Crna Gora se danas nalazi pred fiskalnim i ekonomskim sunovratom. Upozorenje dolazi iz najrelevantnijeg globalnog tijela za nadzor javnih finansija - Međunarodnog monetarnog fonda (MMF).
Njihov najnoviji nalaz, nije samo tehnički izvještaj, već je alarm koji para uši: deficit probija zakonske granice, javni dug ponovo kreće uzbrdo, a spoljnotrgovinski jaz prijeti da proguta ekonomiju. Dok nam svjetski eksperti pale sirene upozorenja, Vlada Crne Gore, zarobljena u populizmu, ostaje gluva.
Iluzija “ekonomskog čuda” raspada se pred brojkama
Građanima se godinama servirala priča o “rekordnom rastu i stabilnosti”. Istina je da je ekonomija dobila kratkoročni, prociklični vjetar u leđa - snažan oporavak turizma i priliv značajnog kapitala i potrošnje od novih rezidenata (Rusija, Ukrajina), što je pojačano nekontrolisanim fiskalnim stimulusom. Ali MMF sada konstatuje: taj rast je bio plitak, procikličan i jednokratan, neutemeljen u dugoročnoj produktivnosti. Ono što je politika potrošila u godinama povoljnog ciklusa, sada se vraća kao trajni strukturalni deficit.
Realni rast BDP-a za 2025. godinu procjenjuje se na svega 3,2%, skroman nivo koji ukazuje da se ekonomija Crne Gore već vratila svom niskom potencijalu. Inflacija, najopasniji neprijatelj standarda, ponovo jača: ukupna inflacija u avgustu 2025. godine dostigla je 4,6%. Ovo pojačanje inflacije direktna je posljedica nastavka ubrizgavanja fiskalnog stimulusa u ekonomiju koja je blizu punog kapaciteta, što MMF osuđuje kao ekonomsku neodgovornost.
Politička elita demonstrirala je potpuni nedostatak fiskalne discipline i srušila zakonske okvire:
- Zakon o fiskalnoj odgovornosti striktno propisuje da deficit opšte vlade ne smije preći 3% BDP-a. MMF prognozira da će taj deficit u 2025. godini dostići do 3,7% BDP-a. Ovo kršenje zakona dovodi u pitanje kredibilitet države i njene aspiracije za ulazak u evrozonu i uzrok je veoma lošeg kreditnog rejtinga zemlje.
- Povratak dužničkoj zavisnosti: Javni dug, koji se nakratko smanjio zbog snažnog nominalnog rasta (fiskalna iluzija), ponovo kreće uzbrdo, probijajući zakonsku granicu od 60% i projektujući se na oko 65% BDP-a sa tendencijom rasta. Vlada nastavlja s politikom “trošimo danas, brinemo sjutra”.
Istovremeno, zemlja se suočava sa krizom eksterne stabilnosti. Deficit tekućeg računa, koji pokazuje koliko država troši više nego što zarađuje u inostranstvu, penje se na katastrofalnih 18% BDP-a u 2025. godini. Ovo je posljedica tri ključna faktora:
- Ekspanzivna fiskalna politika (povećanje plata, tražnje i potrošnje) dovela je do masovnog rasta tražnje za uvoznom robom.
- MMF je detektovao naznake “slabosti” i u turističkoj sezoni 2025, što je simptom strukturne zavisnosti od jednog sektora, pogoršane lošim upravljanjem i birokratskim neefikasnostima.
- Ovaj snažan deficit finansira se sve većim zaduživanjem, budući da SDI pokrivaju tek nešto više od trećine jaza.
Korijen krize nije u svjetskim potresima, nego u domaćem političkom populizmu i inženjeringu i partijskom trošenju javnih resursa. Umjesto da se period rasta iskoristi za strukturnu konsolidaciju, vlasti su išle na kratkoročne političke poene: linearno povećanje plata i ukidanje zdravstvenih doprinosa bez pokrića.
Program Evropa sad je školski primjer te fiskalne iluzije. Iako je kratkoročno povećao neto plate, on je uništio osnovni mehanizam finansiranja zdravstva, prebacivši taj trajni, neosigurani teret na opšti budžet. Time je stvoren permanentni strukturalni manjak u prihodima.
Analiza pokazuje da Crnoj Gori nedostaje dodatnih 5-6% BDP-a resursa do 2035. godine samo da bi pokrila pritiske starenja stanovništva i penzionih obaveza. Ova cifra je stvarni račun za populizam. MMF oštro upozorava da se mora “čvrsto ponovo uspostaviti tijesna veza između rasta produktivnosti i rasta plata” kako bi se izbjegla nova spirala cijena i dalji gubitak i pad konkurentnosti.
Kriza Crne Gore je prvenstveno kriza upravljanja i institucija. MMF direktno upozorava na institucionalnu sabotažu:
- Podrivanje Fiskalnog savjeta: Fiskalni savjet, zamišljen kao nezavisni čuvar budžetske discipline i mehanizam ranog upozoravanja, i dalje ne funkcioniše. Namjerno odlaganje operacionalizacije ovog tijela ključni je element strategije političke diskrecije i neodgovornosti. Samo ovo upozorenje je dovoljno za ostavku ministra finansija.
- Manipulacija zakonom: Pravila fiskalne odgovornosti razvlače se, a MMF savjetuje hitnu izmjenu Zakona o fiskalnoj odgovornosti kako bi se suzilo definisanje “visoko izuzetnih okolnosti” pod kojima se zakon može suspendovati. To ukazuje da vlast koristi postojeći pravni okvir za legalizaciju nediscipline i neproduktivne potrošnje.
Ovakvo stanje institucija, prožeto političkim klijentelizmom i slabim upravljanjem, otežava sve ključne reforme, od zdravstva do penzionog sistema.
Šta MMF-ov alarm znači za građane
MMF-ov alarm nije akademska rasprava, nego direktna poruka svakom domaćinstvu:
- Sve skuplje zaduživanje: Rast duga i kršenje fiskalnih pravila znače višu kamatu na državne obveznice, što poskupljuje i privatne (stambene) kredite.
- Novi porezi i nameti: Za krpljenje strukturne rupe nastale političkim avanturama, neophodno je ili uvođenje novih poreza ili eliminisanje neproduktivnih poreskih izuzeća.
- Slabija socijalna sigurnost: Penzije i zdravstvo su prvi na udaru kada budžet pregori, zahtijevajući neizbježne, bolne reforme (povezivanje starosne granice za penziju sa očekivanim životnim vijekom).
- Inflacija jede realne plate: Prociklična politika koja forsira rast potrošnje bez rasta produktivnosti, nastavlja da generiše inflaciju, brišući efekat nominalnih povišica.
Zaključak: Račun za populizam stiže na naplatu
Ova dijagnoza MMF-a ruši narativ o “odgovornoj vlasti”. Crna Gora je danas talac kratkovidog populizma, suočena sa suštinskim makroekonomskim i fiskalnim debalansima.
Izbor je jasan: ili radikalni, politički bolan zaokret ka hitnoj fiskalnoj konsolidaciji (ograničavanje rasta javnog platnog fonda, ciljanje primarnog budžeta, reforma penzionog sistema) i funkcionalnim institucijama, ili država rizikuje da nepovratno ugrozi svoje šanse za evrozonu i da bude primorana na dugu, bolnu, prinudnu štednju pod tutorstvom kreditora.
To neće biti “uvoz krize” nego direktna i neizbježna posljedica unutrašnjeg populizma i neproduktivne potrošnje. Brojevi su javni i jasni: deficit probija zakone, dug raste, spoljne neravnoteže prijete, inflacija grize standard. Dok se Vlada pravi gluva, račun stiže građanima na naplatu.
Prof. Eugen Popović je pseudonim, ime autora poznato je redakciji
Bonus video:
