastuka”, “Signali u noći” od Filma i “Zlatne godine” Prljavog kazališta - nisam mogao da propustim koncert na tadašnjem Trgu Republike a današnjem Trgu bana Jelačića, u oktobru 1989. godine.
Naravno, sa 16 godina nisam mogao da shvatim političke razmere tog hepeninga, ali sam bio impresioniran energetskim nabojem te oktobarske noći na Trgu Republike, pogotovo kada je publika tražila i dobila “Ružu hrvatsku” na bis i kada je Jasenko Houra poručio da “u ova teška vremena Bog čuva i vas i nas”. Danas je to banalna rečenica, ali tog 17. oktobra 1989. godine još uvek nije bila.
U to doba, na privatnim tulumima (žurkama, prim. aut), često se pevalo, kad se malo više popilo, “Ustani bane”. Tada sam se pitao što li je ta pesma zabranjena kada se priziva vaskrsnuće bana Jelačića da bi se obračunao sa mađarskim namesnikom (banom) Hedervarijem. To mi je dodatno bilo enigmatično jer sam iz istorije znao da je Jelačić bio prijatelj Srba i da ga je srpski patrijarh Rajačić “ustoličio” u crkvi SPC na Cvjetnom trgu u Zagrebu.
Sve prethodno rečeno je važno za priču o Marku Perkoviću Tompsonu jer ukazuje da je on igrao na sigurnu kartu “domoljublja” - Prljavci su zbog jednog prideva “hrvatska” postali najpopularniji bend u Hrvatskoj - a pesma o banu Jelačiću je tipičan primer kako reči mogu da budu doživljavane i interpretirane na sasvim drugačiji način.
Političko-muzički opus Tompsona odavno nema veze sa Srbima, ni u Hrvatskoj a ni generalno. Njegova meta su građani Hrvatske koji nisu “dovoljno” Hrvati. Isticanje simbola i obeležja Nezavisne Države Hrvatske, pevanje ustaških i domoljubnih “budnica” nije upozorenje Srbima već Hrvatima koji ne smatraju da im je najveći uspeh u životu to što su rođeni kao Hrvati.
Grad Zagreb je u poslednjih pet godina demonstrirao na izborima dva puta da se izvukao iz ruku nacionalista. Tomislav Tomašević lider levičarsko-zelene platforme Možemo, još više ulevo u odnosu na SDP, 2021. godine je potukao do nogu Miroslava Škora kandidata kleronacionalističke stranke Domovinski pokret i autora pesme “Sude mi” - vrlo popularne među nacionalistima svih boja od Zidanog Mosta do Prohora Pčinjskog - posvećene pravosnažno osuđenim ratnim zločincima i onima koji su procesuirani u Haškom tribunalu.
Takođe, Tomašević je, pre manje od dva meseca, pobedio izrazito nacionalistički nastrojenu kandidatkinju hrvatske desnice Mariju Selak Raspudić koja je doslovce izjavila: “Ja sam ponosna što sam baš Hrvatica, što sam se u oceanu mogućnosti uspjela roditi kao Hrvatica, uz obalu na kojoj su spavali i ljetovali carevi, mogla sam birati i završiti negdje drugdje, ali sam izabrala ostati Hrvatica”.
Tome treba dodati i nedavnu ubedljivu pobedu Zorana Milanovića na predsedničkim izborima gde su svi protivnici, osim Ivane Kekin, bili kandidati kleronacionalističke desnice za koje je, kao i za Tompsona, 1945. bila loša godina i koji bi da se ponovo “spusti magla na Zagreb”.
To objašnjava zašto je u Zagrebu i zašto je sada održan koncert Tompsona.
Perković se ne obraća Srbima čije je prisustvo u Hrvatskoj na nivou statističke greške, a ni onima u Bosni i Hercegovini, budući da su sa Dodikom postali “saveznici”, dok sa nacionalistima u Srbiji dele iste poglede i stavove: o tradicionalnim vrednostima, crkvi, porodici, zalažu se za supremaciju kolektivnih nad individualnim pravima i slobodama, podjednako su homofobi, ksenofobi, antivakseri, antiglobalisti, jednako mrze EU, istina prvi prikriveno drugi otvoreno, i dive se Putinu, i ovde prvi prikriveno a drugi otvoreno.
Na meti Tompsona i njegovih političkih i klerikalnih sponzora su, uslovno rečeno, drugačiji Hrvati, odnosno građani Hrvatske koji ugrožavaju svojim svetonazorima domovinu ljudi “plave krvi i bijelih lica”, opevanih u “kamenim genima”, šta god to značilo.
U senci genocida nad Srbima, Jevrejima i Romima u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini u toku Drugog svetskog rata često prolazi kao sporedna ili nebitna stvar da je ustaški režim bio ekstremno desničarski i totalitaran, u kome su svim ljudima, bez obzira na nacionalnu i versku pripadnost, bile negirane slobode i prava i gde je svako ko nije bio “dovoljno Hrvat”, po ustaškim parametrima, mogao da završi u zatvoru, logoru ili jami.
I to dolazimo do pesme o banu Jelačiću koja je u SFRJ imala drugačije značenje od onog koje je imala kada je nastala ili kada su je prepravljali pre Prvog svetskog rata. Tako i Tompsonove politički angažovane “budnice”, počev od “Bojne Čavoglave”, imaju danas drugačije značenje: četnici, nisu nužno Srbi, pogotovo što ih gotovo nema. Dovoljno je pogledati arhivu vesti ko je sve od Hrvata čašćen zvanjem “četnik” ili “srbokomunista”, samo zato što nije na liniji: crkva, nacija, tradicija. Reč je o sudaru dve Hrvatske, odnosno o podeli društva koju već gledamo u brojnim evropskim zemljama: klerokonzervativizam sa jakim nacionalno-identitetskim nabojem protiv kosmopolitskog, evropskog, otvorenog, liberalnog dela društva.
Sa sve većim prisustvom stranaca u Hrvatskoj i sa menjanjem etničke i demografske slike zemlje, jačanje ekstremne desnice u bivšoj jugoslovenskoj republici je neizbežno. Zemlje sa mnogo većom i jačom demokratskom kondicijom od Hrvatske, poput Francuske, Nemačke, Italije, Velike Britanije, Austrije, Švedske, Belgije, Holandije nisu uspele da zaustave rast neonacističkih i neofašističkih snaga kao posledice rastućeg broja stranaca, poplave teorija zavera o zameni stanovništva, ugrožavanju identiteta i kampanjama zaštite vere, tradicije, običaja i nacionalne posebnosti i izuzetnosti.
HDZ je dosad uspešno vodio dvostruku bitku: na unutrašnjem planu protiv svog ekstremnog desnog krila i na spoljašnjem gde je prilično limitirao prostor za ekstremne desničarske snage u Hrvatskoj. Međutim, poslednji porazi, kao i prvi znaci negodovanja i ksenofobije dela javnosti na povećano prisustvo stranaca sa drugih kontinenata, mogu da utiču na promenu politike HDZ-a.
Koketiranje sa Tompsonom, poseta premijera Plenkovića na generalnoj probi, prisustvo predsednika Sabora i gotovo svih ministara na koncertu, kao i pojavljivanje ministra unutrašnjih poslova Božinovića u crnoj majici i crnoj košulji, te normalizacija ustaškog pozdrava “Za dom spremni” od ministra odbrane Anušića i predsednika Sabora Jandrokovića, upućuju na skretanje HDZ-a ka ekstremnoj desnici, odnosno sužavanje prostora političkim takmacima da uđu u slobodan prostor.
Ne znamo šta bi najveći hrvatski pisac Miroslav Krleža danas rekao o nacionalizmu svojih sunarodnika, ali znamo šta je napisao u “Banketu u Blitvi” 1938. godine, i ne važi samo za Hrvate, naprotiv:
“Ima li nešto megalomanskije na ovome svijetu, i, uopće, kada se narodnost već uzdigla na rang božanstva, onda je na satu ljudske pameti otkucala ponoć, onda nema više izgleda da bi svanulo, jer ova vrsta nacionalističkog fetišizma, to je konac balade.
Ja bih umro od stida prije nego što bih se pozvao na nekog svog mrtvog kralja, a vi, oprostite, od tih istih utvara stvarate patetično božanstvo nacionalne tradicije i poslanstva… tipično seljački… i ja ne znam kakvo je to prokletstvo, da se ne možete oteti opanku? Zar vi zaista nikada niste pomislili od čega je sastavljen vaš nacionalni mitos: od poderanih opanaka, od crkvenih zvona, od rakije, od kolača, od kobasica, od tamburica o Božiću, od naivnog klečanja nad grobovima mrtvih feudalnih kriminalaca i baraba, od groblja i zvonika…”
Bonus video:
