Ovo je bila godina u kojoj su preostali stubovi poretka s kraja 20. vijeka razbijeni. Tako je razotkriveno šuplje jezgro onoga što se smatralo globalnim sistemom. Bila su dovoljna tri udarca.
Prvi je nadolazeća pobjeda Rusije u Ukrajini nad objedinjenim evropskim vođstvom. Gotovo četiri godine, Evropska unija i NATO su vodili opasnu dvostruku igru. S jedne strane, retorički su se obavezivali na ukrajinsku pobjedu, koju nisu bili spremni da finansijski podrže. S druge strane, iskoristili su ovaj beskonačni rat da bi unaprijedili novi politički i ekonomski unutrašnji konsenzus: vojni kejnzijanizam trebalo je da bude njihov posljednji očajnički pokušaj protiv deindustrijalizacije Evrope.
Kontinentu na kome su iscrpljujuća politička ograničenja zabranjivala značajna zelena ulaganja ili socijalne politike finansirane deficitom, rat u Ukrajini pružio je snažno opravdanje za preusmjeravanje javnog duga u odbrambeno-industrijski kompleks. Neizrečena istina bila je da je rat bez kraja obavljao ključnu funkciju: bio je savršeni motor za kejnzijansko “pumpanje” posrnule evropske privrede.
Ova kontradikcija se pokazala kobnom: da je rat u Ukrajini završen mirovnim sporazumom, bilo bi teško održati ovaj program ekonomskih stimulacija. A postići pobjedu koja bi opravdala potrošnju smatrano je finansijski preskupim i geostrateški previše rizičnim. Stoga se Evropa opredijelila za najgoru moguću strategiju: slala je Ukrajini tek toliko opreme da produži krvarenje, ne mijenjajući tok rata.
Sada kada se očekuje da će Rusija prevladati (predvidiv ishod koji je američki predsjednik Donald Tramp samo ubrzao), najbolje osmišljeni planovi EU leže u ruševinama. Evropa nema “plan B” za mir, jer je čitava njena strateška pozicija postala zavisna od nastavka rata. Kakav god prljavi mirovni sporazum Kremlj i Trampovi ljudi na kraju nametnu Ukrajini, on će učiniti više od pukog prekrajanja granica. Bilo da Rusija ostaje prijetnja Evropi ili ne, Evropa je na ivici da izgubi izgovor za svoj tek rođeni vojno-industrijski bum, čime se nagovještava novi period štednje.
Drugi udarac je bilo to što je Kina dobila trgovinski rat protiv Sjedinjenih Država. Američka strategija, započeta tokom Trampove prve administracije i pojačana za vrijeme Džoa Bajdena, bila je “manevar kliješta”, pritisak sa dvije strane: carinske barijere za ograničenje kineskog pristupa tržištima i embargo na napredne poluprovodnike i alate za njihovu proizvodnju kako bi se zakočio njen tehnološki uspon. Godine 2025. ova strategija doživjela je svoj Vaterlo, a Evropa je ponovo bila primarna kolateralna šteta.
Kina je odgovorila majstorskim potezom iz dva dijela. Najprije je instrumentalizovala svoju dominaciju nad rijetkim zemnim elementima i ključnim mineralima, izazvavši grč u lancima snabdijevanja koji je paralizovao ne toliko američku, koliko evropsku i istočnoazijsku zelenu industriju. Drugo, i to je najpogubnije po položaj Amerike kao globalnog tehnološkog lidera, Kina je mobilisala svoj “sistem cijele nacije” ka jednom cilju: tehnološkoj autarkiji. Rezultat je bilo zapanjujuće ubrzanje domaće proizvodnje čipova, pri čemu su SMIC i Huawei napravili prodore koji su zapadni embargo predvođen SAD učinili ne samo zastarjelim, već i kontraproduktivnim.
Ovo je vjerovatno šok koji će imati najdugotrajnije posljedice. Godine 2025. SAD su se pokazale nesposobnim da uspore uspon Kine i, umjesto toga, nesvjesno su pogurale njen tehnološki sektor ka punoj nezavisnosti. A Evropa, koja je poslušno nametnula Kini sankcije diktirane iz Bijele kuće, ostaje sa najgorim od svih mogućih ishoda: sve više isključena sa unosnog kineskog tržišta za svoju robu visoke dodate vrijednosti, pritom bez ikakvog pristupa izdašnim subvencijama i benefitima od vraćanja proizvodnje kući koje je nudio sada povučeni američki Zakon o smanjenju inflacije. Odlukom da djeluje kao strateški podizvođač Sjedinjenih Država, Evropska unija je ubrzala sopstvenu deindustrijalizaciju. Ovo nije bio poraz u trgovinskom ratu - to je bio geopolitički šah-mat, u kome se Evropa pojavila tek kao pion poražene strane.
Treći šok bila je lakoća kojom je Tramp dobio svoj carinski rat protiv Evropske unije. Na kraju sastanka u jednom od Trampovih golf klubova u Škotskoj, koji su njegovi ljudi režirali tako da maksimalno pojačaju njeno poniženje, Ursula fon der Lajen, predsjednica Evropske komisije, jedva je uspijevala da dokument o kapitulaciji predstavi kao “istorijski sporazum”. Carine na evropski izvoz u SAD skočile su sa oko 1,2% na 15%, a u pojedinim slučajevima i na 25% i 50%. Dugogodišnje carine EU na američki izvoz su ukinute. I, na kraju ali ne i najmanje važno, Komisija se obavezala na 600 milijardi dolara evropskih ulaganja u američku industriju na tlu SAD - novac koji može doći jedino preusmjeravanjem, prije svega njemačkih investicija, ka hemijskim fabrikama u Teksasu i automobilskim pogonima u Ohaju.
To je bilo više od lošeg sporazuma. To je bio presedan bez presedana - sporazum o izvlačenju kapitala. Njime se formalizuje tranzicija EU iz industrijskog konkurenta u potčinjenika. Evropi je namijenjena uloga izvora kapitala, regulisanog tržišta za američku robu i tehnološki zavisnog mlađeg partnera. Da uvreda bude potpuna, ova nova realnost je kodifikovana u obavezujućem aranžmanu sa kojim se sada složilo svih 27 država članica EU, čime je Uniji oduzet i svaki privid suvereniteta. Dio kapitala koji je Trampu potreban da učvrsti svoju viziju svijeta G2, strukturisanog oko ose Vašington-Peking, sada je ugovorno obavezan da teče iz Evrope ka zapadu.
Ova tri šoka čine sinergijsku trilogiju. Poraz Evrope u Ukrajini razotkrio je njene strateške slijepe tačke i napravio pukotinu u projektu vojnog kejnzijanizma. Trampovo popuštanje kineskom predsjedniku Siju Đinpingu pokrenulo je poplavu kineskog izvoza u EU. “Reketiranje” u Škotskoj Evropu je koštalo nagomilanog kapitala i svake preostale nade u ravnopravnost.
U svijetu G2, zamišljeno globalno selo pretvorilo se u gladijatorsku arenu u kojoj Evropska unija i Ujedinjeno Kraljevstvo sada tumaraju bez cilja. Novi, tvrđi i hladniji svjetski poredak podignut je na grobu evropske ambicije. Trajna lekcija koju ova godina ostavlja glasi: u vremenu egzistencijalnih borbi, strateška zavisnost predstavlja uvod u beznačajnost.
Autor je grčki ekonomista; lider je stranke MERA25 i profesor ekonomije na Univerzitetu u Atini
Copyright: Project Syndicate, 2025. (prevod: N. R.)
Bonus video:
